"Moet je van boter verf gaan maken, of veevoer? Dat is toch niet meer te vatten voor de gewonen man?"

 Zelfs aan de buitenkant is de nieuwe vrieshal van Koel- en Vrieshuis,, De Landbouw" in Zutphen kil en onpersoonlijk. Wit en ongenaakbaar ligt de plompe kubus langs de weg, op een steenworp afstand van de oude bedrijfsgebouwen aan de Parkstraat. Die dateren uit nostalgischer tijden.

Kwartieren
Met een sleutel opent directeur J. E. Duiven het hek dat het terrein naast de hal hermetisch afsluit. Nergens is een mens te bekennen. Binnen is de stilte bijna tastbaar. Een druk op een knop verleent ons toegang tot het koude hart van het vrieshuis. De zware deur glijdt weg. Een ijzige kou slaat ons tegemoet. De sfeer is doods en naargeestig. Steriel kunstlicht beschijnt de bevroren voorraden. Tegen een zijwand ligt een fractie van de Europese vleesberg. Enorme klompen vlees, vakkundig verpakt en ingevroren. ,,Wij spreken van kwartieren", zegt Duiven.,,Een kwartier is een kwart van een rund, een voor- of een achtervoet." In het midden van de hal staat torenhoog de boter opgetast. De klompen van 25 kilo zijn verpakt in kartonnen dozen. ,, Roomboter' ', staat op de zijkant. En op de voorkant; ,,Pure Dutch Butter", ,,Hollandische Markenbutter", ,, Beurre Hollandais'', ,,Mantequilla Holandesa". ,, Hier ligt zo' n 2000 ton interventieboter," verklapt Duiven. Op het geheel van de Europese boterberg is het een te verwaarlozen deel. Voor wie ervoor staat een indrukwekkende hoeveelheid. Boter die menige Nederlander op z' n boterham zou willen smeren, ware het niet dat het produkt voor de gewone man vrijwel onbetaalbaar is.

Interventieboter
,,Bij leven ende doet, Maeck ick 't Coelhuys groot'', laat een gedenksteen in de buitenmuur van [> het in 1984 verrezen vrieshuis weten. Die,, ick'' is een in de steen uitgebeitelde koe. De vraag is of het dier verantwoordelijk gesteld kan worden voor de vleesen boterberg. Aannemelijker is dat de vrieshuizen hun glorietijd te danken hebben aan de heren die nog niet zo lang geleden schaalvergroting in de landbouw bepleitten en nu boter op hun hoofd hebben. Ter bescherming van de Europese boeren ontstond de interventiepolitiek. Daalt de marktprijs beneden een vastgesteld minimum, dan haalt de overheid via een interventiebureau boter of vlees uit de markt met behulp van Brusselse gelden. Op papier is dat uit de markt halen een tijdelijke zaak. De praktijk heeft het tegendeel bewezen. Door structurele overproduktie hebben de vlees- en boterberg een gigantische omvang aangenomen. Alleen in Nederland ligt al 300.000 ton interventieboter opgeslagen. Voor de EG is dat 1,33 miljoen ton, goed voor ruim vijf en een kwart miljard pakjes roomboter.

Veevoeder
De EG-ministers van Landbouw zijn het erover eens geworden dat het zo niet door kan gaan. Onlangs werd de knoop doorgehakt. Driekwart van de boterberg, ofwel een miljoen ton boter, moet binnen twee j aar weggewerkt zij n. Het zuivelprodukt wordt voor dumpprijzen aan Oost-Europa en het Midden-Oosten geleverd. Wat niet meer geschikt is voor menselijke consumptie zal als grondstof dienen voor veevoeder, verf en zeep. Met de operatie is een bedrag van naar schatting 7,4 miljard gulden gemoeid. De landen waar de boter ligt opgeslagen mogen het geld voorschieten. Vanaf 1989 zal de Europese Gemeenschap de som terugbetalen in vierjaarlijkse termijnen van 1,85 miljard gulden. De rente zal ruwweg neerkomen op 1,4 miljard gulden.

Boterberg
Ing. Duiven, voorzitter van de Vereniging van Nederlandse Koel- en Vrieshuizen, en drs. H. C. M. van Erp, secretaris van deze vereniging, schudden beide het hoofd over dit besluit, al zien ze niet één-twee-drie een andere mogelijkheid om de boterberg te laten smelten. ,, Ik kan alleen zeggen dat er nogal wat ethische bezwaren kleven aan het huidige plan," geeft Van Erp te kennen. ,,Ik noem maar wat. Boter! Een hoogwaardig voedingsmiddel. Moetje daar verf van gaan maken? Moetje dat in veevoer stoppen? Dan zeg ik: Mensen, waar zijn we nou mee bezig! Er wordt gemolken. Door van de melk boter te maken ontstaat een enorme toegevoegde waarde. We slaan de boter op. Tot op een gegeven moment gezegd wordt: We gaan er veevoedervan maken. Dan kun je beter de melk direct aan de kalveren geven. Je doet hetzelfde als je een boom omzaagt en er een geweldig mooi ameublement van maakt. Dat zetje in de kast. Na een poosje zeg je: Het is eigenlijk niks. Je slaat het in mekaar en gooit het in de open haard. Dan wijst toch iedereen naar z' n hoofd.

Spotprijs
,, Een ander punt. Er wordt gesproken over oude boter. Nou, de Nederiandse boter is na vier, vijf jaar opslag nog uitstekend van kwaliteit. Volgend probleem. Boter! In Nederland is de boter zó duur dat wij margarine eten. Waarom kan de boter hier niet goedkoop verkocht worden? Mijn vrouw vraagt zich dat elke dag af. Twee jaar geleden met die kerstboteractie heeft ze twee dozen gekocht en ingevroren. Dan kun je roomboter eten. Anders is het niet te betalen. Wat gebeurt er nu? De boter die het interventiebureau voor zeg maar acht gulden de kilo heeft gekocht gaat voor twee kwartjes naar Rusland. Spotgoedkoop! Om dat te betalen moeten wij, de margarinesmeerders, straks misschien vijftien cent meer gaan betalen voor ons pakje margarine. Om ervoor te zorgen dat de Russen róómboter kunnen eten." ,,En wat doen die ermee?", vraagt ing. Duiven zich hardop af.,, Blijft die boter in Rusland? Of gaat die via een omweg weer de deur uit. . .?"

Bakkers
Waarom kan die boter niet voor twee kwartjes per kilo aan deNederlandse burger verkocht worden? Datzou een ferme kluit transportkosten besparen? Duiven: ,,Het probleem is dat wanneer je boter goedkoop op de markt gooit alle boter goedkoop moet worden, ook de verse. Het is een gekke situatie als boter die een interventiebureau voor acht gulden de kilo koopt, voor veel minder op de markt komt. Wat wel gebeurt is het goedkoop leveren van boter aan bijvoorbeeld de consumptieijsindustrie, de banketbakkers, het leger, sociale instellingen. Dat is precies te controleren. Maar als je boter goedkoop op de markt gooit is alle controle weg." Nu gaat de roomboter ook weg voor een spotprijs. Het enige verschil is dat niet wij, maar de Russen ervan genieten. Dat is niet te vatten voor de gewone man! Duiven: ,,De achtergrond is natuudijk dat het leveren van boter aan Oost-Europa en het Midden-Oosten een tijdelijke zaak is, net ais een kerstboteractie."

Idiote vakken
roomboter te eten. Daar hebben we deRussen toch niet voor nodig? De stilte die volgt gaat over in een daverend gelach. ,, Het is politiek en economie", probeert drs. Van Erp uitte leggen.,,Datzijn heel idiote vakken. Kijk, een vrieshuishouder zegt: Roomboter hoort in een vrieshuis." Opnieuw grote hilariteit. ,,Toch zijn er nog altijd mensen te vinden die roomboter eten", vervolgt de secretaris van de Vereniging van Nederlandse Koelen Vrieshuizen. ,,Gajeinterventieboter goedkoop op de markt brengen, dan gaat een grote groep margarinesmeerders roomboter eten. Maar op hetzelfde moment zeggen de mensen die tot dan verse boter kochten: Die kopen we niet meer. We gaan geen rijksdaalder betalen voor verse boter als we voor twee kwartjes interventieboter kunnen krijgen. Dan stagneert de verkoop van verse boter. Op een bestaande markt kun je die interventieboter dus niet kwijt. Daarom moeten de voorraden gedumpt worden buiten de normale markt om. Hoe doe je dat? Dat is de vraag. Puur economisch geredeneerd zegje: Schrijf de hele handel af en gooi die in zee. Dan zijn we ervan af. Maar dat kun je natuudijk niet maken. Dat is belachelijk. Daarom gaat onze boter nu naar Rusland. Of naarde verffabriek."

Gewaarschuwd
De afbraak van de boterberg zal z' n weerslag hebben op de vrieshuizen.,, In Nederland wordt zo'n dertig procent van de vriesruimte in beslag genomen door interventiegoederen'', verklaart Duiven. Inde achterliggende jaren hebben we onze leden herhaaldelijk erop gewezen dat interventie een tijdelijke zaak is. Daar moetje niet op gaan investeren. Maar de praktijk leert dat mensen toch gaan uitbreiden als er vraag naar vriesruimte is.'' Op dit moment ligt in Nederland nog 300.000 ton interventieboter opgeslagen. Als de boteroperatie volgens de planning verloopt is aan het eind van dit jaar 115.000 ton in Rusland beland en een slordige 70.000 ton in verf en veevoer. ,, Dat betekent dat we 500.000 kubieke meter opslag verliezen", rekent Van Erp me voor. ,,Er gaat ook nog eens 100.000 kuub interventievlees weg, dus er komt in totaal 600.000 kubieke meter leeg te staan. Een vijfde deel van de totale vriesruimte in Nederland! Dat is een enorm probleem. Een aantal bedrijven komt gegarandeerd in de rooie cijfers terecht."

Concurrentie
De toenemende concurrentie als gevolg van de leegstand zal bovendien een forse daling van de opslagtarieven tot gevolg hebben, voorspelt Duiven. ,,Nu is het zo datje ongeveer quitte speelt als zeventig procent van je vriesruimte bezet is. Het is niet denkbeeldig dat dat percentage naar tachtig procent stijgt. Degenen die al moeilijk zitten worden zo nog sneller om zeep geholpen. We hebben genoeg voorbeelden die boekdelen spreken. Denk maar aan de scheepsbouw, de textiel. . . Voor de bouw van een vrieshuis moetje 200 tot 250 gulden per kubieke meter rekenen. Als 600.000 kuub leeg komt te staan betekent dat een kapitaalvernietiging van 120 tot 150 miljoen gulden. Want de mogelijkheden om een vrieshuis voor andere doeleinden te gebruiken zijn minimaal. Je zou kunnen denken aan een overdekte kunstijsbaan."

Grenzeloos
De toekomst van de Nederlandse vrieshuizen zou er heel wat rooskleuriger uitzien als de opslag van interventiegoederen vrij was. De opslagtarieven in de verschillende lidstaten van de EG lopen sterk uiteen. In vergelijking met omringende landen komt Nederland bijzonder gunstig uit de bus. Voor ir. P. A. M. Cornelissen, vice-voorzitter van de begrotingscommissie van het Europese pariement, was dit reden om met betrekking tot de opslag van interventiegoederen te O pleiten voor een grenzeloos Europa. Dat zou niet alleen een marktvergroting voor de Nederlandse vrieshuizen betekenen, maartevens een enorme besparing voor de Europese Gemeenschap. Toch is het nog de vraag of de oproep van Cornelissen resultaat zal hebben. Ook al is opslag in Nederland veertig procent goedkoper dan in Duitsland, dat neemt niet weg dat Duitsland er alles aan zal doen om een mark in Duitsland besteed te krijgen in plaats van zestig pfennig in Nederland. Op wat langere termijn zal het interventieprobleem verdwijnen, is de stellige overtuiging van drs. Van Erp., ,Nu werkt het zo dat een zuivelfabrikant zegt: Ik kan zo veel taptemelk verkopen, zo veel vla, zo veel yoghurt, zo veel kaas. Van de melk die ik overhoud maak ik boter. Kan ik die niet verkopen, dan is dat geen ramp. Die gaat naar de EG. Dat kan natuurlijk niet doorgaan zo. Eén procent van de btw-inkomsten van elk land vormt het budget van de Europese Gemeenschap. Meer dan zestig procent daarvan gaat nu naar de landbouwsector. Dat isnatuurlijk een onhoudbare zaak. Alle andere dingen die je Europees aan moet pakken worden daardoor geblokkeerd. Er wordt hóe dan ook ingegrepen. Je komt gegarandeerd in een situatie dat dit afgelopen is. Dit kan niet. Dit is een systeem dat absoluut niet door kan blijven gaan."

Redelijk inkomen
Voor niet-ingewijden is het erg moeilijk te begrijpen hoe zo'n boter- en melkpoederberg kon ontstaan. Twee deskundigen op dit gebied zijn mr. S. Nijkamp, die hoofd is van de afdeling Algemene produktenaangelegenheden van het Produktschap voor Zuivel en de heer A. F. Bolhuis, hoofd van de afdeling Boter van hetzelfde produktschap. ,,Om even bij het begin te beginnen, bij de vorming van de EEG is ook afgesproken dat er naar diende te worden gestreefd, dat boeren in het algemeen, dus ook veehouders, een redelijk inkomen zou toekomen", zo begint Nijkamp uit te leggen. ,,Men heeft toen gekozen voor een systeem van gegarandeerde minimumprijzen voor een aantal belangrijke produkten, o.a. voor melk. Dat wil zeggen dat als de marktprijzen beneden een bepaald minimum komen de produkten kunnen worden geleverd aan een interventiebureau van de Gemeenschap. Zodoende zijn de boeren verzekerd van een bepaald inkomen. Melk kun je niet opslaan, dus de overtollige voorraad wordt verwerkt tot boter en magere melkpoeder en in die vorm ook geleverd aan de interventiebureaus. De opzet was om ervoor te zorgen dat in perioden van te veel aanvoer, of te weinig afzet, het interventiesysteem als een soort tijdelijk vangnet ervoor zorgt dat de prijzen niet al te zeer wegzakken.''

Vastgelopen
Dit systeem lijkt toch wel heel fors uit de hand gelopen, want het tijdelijke karakter van interventie werd blijvend. De boter- en melkpoederberg passeerden beiden de miljoen ton. Nijkamp: ,,Tja, de afspraken werden gemaakt in een tijd dat we binnen de EG best nog wat produktieverhoging konden gebruiken, omdat de consumptie, de afzet, stijgende was. Maar op een gegeven moment produceerden we meer dan we zelf op konden. De zelfvoorzieningsgraad werd overschreden zoals dat heet, waardoor we dus afhankelijk werden van afzet op de wereldmarkt. Toen de olieprijzen in elkaar klapten was dat voor onze zuivelafzet funest. De Opec-landen waren zeer belangrijke klanten, maar de koopkracht in die landen is erg fors gedaald. Verder is onze positie ook zeer verslechterd door de spectaculaire daling van de dollar, ledere kilo afzet naar buiten de EG die in dollars wordt betaald, heeft de laatste jaren al maar minder opgeleverd." Dat mag waar zijn, maar aan de andere kant is de produktie ook blijven stijgen. Mr. Nijhuis erkent dat, maar hij vindt dat dit de boeren nauwelijks kwalijk is te nemen. „Onze veehouders konden erop rekenen dat ze hun produkten kwijt konden en dat er een, zij het niette hoge, prijs voor werd betaald. Als dan de kosten stijgen - dat is voorgaande jaren veelvuldig gebeurd is het enige wapen van de boeren te zorgen voor meer produktie. Over de hoogte van prijzen kan je tot in het oneindige redetwisten, maar ik ben ervan overtuigd, dat de ,,inleverprijzen" eigenlijk uitnodigden tot verhoging van de produktie. Dat geldt zeker voor Nederland, een land waarin de meeste veehouders, maar ook de zuivelfabrieken, uiterst efficiënt werken. Daarom is in Brussel uiteindelijk besloten om aan de volumekant in te grijpen. Door de superheffing werd het niet interessant meer om de melkproduktie te verhogen. Daaraan worden momenteel nog nieuwe drempels toegevoegd. Onlangs werd in Brussel afgesproken dat als de botervoorraad boven de 480.000 ton of de bestaande melkpoedervoorraad met 100.000 ton stijgt, de interventiebureaus stoppen met aankopen. De bedoeling is duidelijk: voorkomen moet worden dat er melk wordt geleverd waarvoor nu eenmaal geen markt is. Het huidige systeem is inderdaad vastgelopen." Bolhuis wil er wel wat aan toevoegen: ,,We kunnen natuurlijk niet louter economisch denken. Er zit ook een stuk sociaal beleid achter. Voor een econoom is dat echt niet altijd te meten. Het beleid betekent ook een garantie voor een aantal mensen binnen de EG om te blijven leven". Mr. Nijkamp: ,,Vanzelf isdatzo. Maar het probleem is dat als je het beleid qua prijzen en andere zaken af gaat stemmen op de minst begunstigde binnen de EG, er voor anderen die er beter voorstaan een schitterende situatie gaat ontstaan. Nogmaals, dat roept om uitbreiding van de produktie.''

Te weinig melk?
Ondanks de superheffing zijn de voorraden aanvankelijk nog blijven stijgen maar, zo betogen de heren van het produktschap, daar is via de superheffing zwaar voor betaald. De Nederlandse boeren zullen in de komende drie maanden meer dan 200 miljoen gulden moeten afdragen als boete voor te veel geleverde melk. Datisnatuudijk ,,hard" geld. Hier en daar wordt gemompeld dat er boeren zijn die failliet zullen gaan als ze de superheffing moeten afdragen. In ieder geval zullen de nota's een schrikeffect teweegbrengen. De veehouders zullen tot de conclusie komen, dat het geen zin heeft om boven het toegewezen quotum te leveren. Integendeel zelfs. Er zal dus zeker een forse daling van de melkaarivoer komen. Welnu, dat is dan mooi, daar gaat het toch om? De beide heren van het produktschap kijken evenwel somber: ,,Wij vinden de nu getroffen maatregelen veel te fors. Daarmee komen we dicht in de buurt van de zelfvoorzieningsgraad. Niet direct, dat duurt wel een paar jaar, maar als de voornemens eenmaal hun beslag hebben gekregen komen we in een levensgevaariijke situatie terecht. Het was de afgelopen jaren uitzonderlijk slecht op de wereldzuivelmarkt. We hebben het al geschetst: de slechte financiële positie van de derde-wereldlanden, de lage dollarkoers. Om nu zo'n samenloop van omstandigheden te beantwoorden met zulke forse structurele maatregelen achten wij verkeerd. Als de wereldeconomie wat verder aantrekt, zal zeker ook de vraag naarzuivelprodukten toenemen. Wanneer dat op het ogenblik gebeurt zitten we in Nederland in de wintermaanden al krap in de melk. Het gevaar zit erin dat we straks te weinig hebben en nee moeten verkopen tegen onze klanten. Dat probleem speelt dan vooral in Nederland, omdat wij de grootste exporteurs van zuivelprodukten ter wereld zijn. In de beperkende maatregelen zit vier procent die als tij delijk is bedoeld. Het lijkt ons, dat die maatregel al heel snel moet verdwijnen. Als wij hier in Nederland melk moeten gaan kopen in België en Duitsland om onze klanten elders in de wereld te bedienen is dat natuurlijk een absurde zaak. Het brengt ons ook in een slechte concurrentiepositie. We moeten immers wel aan de exportvraag voldoen, omdat we anders de kans lopen onze klanten voorgoed kwijt te raken."

Politieke oorzaken
Over klanten kwijt raken wil Bolhuis nog wel wat zeggen als we het hebben over het opruimen van de overtollige voorraden: ,,Datde botervoorraden zo hoog zijn opgelopen heeft ook politieke oorzaken. Neem nu Afghanistan. Toen de Russen daar binnenvielen vond de EG dat we een aantal produkten, waaronder boter, niet meer naar Rusland moesten exporteren. Dat heeft twee jaar geduurd. Maar in die tijd was Rusland wel in de markt voor de aankoop van 4- a 500.000 ton. Begrijpelijk is dat de Russen niet afhankelijk willen zijn van leveranciers die zo kunnen stoppen. Ze hebben nu hun margarine-industrie sterk uitgebreid en verbeterd. We hebben nu wel 1,3 miljoen ton boter in voorraad, maar trek daar die half miljoen ton nu eens af. . ."

Afzet
Maak die boter toch veel goedkoper, dat is voordeliger dan ze op te slaan en ze later voor een klein prijsje aan allerlei soorten van afnemers te slijten, is een veel gehoorde opmerking. Dat er ondanks de grote voorraden dit jaar niet eens voordelige kerstboter af kon is voordegewone man onbegrijpelijk. , , De mensen vergeten dat er binnen de EG jaarlijks 1,2 miljoen ton boter wordt verkocht die gewoon het volle pond opbrengt. Wanneer nu de boterprijs over de gehele linie wordt verlaagd met bijvoorbeeld een gulden per pakje betekent dat al een inkomstenvermindering van bijna 5 miljard gulden. De belangrijkste reden waarom het beschikbaar stellen van de zogenaamde kerstboter weinig aantrekkelijk is, ligt in dezelfde sfeer. Consumenten die anders verse boter kopen gaan over op de koelhuisboter. Ongeveer 70 procent van het kwantum dat ter beschikking wordt gesteld is gewoon vervanging en kost erg veel. Er is dus gezocht naar andere marktsegmenten en wel zo dat er de best haalbare prijs uitkomt. Zo wordt boter ter beschikking gesteld aan banketbakkers die anders van andere vetten gebruik maken. Ook wordt nu gedacht aan de verwerking in veevoeder. Maar dan praat je weer over een andereprijs. Verder wil men de oudste boter verkopen aan bepaalde chemische industrieën, zoals verten zeepfabrieken. Dat levert dan wel erg weinig op. Er moet dan geconcurreerd worden met de goedkoopste soorten dieriijke vetten. De opbrengst moet eerder in dubbeltjes dan in kwartjes per kilo worden uitgedrukt. Ook voor de overtollige voorraad magere melkpoeder wordt op een dergelijke manier getracht een zo goed mogelijke prijs binnen te halen. Datzelfde principe geldt eveneens voor de afzet op de wereldmarkt. Binnen deEG hanteren we in principe een boterprijs van 8,5 a 9 gulden per kilo. Op de wereldmarkt kunnen we dat niveau in de verste verte niet halen. Vorige week hebben we toch weer zaken met de Russen kunnen doen. Er is niet minder dan 100.000 ton verkocht. Ze betalen zestig cent per kilo. We zijn daar echt wel blij mee. Er gaat een flinke hap van de overtollige voorraad af. We hoeven niet bang te zijn dat we die goedkope boter elders op de markt weer tegenkomen, want handelsafspraken komen de Sowjets gelukkig goed na. Wanneer we afspreken dat de leverantie alleen bestemd is voor binnenlands gebruik komen we die boter elders niet meer tegen. Tja, we moeten nu eenmaal naar een lagere prijs om de voorraad te slijten. Maar als we ook voor de consument binnen de EG de prijs verlagen kost het nog veel meer."

Knellende vraag
Het verhaal over de boterberg is niet eenvoudig. ,,Hopelijk begrijpen de lezers van Terdege nu wat beter waarom we niet zomaar uitverkoop kunnen houden onder de consumenten," krijg ik als boodschap mee. Maar iedere keer als een margarinesmeerder leest over de boterberg en hij ziet in de winkel een pakje boter geprijsd voor ƒ 2,50 blijft de vraag wel knellen of dat nu niet anders kan. Dat neemt niet weg dat dit - gezien de huidige interventieprijs van ƒ 8,50 tot ƒ 9,-per kilo-de werkelijke kostprijs is plus wat winst voor de tussenhandel. Het is daarom inderdaad onontkoombaar dat de produktie zoveel mogelijk wordt aangepast aan de consumptie. Uiteindelijk is dat ook voor de boeren beter.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen