De grootste boer van West- Europa heeft binnen tien jaar geen snipper grond meer

Nadat ik drie keer mijn doel voorbij ben gereden valt bij toeval mijn oog op de verweerde paal met twee onooglijke houten bordjes. "Rijksdienst IJsselmeerpolders' ', staat op de bovenste te lezen. "Qz 15", meldt de onderste. Op het terrein erachter staan een loods van golfplaten en twee portocabines. M'n verbazing groeit, als ik bij het betreden van de voorste barak geconfronteerd wordt met de spreuk; '' Ancora Imparo'', " Ik leer nog steeds''. Op een landbouwbedrijf van 2200 hectare verwacht je eerder de naam,, Vaders wens''. Achter een bureau zit het opperhoofd van Qz 15, Piet van Andel. De boerenzoon is afkomstig uit de Wieringermeerpolder. Al elf jaar werkt hij bij de RIJP. Begonnen als trekkerchauffeur, vier jaar geleden gepromoveerd tot bedrij fsopzichter en sinds een jaar bedrijfsleider. Met zijn 33 jaren is hij de jongste bedrijfsleider van het grootlandbouwbedrijf van de '' Rij ksdienst voor de IJsselmeerpolders" (RIJP), met ruim dertien en een half duizend hectare bouwland de grootste boer van WestEuropa.

Rijksdienst
De bijna zestig jaar oude Rijksdienst werd opgericht > met het doel de drooggevallen IJsselmeerpolders tot ontwikkeling te brengen. Het begon met de Wieringermeerpolder. Nadat de Dienst der Zuiderzeewerken door de aanleg van dijken, het bouwen van gemalen en het graven van vaarten het gebied had ingepolderd, werd door de zusterdienst de ontginning ter hand genomen. ,,Je moet deze dienst zien als een projectorganisatie", verklaart B. Fokkens, plaatsvervangend directeur van de Directie Landinrichting van de RIJP en hoofd van de cultuur-technische afdeling. ,,In de Haarlemmermeerpolder is de exploitatie direct in handen van boeren gegeven. Dat veroorzaakte grote problemen. Veel boeren zijn gesneuveld. Een ander bezwaar is, dat iedere boer zich in de eerste plaats inzet voor zijn eigen kavel. Terwijl de ontwikkeling van een polder, zeker als die de omvang heeft van een halve provincie, van nationaal belang is. Doelstelling van de Rijksdienst is dan ook om door ontginning en tijdelijk beheer te komen tot een evenwichtige ontwikkeling."

Wandeling
Het groot-landbouwbedrijf heeft al een hele wandeling gemaakt. Van de Wieringermeer werd het overgeplaatst naar de Noordoostpolder. Elk jaar werd een nieuw gedeelte ontgonnen. Aan de achterkant werd de grond die de dienst vijfjaar in exploitatie had gehad, vrijgegeven. Vanuit de Noordoostpolder verplaatste het landbouwbedrijf zich naar Oostelijk Flevoland. Inmiddels is de kop van Zuidelijk Flevoland bereikt. Het eind van het landbouwbedrijf lijkt in zicht. Voortzetting van de wandeling richting de Markerwaard is gezien het standpunt van de overheid bijna uitgesloten. Als er niets verandert zal het bedrijf jaarlijks afkalven, zonder dat aan de voorzijde gebied wordt toegevoegd. Concreet betekent dit, dat de grootste Westeuropese boerin 1996 van het toneel verdwenen is.

Koolzaad
Zo ver is het nu nog niet. In de piektijden zijn een driehonderd veldwerkers actie op het landbouwbedrijf, dat is opgesplitst in twee rayons en zeven bedrijven. Aan het hoofd van elk bedrijf staat een bedrijfsleider met daaronder een bedrijfsopzichter. De meest verbouwde gewassen zijn koolzaad, tarwe en gerst. In totaal wordt jaariijks zo' n zestig- tot zeventigduizend ton geoogst, goed voor een bruto opbrengst van 50 miljoen gulden per jaar. Koolzaad is al eeuwen lang een ontginningsgewas. ,, Het kan in hartje zomer gezaaid en geoogst worden' ', geeft Fokkens als verklaring.,, Vooral bij een natte grond, net na de inpoldering, is dat van groot belang. Het is een licht gewas, wortelt goed, onttrekt veel water aan de bodem. Bovendien levert het nog behoorlijk wat op." Buiten de zaai- en oogsttijden wordt een deel van de veldwerkers overgeplaatst naar andere onderdelen van de Directie Landinrichting van de RIJP, zoals de bosbouw.,,Het plezierige is, dat de arbeidspieken in de bosbouw niet overeenkomen met die in de landbouw", licht R. Spriensma, hoofd van de Afdeling exploitatie en cultuur-technische werken, toe, zodat mensen uit de bosbouw in de landbouw kunnen werken en omgekeerd. Zo proberen we voor het hele jaar een zo vlak mogelijke arbeidsfilm te maken."

Oogstbijbel
Dat neemt niet weg, dat de oogsttijd nog altijd de enerverendste periode is. leder jaar wordt een compleet oogstplan opgesteld. ,,De oogstbijbel, zoals wij dat noemen", lacht Piet van Andel. Een essentieel verschil met de echte Bijbel is, dat de oogstbijbel feilbaar blijkt te zijn. De overvloedige regenval van dit jaar heeft de planning compleet in de war gestuurd.,, We zijn dramatisch laat", stelt de bedrijfsleider van Qz 15 vast. De droge dagen worden tot het uiterste benut. Van de 53 maaidorsers die het groot-landbouwbedrijf in totaal telt, heeft Van Andel er negen toegewezen gekregen om de oogst binnen te halen. De veldwerkers maken dagen van 's morgens kwart over zeven tot 's avonds half negen, indien nodig zes dagen per week, om tijd te winnen. ,,Het stro moet morgen weg zijn, anders gaat het in de brand", laat de bedrijfsleider telefonisch aan een stroboer weten.,,De brand kan er niet eens in, want de wind staat verkeerd'', zegt hij als hij de haak op het toestel heeft gelegd. ,,Maar je moet wel 's brutaal zijn. Het spul moet weg. Het koolzaad had er allang in moeten zitten."

Schot
Gezien de omvang van het landbouwbedrijf zijn 53 combines geen overdaad. Het gevolg is dat de oogstperiode veel langer duurt dan bij de gemiddelde boer. ,,Als die het maaidorsen al is vergeten, zijn wij nog bezig", zegt Spriensma. ,,De hele oogst neemt bij ons twee maanden in beslag. Normaal gesproken beginnen we half juli met het koolzaad en wordt de oogst eind september afgesloten met het binnenhalen van de veldbonen. We hebben berekend, dat dit voor ons de goedkoopste werkwijze is. Door het intensieve gebruik van de machines liggen onze investeringskosten veel lager. Dan mag er best wat van de oogst verloren gaan.'' Dit jaar zal het verlies wel groter zij n dan " wat''.,, Met de baktarwe wordt het niks meer'', verwacht Piet van Andel. ,,Die moeteen harde, droge korrel hebben. Door het natte weer is er schot in gekomen. Dat houdt in dat de korrel voor de oogst alweer begint te kiemen. Dan is-ie niet meer geschikt voor menselij ke consumptie, alleen voor veevoer.'' Voor de RIJP is dat volgens de bedrijfsleider geen ramp. „Het prijsverschil tussen baktarwe en veevoertarwe is minimaal." Ook de consument zal naar zijn mening niet veel merken. „Ik denk dat die geen traan hoeft te laten. Wereldwijd gezien is er nog steeds graan te veel. Door de overschotten staat de prijs sterk onder druk.''

Gelegerd
Een voor de veldwerkers hinderlijk gevolg van het weer in de achterliggende periode is, dat het koren plat tegen de grond is gaan liggen.,,Gelegerd", zoals de mannen van het vak dat noemen. ,,Dat maakt het heel moeilijk oogstbaar'', weet van Andel. Ko van Dijke uit Lelystad kan dat bevestigen. Hij is een van de negen combinechauffeurs die deze dag een kavel van 70 hectare kaal moeten zien te krijgen. ,, Je moet de gerst nu zo laag mogelijk afsnijden'', legt hij uit,,,anders laatje te veel staan. Maar dat betekent wel datje drommels goed op moet passen, dat je geen grond tussen je messen krijgt.'' Met het oog strak op de akker gericht, toeren we over het uitgestrekte korenveld met het platgeslagen gewas. Als een monster vreet de zes meter brede combine zich een weg. De verstelbare haspel beurt het gewas wat op, waarna het door flitsende messen wordt afgesneden, door de invoervijzel naar de muil van het gevaarte gevoerd en ingeslikt. In het ingewand van de combine scheidt de dorstrommel het kaf van het koren. Het kaf wordt weer naar buiten gespuwd, het koren inwendig opgeslagen. Na elke baan over de gerstvlakte wordt de trommel geleegd in een van de transportkarren. Als ze vol zijn worden ze door kaveltransporter Roskam met een vierwiel-aangedreven trekker afgevoerd naar de openbare weg. Daar staan minder zware voertuigen gereed voor het transport naar de silo " Hoge Vaart'' tegenover de ingang van Qz 15. De twee andere silo's van het bedrijf staan in Lelystad en Almere. Indien nodig wordt het koren daar gedroogd en opgeslagen. Vervolgens wordt het graan verhandeld op de beurs in Rotterdam. Het koolzaad komt voor een groot deel bij de margarine- en cosmetica-industrie terecht. De gerst is goed voor bierbrouwerijen. De meeste tarwe verdwijnt in veevoer.

Combine
Van Dijke is ingenomen met z'n combine. Uitvoerig demonstreert hij alle technische snufjes en automatiseringsstaaltjes. Aan de hand van een computer die de verliezen registreert, kan hij nagaan hoe hij bij een zo hoog mogelijk tempo een maximale produktie maakt. Air-conditioning houdt zelfs bij hittegolven de temperatuur in de maaidorser acceptabel. ,,Datmagook wel", vindt Van Dijke. ,,Hij draait zo'n 250 uur per jaar, dus je zit er heel wat weken in." De Zeeuwse boerenzoon kwam achttien jaar geleden naar de polder met de stille hoop er nog eens een eigen bedrijf te kunnen stichten. Bij het sollicitatiegesprek werd hem al duidelijk gemaakt, dat hij daar niet op moestrekenen. Inmiddels zijn ook de laatste hoopsintels uitgedoofd. Hoewel hij het goed naar zijn zin heeft, knaagt nog altijd de teleurstelling. ,,Je hebt het hier opgebouwd", zegt hij. ..Je kunt ons zien als de pioniers van de polders. Dan spreekt het toch voor zich, datje hier graag een eigen bedrijfje zou stichten." ,,We hebben alles meegemaakt, van het riet inzaaien totwatje nuziet", bevestigt Dirk Thijen, de zoon van een keuterboer uit het Drentse Wapserveen. ,,We hebben de polder drooggemaakt en ingericht en straks mogen anderen hier gaan boeren."

Strenge criteria
,, Vroeger kwamen inderdaad de beste loonarbeiders in aanmerking voor een eigen bedrijf', zegt Fokkens. ,,Van het land dat ieder jaar werd afgestoten ging een deel in wat genoemd werd de vrije uitgifte. Dat betekende, dat boeren elders uit Nederiand mee konden dingen, maar ook pioniers onder het personeel. Er golden wel strenge criteria. Je moest vakbekwaam zijn, maatschappelijke functies bekleden en noem maar op. De boerderijen in de polder moesten een voorbeeld voor het hele land worden." , .Geloofsovertuiging speelde ook een rol'', vult Spriensmaaan.,,De bevolking van de polder moest ook op godsdienstig gebied een afspiegeling zijn van de landelijke bevolking. Dat criterium wordt nu niet meer gehanteerd, maar de overige nog wel."

Nieuwe land
Het grootste deel van de vrijgegeven grond werd en wordt gebruikt voor het oplossen van problemen op wat polderbewoners "het oude land" noemen. Een groot aantal boeren dat daar moest verdwijnen door ruilverkaveling, schaalvergroting, wegenaanleg en uitbreiding van steden en vliegvelden, kreeg het aanbod zich in de polder te vestigen. Tot nu toe gebeurde dat bijna uitsluitend op pachtbasis. Een nieuwe regeling, die ingaat in '88, maakt het mogelijk om de grond te kopen. Het aantal liefhebbers is nog altijd groter dan het aantal percelen dat beschikbaar komt. ,,Dat is niet verwonderlijk", vindt Fokkens. ,,De opbrengst ligt hier een tien tot twintig procent hoger dan op het oude land. Nergens in Europa vind je zulke goede grond."

"Klein boertien"
,, Ik was een klein boertien", vertelt de uit Dwingeloo afkomstige Wim Middelbos, ,,maarikwas pachter. Toen de pachtperiode om was werd-ie niet |> verlengd. Dat is de reden dat ik naar de polder ben gekomen." De Drent maakt nu deel uit van de afdeling Bedrijfskunde van de Directie Landinrichting. Hij adviseert bij de aankoop van landbouwmachines. Met vakmansoog inspecteert hij de combine van Van Dijke. Dan laat hij zijn blik op de immense akker rusten, ,,'k Heb wel 's gezegd: Geef ons toch met mekaar een kaveltie van 35 hectare. Dan had je ook mooie bedrijfies en konden we best een boterham verdienen. Maar 't gaat allemaal naar de grote man." De mogelij heid dat de gewone man nog eens een bedrijfje in de Markerwaard kan beginnen, acht hij uitgesloten. „' k Ben ook een groot voorstander geweest van inpoldering. Maar als ik eeriijk ben, geloof ik dat de overheid gelijk heeft. Je moet nuchter zijn. We zitten met melkoverschotten, graanoverschotten... Waar hebben we het land voor nodig." Zijn dienstjaren zitten er bijna op. Met liefde heeft hij in de polder gewerkt. En aanvankelijk ook gewoond. Daarin is verandering gekomen. ,, Ik ben een dorpstype hè. Toen ik in Lelystad kwam wonen, was het een dorp vol plattelanders. En begrijp me goed, ik heb niks tegen Amsterdammers, maar boerenjongens als wij zijn heel anders. Zodra ik zestig ben gaan we weer weg jong, als de vrouw wil tenminste." Met een uitbundige lach slaat hij op m'n schouder.,,Terug naar het Drentse land."

Ontginning
In een mobiele schaftkeet nuttigen de veldwerkers de middagmaaltijd. Ze zijn het erover eens dat de arbeidsvoorzieningen bij de rijksdienst enorm verbeterd zijn. De warme Iglo-maaltijden, die ze op lange dagen als deze krijgen voorgeschoteld, zijn daarvan het bewijs.,, Dirk is nog an' t diner", waarschuwt een Veluwse combinechauffeur, als een monteur zijn collega Dirk Thijen komt roepen in verband met een mankement aan diens maaidorser.,,De borrel hef-ie al gehad, maor hie mot z'n toetj e nog." Eensgezind zitten ze bij elkaar. Boerenzoons uit Groningen, Friesland, Drente, de Veluwe en Zeeland. Ze vonden elkaar op het nieuwe land, dat ze uit de zee hebben zien opkomen. Onder het verorberen van de met de vork ontgonnen spinazie en schnitzel halen ze herinneringen aan barre tijden op. Toen ze met laarzen door het drassige land sopten. Of het vier meter hoge riet maaiden aan de hand van aanwijzingen van de man in het "kraaienest" op de maaimachine. Tot de machine weer eens op een scheepswrak stootte. Met weemoed denken ze eraan terug.,, Dat was de mooiste tied'', vindt een door het buitenwerk verkreukelde Veluwenaar. ,,Ieder jaor een stukkien ontginnen en dan weer bewerken. Jao, dat was ongetwiefeld de mooiste tied.'' ,,Onze voorgangers hebben het wel moeilijker gehad", relativeert Dirk Thij en. ,,Het droogmaken van de Wieringermeer en de Noordoostpolder heeft bloed, zweet en tranen gekost. Dat moetje maar 's vragen aan Jan Brummel.

"Schuppien"
,,Toen de Zuiderzee nog waoter was, toen liep ik al op de diek eromheen", steekt Jan Brummel uit Oosterwolde van wal. ,,Dat broeste van de golven man. Ik zie de viss' n nog spartel'n. Toen mosten wie een kaobel legg' n van Harderwiek naor Lelystad, zodat de mensen daor nog net voor de kers' mis elektrisch hadd'n. Helemaol vanaf Harderwiek langes die diek een sleufien graoven en daor mos dan die kaobel in. Dat ging allemaole nog met' t schuppien. Die tied heb ik nog mee'emaok. Toen was de Zuiderzee gewoon nog waoter meneer. Jajaaa." Brummel kwam in '47 als knaap van negentien jaar in dienst van de RIJP. Als hij de arbeidsomstandigheden van toen vergelijkt met die van nu, volgt een nieuwe stortvloed van verhalen. ,, Niet te vergliek' n meneer, niettevergliek'n. ,,Ikheb nog slot'n gegraoven met de schup. En alles akkoordwerk meneer. Je wer' betaold per strekkende meter, maor ook per kuub. Dus als er een golfien in de zeebodem zat, had je minder kuub en kreeg je voor die meters ook minder betaold. begriepje. 't Oogsten net zo. Je wer' betaold per bunder. Dus dat was hurryup, dat begriep u wel. Zijn salaris in die tijd staat onuitwisbaar in Brummels geheugen gegrift. In 1947 56 cent per uur.,,Met het akkoordwerk had je meer. Dan verdiende je een cent of tachtig. Degehuwd'n kreg' n een paor dubbelties meer. Maor vraog niet hoe je't verdiende." Met de ontginning van Flevoland was het leed geleden. De voorraad machines was dusdanig uitgebreid, dat voor het zware werk geen handarbeid meer verricht behoefde te worden. Met het oude materieel verdwenen ook de paarden. Tot groot verdriet van Brummel. „Ikwas mal van paord'n man. Dat was zo mooi werk' n met die dieren. Ja, wat dat betref' was 't toch een mooie tied."

Afslanking
Nu de jaren van de Rijksdienst voor de IJsselmeerpolders geteld lijken te zijn, wordt een terughoudend personeelsbeleid gevoerd. Door een geleidelij ke afslanking moet in '96 het gros van de loonarbeiders en een groot deel van de ambtenaren zijn afgevloeid ,,De personeelsplaatjes zijn allemaal klaar", concludeert Fokkens, „maar het uitvoeren ervan is weer een tweede. Met machines gaat dat wat makkelijker. Daarvan zetten we er ieder jaar een stel op de verkoping. Met mensen moetje wat anders omgaan." In opdracht van het Ministerie van Verkeer en Waterstaat, waaronder de Rijksdienst valt, worden de kerntaken binnen het bedrijf zo lang mogelijk intact gelaten. ,,Gestelddatde overheid ten aanzien van de Markerwaard van gedachten veranderd, moet niet alle kennis verdwenen zijn", licht Fokkens toe. ,,Zoals het er nu uitziet is de kans gering, maar voor ons is die in ieder geval nog niet uitgesloten."

Gemotiveerd
Ook bij de veldwerkers is de toekomst van het bedrijf geregeld onderwerp van gesprek. Met sombere gevoelens zien ze het grootlandbouwbedrijf jaarlijks kleiner worden. Tot met de laatste hectaren ook de laatste arbeiders zullen verdwijnen. ,,Natuurlijk houdt dat de mensen bezig'', zegt Piet van Andel.,, Maar om nu te zeggen dat ze gedemotiveerd raken..., nee, dat geloof ik eigenlijk niet Het zijn meest boerenzoons met liefde voor het werk. Alsje in de landbouw werkt, is het alles of niets. En alsje dan het koren ziet staan, raakt toch iedereen weer gemotiveerd om de oogst binnen te halen. Dat houd je denk ik tot het eind toe."

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen