Weergave van het Kerstgebeuren bevat vaak heel wat fantasie

Hloe vanzelfsprekend de opvatting over de kerstdatum altijd is geweest, kan blijken uit verschillende oude Kerstliederen. Zo eindigt bijvoorbeeld het eerste couplet van,,De herdertjes lagen bij nachte" met de bekende regel: ,,'tLiep tegen het nieuwe jaar". En een ander kerstlied begint heel gewoon vast te stellen: ,,Midden in de winternacht is de Ster verschenen''. De werkelijkheid is, zoals bekend zal zijn, heel anders. Niemand weet ook maar bij benadering de dag van Christus' geboorte. Zelfs het jaar is niet met zekerheid vast te stellen. In de oudchristelijke gemeenten werd Kerst dan ook in het geheel niet gevierd.

Zonnewende
Hoe is men ertoe gekomen de geboorte van Christus op 25 december te vieren? Wel, dat was de dag waarop in West-Europa, toen het nog niet gekerstend was, een groot feest werd gevierd, het feest van de Sol Invictus (de Onoverwinnelijke Zon), ook wel genoemd het,,Zonnewendefeest' '. Na de korste dag 21 december—bleek dat het licht weer begon te winnen van de duisternis. De onoverwinnelijke zon keerde terug en de dagen werden gaandeweg langer. De heidense bevolking bleek zeer aan dat feest gehecht. Maar naarmate het christendom terrein won was dat feest toch niet te handhaven. Wat lag er meer voor de hand dan het te vervangen door het feest van de Zon der gerechtigheid. Die opgegaan is in een duistere wereld? Is er wel een zinnig woord te zeggen over het seizoen waarin Christus geboren werd? Men heeft wel opgemerkt dat het juist niet in de winter gebeurd kan zijn, want dan zou de temperatuur niet toegelaten hebben dat de herders met hun kudden in het open veld verblijf hielden. In ieder geval geeft de Kerstgeschiedenis geen grond om daar vérgaande conclusies uit te trekken.

Ontroerend
Eenmaal bezig met allerlei voorstellingen rondom het Kerstgebeuren op hun juistheid te toetsen komt er nog wel meer op losse schroeven te staan. . . Sinds de zondagsschool zijn we allen min of meer vertrouwd met het gegeven uit de Kerstgeschiedenis als zouden Jozef en Maria tegen het vallen van de avond in Bethlehem zijn aangekomen, waar ze overal volle herbergen en gesloten huisdeuren aantroffen. Maar op welke bijbelse gegevens berust dat ontroerende verhaal? Er staat immers niet dat de dagen van Maria vervuld werden ,,toen zij daar aankwamen", maar ,,toen zij daar waren". Dat kan betekenen dat ze al enige dagen in Bethlehem hadden doorgebracht. Het lijkt ook niet aannemelijk dat Jozef tot het laatste ogenblik heeft gewacht om de verre reis naar de stad van David te ondernemen om daar „op het nippertje" aan te komen. En ook al is de stadsherberg misschien boordevol gasten geweest, zodat er echt geen plaats voor hen was, dan nog blijkt uit niets dat ze alle huizen langs gegaan zijn om aan te kloppen voor logies. . .

In een stal?
En dan de plaats waar Jozef en Maria uiteindelijk onderdak hebben gevonden. . . Is die plaats hen aangewezen door de herbergier of hebben ze die zelf ontdekt? Trouwens, wat is dat voor een plaats geweest? Natuurlijk een stal, want er was immers een kribbe? En toch komt de aanduiding,,stal" in het Kerstverhaal nergens voor! De traditie heeft bij die stal zelfs een os en een ezel gefantaseerd. En hoe oud dat gegeven is leert ons een uitlating van de 16e-eeuwse Marnix van St-Aldegonde, die ook al wist waar die os en die ezel vandaan kwamen. De Roomse Kerk, zegt hij, ,,heefteenosendeeen ezel aan de kribbe van hare cleyne Jesus gestellet, dat is op den claren text Esaie ghefondeert, segghende: een os kentsijnen meester wel en een ezel de kribbe sijns heeren". . . Dat de Heere Jezus in een stal werd geboren is dus met de gegevens van Lukas in de hand niet te bewijzen. Maar die kribbe dan? Die behoort toch bij een stal? Dat hoeft helemaal niet. De beesten aten niet uit een kribbe, maar uit een geul of goot die in de bodem was uitgegraven. Het woord ,,kribbe" wordt ook gebruikt voor een bak die diende als bewaarplaats van voedsel. Het is dus mogelijk dat Maria, bij gebrek aan een wieg, zich heeft bediend van zo'n kistje waarin etenswaren konden worden bewaard. Dat zou dus kunnen betekenen dat de Heere Jezus niet in een stal of in een grot, maar gewoon in een huiskamer geboren werd. Het is natuurlijk allemaal niet zó belangrijk. Het laat ons wèl zien dat de op zichzelf zo sobere Kerstgeschiedenis in de loop der eeuwen met veel vrome fantasie is opgesmukt.

Wijzen
Ook van de altijd weer boeiende geschiedenis van de Wijzen uit het Oosten heeft de fantasie zich meester gemaakt. Uit het feit dat de magiërs, naar alle waarschijnlijkheid afkomstig uit Mesopotamië, drie geschenken aanboden goud, wierook en mirre meende men te mogen afleiden dat ze drie in getal zijn geweest. De R.K. traditie heeft hen zelfs tot koningen gepromoveerd en hen van namen voorzien: Gaspar, Melchior en Balthasar. Dat heeft echter, zo zegt terecht een commentaar,,, meer te maken met de folklore van Driekoningen dan met de bijbelse gegevens van Mattheus 2" (J. T. Nielsen, Het Evangelie naar Mattheus, deel l,Nijkerk 1971). Veel Middeleeuwse dichters en schilders laten deze Wijzen neerknielen in de stal van Bethlehem. Op zichzelf natuuriijk een schitterend gegeven: rijke en geleerde mannen, die zich niet genéren voor de armoede en de schamelheid van het Kind. Maar ook bij dit gegeven moet de vraag worden gesteld: is het wel in overeenstemming met de werkelijkheid? Mattheus zegt dat ze ,,in het huis" kwamen. Wanneer Jozef en Maria in eerste instantie onderdak gevonden hadden in een stal, dan hadden ze die bij de aankomst van de Wijzen blijkbaar verwisseld voor een gerieflijker onderkomen. Maar die stal is - zoals we zagen — al dubieus. Er is een ander gegeven waaruit blijkt dat de Heere Jezus bij het bezoek van de Wijzen niet meer een pasgeboren Kind kan zijn geweest. Herodes liet namelijk na hun vertrek in de regio Bethlehem alle kinderen ombrengen tussen O en 2 jaar. Laat hij die leeftijd wat ruim genomen hebben, er zit voor ons toch een aanwijzing in dat het Kind Jezus op het moment van Zijn vlucht naar Egypte niet zó veel jonger dan twee jaar kan zijn geweest.

Wonder
De voorstelling die we vaak hebben van het Kerstgebeuren heeft dus op verschillende punten wel enige correctie nodig. Wanneer alle Kerstpreken eens getoetst werden op deze dingen, dan zou er misschien heel wat boven water komen dat niet in de Heilige Schrift te vinden is, misschien zelfs op gespannen voet staat met de Bijbel. . . Hetgeen uiteraard niets afdoet van het wonder: God is geopenbaard in het vlees. En wat ook niet wegneemt de waarheid van Paulus' woorden: ,,Want gij weet de genade van onze Heere Jezus Ghristus dat Hij om uwentwil arm is geworden, daar Hij rijk was. . . "

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen