Jan van de Wal in de ban van meester Van de Hulst

Hoewel Jan van de Wal, theologisch student aan de Universiteit van Amsterdam (UVA), pas één jaar was toen Willem Gerrit van de Hulst in 1963 overleed, 'kent' hij hem als weinig anderen. Op het kerstfeest van de zondagsschool kreeg Jan z'n eerste leesboekje: "Het huisje in de sneeuw." Hij zal de bladzijden toen misschien met horten en stoten hebben gelezen, maar ze waren achteraf wel mede bepalend voor een niet alledaagse hobby. In de boekenkast op zijn studeerkamer in Amsterdam-West bezit hij een verzameling van zo'n 330 Van-deHulstboeken. Weliswaar heeft de auteur 'slechts' om en nabij de 140 werken op zijn naam staan, maar een eerste druk verschilt qua illustraties, spelling en/of omslag vaak zodanig van een latere editie dat het buitengewoon interessant is om de verschillende uitgaven met elkaar te vergelijken.

Andere strekking
,,Ik herinner mij dat boekje nog goed. Het gaat over twee jongetjes die verdwaald zijn; het spreekt je op de leeftijd van eenjaar of zes enorm aan'', zo begint Jan van de Wal z'n verhaal als hij vertelt hoe hij tot zijn hobby is gekomen. „Die boeken van Van de Hulst hadden een geheel andere strekking dan bijvoorbeeld een Dik Trom van de schrijver Johan Kievit. Bij Van de Hulst waren de kinderen vaak bang en dan gingen ze bidden. Hoorde ik vroeger bepaalde geluiden, dan had ik ook een zekere angst en dan ging ik op mijn knieën voor het bed zitten. Zo werd mijn bangheid minder en evenals in die boeken heb ik toen ervaren dat er dan hulp en uitkomst kwam'' , aldus de vierdejaars student. Het bleef niet bij dat ene boekje van de zondagsschool, maar het verzamelen raakte pas in een stroomversnelling toen de in Vianen geboren Van de Wal in 1982 in verband met zijn studie in Amsterdam terecht kwam. Hij vond daar " De rode vlek", een boek waarvan hij tot dan niet eerder had gehoord. Bovendien ging het hier om een eerste druk (uit de jaren twintig) en dergelijke exemplaren staan in verzamelaarskringen hoog genoteerd. Jan van de Wal: ,,Een eerste druk van' 'Jaap Holm'' brengt soms wel vier-, vijfhonderd gulden op. Van dat boek bezit ik overigens zelf een tweede druk, maar daarvoor is niet meer dan anderhalve gulden neergeteld. Dat was in Amsterdam op de vrij markt. Met z' n zevenen (allemaal studiegenoten) zijn we toen vanuit drie hoeken in de stad op 'Van-de-Hulstjacht' gegaan. We gingen 's morgens om negen uur op pad en toen we om half twee in de middag op de Dam weer bij elkaar kwamen hadden we tweeëntwintig boeken voor nog geen vijfentwintig gulden. Achter het monument werden de aanwinsten bekeken. Toen kwamen er drie politiefunctionarissen naar ons toe; ze dachten dat er hasj werd verhandeld..."

Ouwe doos
Het zit deze Van-de-Hulstfan niet altijd mee. Hij gooit hier en daar wel eens een spierinkje uit om een kabeljauw te vangen, maar als hij dan ergens op zolder heeft mogen neuzen in een ouwe doos en hij denkt er weer een aanwinst bij te hebben, dan gaat Jan soms toch met lege handen de deur uit. ,, Kom je met één of ander boek beneden, dan willen ze het eerst nog even inzien. Ze bladeren wat en dan blijkt het destijds van die of gene te zijn gekregen. Het heeft dan vaak zo'n emotionele waarde, datje het niet meekrijgt.'' Hobby's kosten geld en dat heeft ook deze verzamelaar ervaren. De ene keer betaalt hij een paar gulden voor een boek en dan weer één of twee tientjes of soms nóg meer. Het is voor hem een geluk dat oma soms in de portemonnee tast en ook zijn ouders stoppen hem wel eens een paar centen toe. ,,Als ik een weekend thuis ben, dan neem ik mijn nieuwste veroveringen mee en al gauw zitten we dan met z'n allen te bladeren ofte lezen." Op het werk dat Van de Hulst heeft achtergelaten is Jan van de Wal nog lang niet uitgekeken.,, Wat die man schreef is kunst. Dat gevoel heb ik altijd gehad. Het is ongelooflijk knap als iemand op 30-jarige leeftijd, wantzooudwas'ie toen hij voor het eerst ging schrijven, kinderen van pakweg vijf, zes jaar zó weet te boeien. Een paar jaar geleden heb ik dat zelf eens uitgeprobeerd op een meisje uit Amsterdam dat in het begin van de jaren tachtig was geboren. Woorden als bedstee en klompen veranderde ik, omdat ze die natuurlijk niet kende. Maar het kind was wél verschrikkelijk geboeid.'' Het werk van de schrijver blijkt overigens niet tijdloos. De belangstelling voor deze auteur neemt af en omnibussen als Rozemarijntje en In de Soete Suikerbol zijn daarvan een bewijs. Ze kwamen op de markt nadat de boekjes het afzonderlijk niet meer zo goed deden. Verschijnen ze evenwel in omnibusvorm tegen een populaire prijs, dan zijn er nogal eens ouders die zeggen, ja dat herinner ik mij nog van de lagere school; misschien toch wel leuk om mee te nemen.

Levensbalans
Wie was Willem Gerrit van de Hulst? Voor een antwoord op deze vraag kunnen we weliswaar putten uit een soort biografie die in 1949 verscheen ter gelegenheid van zijn zeventigste verjaardag, maar Jan van de Wal is van mening dat dit boek (" De jongen met de toverfluit") niet goed is geschreven. ,,De schrijfster ervan koestert een bepaalde bewondering voor hem en vanuit die bewondering ontstond het boek." Ongetwijfeld is het beter om in dit verband "Herinneringen van een schoolmeester" aan te halen. Het werd door Van de Hulst zelf geschreven in de derde persoon. Het begint met de herinnering van een kleine jongen die zegt nooit naar school te willen. En het eindigt met de schoolmeester (want dat was hij gedurende tweeënveertig jaar) die aan het einde van z'n carrière in de lege klas op de achterste bank plaatsneemt. Dan vouwt hijt> de handen en sluit z' n ogen om met God alleen te zijn. Dan maakt hij in stilte z' n levensbalans op. „Schuldig tienduizend talenten, een verpletterend saldo", zo komt hij tot de conclusie. Er flitsen woorden uit het Mattheüsevangelie door hem heen: ,,En als hij niet had om te betalen,...Heere wees lankmoedig over mij." Willem Gerrit van de Hulst is altijd dankbaar geweest voor hetgeen hij als schrijver-schoolmeester heeft mogen doen. ,,Mooi werk", schreef hij eens, ,, het kind voedsel te mogen geven, betrouwbaar, verteerbaar, smakelijk voedsel voor zijn immer hongerende fantasie; het de goedheid en de schoonheid en de smart van het leven te laten aanvoelen; het stil te maken, opdat het luisteren kan naar de stem van de Heiland, die ook spreken wil in het kleine hart. Mooi werk; diep gevoelde dankbaarheid aan God, die het onwaardeerbaar voorrecht schonk, zo lange jaren te mogen arbeiden in dit deel in de levenswijngaard."

Vloeken
Uit zijn " herinneringen'' blijkt hoe afhankelijk de schrijver zich wist als hij verzucht: ,,Wiezalzichin zelfwijsheid vinden? Dat hij ze van God begere.'' ,,Hij had een positief-christelijke levensovertuiging", is de mening van Jan van de Wal. Vanuit die achtergrond kwam de schrijver op de gedachte om een bijbel te schrijven die begrijpelijk voor kinderen zou zijn. Zo verscheen eerst zijn ,,Bijbelse geschiedenissen" en later de,,Bijbelse vertellingen." Van de Wal: ,,ln die tijd werden er weinig goede boeken voor kinderen geschreven, maar wat Van de Hulst op papier zette, sloeg goed aan.Toch hebben aanvankelijk zijn kinderbijbels nogal wat kritiek te verduren gehad. Men was van mening dat er soms te veel concessies werden gedaan om te teksten begrijpelijk te maken en er wel eens wat werd verzonnen om meer smaak aan het verhaal te geven. Ook zijn andere boeken kregen ineens meer en meer kritiek omdat ze te weinig doorspekt zouden zijn van bijbelse gedachten en hij volgens sommigen te weinig de Vader en de Zoon in z' n verhalen betrok. Van de Hulst stond evenwel boven dergelijke recensies. ,,Ik mag niet vloeken", gaf hij meer dan eens als antwoord. De schrijver was namelijk van mening dat indien hij te pas en te onpas de Heere erbij haalde, op die manier Gods naam ijdel gebruikt werd."

Treinstel
Veel gegevens over de schrijvende schoolmeester verzamelde Jan van de Wal via de 70-jarige W.G. van de Hulst junior, de in Nieuwersluis wonende zoon die als tekenaar/schilder al vele herdrukken illustreerde. In het gesprek noemt Jan diverse malen "junior", die hij meerdere keren opzocht en die zijn beroemde vader nog altijd beschouwt als iemand die tij dens z' n Ie ven heeft gewoekerd met zijn talenten. ,,Hij praat altijd in zeer positieve zin over zijn vader'', zegt Van de Wal. ,, Hij is voor hem de grote animator geweest om z' n eigen talenten te ontplooien. Gezien de capaciteiten was het niet onbegrijpelijk dat de zoon van de overleden schrijver een aantal herdrukken van nieuwe illustraties voorzag. De tekeningen van Isinghs en Bottema passen immers niet meer in deze tijd. De klompjes en de petten werden daarom vervangen en de stoomlocomotief van eertijds heeft in één van de boekjes plaats moeten maken voor een modern gestroomlijnd treinstel." ,, Omdat Van der Hulst junior als auteur eveneens capaciteiten bleek te hebben is hem door een uitgever eens gevraagd of hij sommige boeken wilde herschrijven naar deze tijd toe'', weet Van de Wal te vertellen. ,,Er komt bijvoorbeeld ergens een passage voor dat kinderen een gulden meerkrijgen om een tas vol boodschappen te gaan halen. Zoiets speelt duidelijk in het verleden. Toch heeft zijn zoon gemeend aan dergelijke veranderingen niet te moeten meewerken omdat hij daarmee te veel afbreuk zou doen aan hetgeen z'n vader geschreven had."

't Mos
Wat Willem Gerrit van de Hulst schreef, was uit het leven gegrepen. Ook in zijn "Herinneringen van een schoolmeester" vertelt hij over dagelijkse gebeurtenissen op een 'meester'lijke wijze. Jan van de Wal vertelt dergelijke verhalen graag na. Zoals over dat meisje. Ze had een gulden van huis meegekregen om na schooltijd een boodschap te kunnen doen. Het geld had ze op haar lessenaartje gelegd, maar ineens is het er niet meer. Van de Hulst zegt tegen de kinderen dat zoiets heel erg is en dat hij hoopte dat de jongen of het meisje door wie de gulden gestolen is, deze in een papiertje zal doen en bij hem door de brievenbus zal gooien. Hij wil niet weten wie het is, dus het mag ook 's avonds worden teruggebracht. Maar al gauw na schooltijd ziet meester Van der Hulst dat de gulden, gewikkeld in een papiertje, in de gang ligt. Het komische van dit verhaal is dat de volgende dag, ,een deerntje uit de eerste klas, een aardig pienter kind", naar hem toeloopt en zegt: ,,Meester, ik heb gistere een papiertje in de brieven-[> bus gestopt; 't mos voor AartjeBos..."

Pareltjes
In de loop der jaren is erg vaak in positieve zin over Van de Hulst en zijn werk geschreven. ,,W.G. van der Hulst kan het, en hoe! Van alledaagse voorvalletjes uit het kinderieven maakt hij telkens pareltjes van vertellingen, die pedagogisch verantwoord zijn", aldus de '' Gazet van Antwerpen''. En Anne de Vries;,, Wat u ook leest, u kunt zeker zijn van een zuivere, bijzonder levendige stijl, van een eenvoudige, kinderlijke woordkeus, van een vertelkunst, die zowel vele volwassenen als het kind zal boeien. In een van z'n verhalen schrijft Van de Hulst over een oude man die duizend maal in zijn leven is gestruikeld. Een oude man die zich afvraagt of hij het wonder van Kerst wel heeft aanvaard en in waarachtigheid heeft geknield aan Christus' kribbe. Die oude man was hij ongetwijfeld zelf. Jan van de Wal:,,Verhalen met een dergelijke strekking hebben ons —vele jaren na de dood van de schrijver- nog altijd veel te zeggen." "In de zon" Als verwoed verzamelaar mag de Amsterdamse student zich gelukkig prijzen dat hij tal van 'pareltjes' in zijn boekenkast heeft staan. Maar hij zou geen goede verzamelaar zijn als er niet iets te wensen overbleef. Hij vertelt; „In 1919 zijn 2000 exemplaren verschenen van " In de zon'', een boekje voor de oudere jeugd. Ik heb stad en land afgereisd om er eentje te pakken te krijgen, maar dat is helaas (nog) niet gelukt." Overigens gaat het hier om de waarschijnlijk enige uitgave die het nooit zo goed heeft gedaan. De heer Van de Hulst junior duidde ongetwijfeld op dit boek toen hij eens zei:,,Vader leefde in een eigen wereld. Hij is in wezen altijd een kind gebleven. Hij sprak de taal van het kind, leefde in de wereld van het kind, met een kinderlijke fantasie en verwondering. Dat is het geheim van zijn boeken. Vader kon niet voor ouderen schrijven. Hij heeft dat wel eens geprobeerd, maar toen ging hij regelrecht de mist in."

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen