Eikels en beukenootjes rapen: een geliefd en lonend herfstvermaak

Elk jaar weer zijn in het laatst van oktober kinderen, maar ook ouderen, ijverig bezig met het rapen van beukenootjes of eikeis. Er is steeds vraag naar en er wordt aardig voor betaald. Men kan er een leuk bedrag mee verdienen, wat vooral voor de jeugd aantrekkelijk blijkt te zijn. Het is een geduldswerkje voor slechts enkele weken per jaar. Hoe komt het dat in onze moderne en gemechaniseerde tijd dit nog steeds met de hand moet gebeuren? Ten eerste door het al genoemde feit dat de oogst slechts enkele weken, gemiddeld zes, beslaat. Er is door de Heidemij wel een machine ontworpen, een soort grote stofzuiger, maar zo' n apparaat kun je niet rendabel maken. Daarbij komt nog dat een machine niet selecteert, alles opzuigt wat voor de slurf komt: stokjes, blad, aardkluitjes, steentjes. De nabewerking vraagt dan opnieuw tijd en geld. Met de hand verzamelen blijkt nog steeds de meest efficiënte methode te zijn. Belanghebbenden, zoals Staatsbosbeheer, de Heidemij en particuliere boomkwekers, kunnen daarvoor geen mankracht inzetten. Er zijn teveel mensen voor nodig. De duizenden zoekers, kinderen vooral, die zich elk najaar op de beukenoten en eikels storten, zijn onvervangbaar. Ze helpen mee om de loofbossen in onze gematigde streken in stand te houden. Want daarvoor is het grootste deel van de oogst bestemd.

Zaadhandelaar
Dat eikels en beukenoten worden gezocht is bekend. De zoekers weten ook waar ze met de zaden terecht kunnen om ze in te wisselen tegen klinkende of ritselende munt. Maar wat gebeurt er verder mee? De heer Pleijter van "PLEIJBOZA Boomzaden" in Zevenaar weet het precies. Elk jaar opnieuw stapelen de zakken vol zich op in zijn bedrijf. En voordat het jaar om is zijn die verspreid door de landen van de EG. Want overal moeten bomen worden geplant. Komt daar nooit een eind aan? Er worden toch elk jaar ontelbare zaden verzameld! Overal waar bossen zijn wordt elk jaar een gedeelte ervan gekapt met de plicht om evenveel nieuw bos aan te planten. Het is een kringloop waaraan geen einde komt. En er blijkt enorm veel zaad nodig te zijn. Vorig jaar werden door Pleijboza 300.000 kilo eikels en 10.000 kilo beukenootjes bij de opkopers weggehaald. In een kilo eikels zitten er gemiddeld 225; in een kilo beukenootjes, kleiner en veel lichter, zitten er ongeveer 3000. Totaal bijna honderd miljoen (!) zaden. Via één zaadhandelaar. Dat worden niet allemaal bomen, want in wat wordt aangeleverd zit altijd een deel dat niet geschikt is, zelfs na de strengste selectie. Door middel van een snijproef wordt de kwaliteit vastgesteld: een aantal zaden wordt doorgesneden. Verrotte en verkleurde zijn waardeloos. Wanneer 80 procent van een partij vitaal blijkt te zijn dan wordt deze goedgekeurd. Als er teveel loze en niet-vitale zaden inzitten of teveel rommel, dan vraagt de heer Pleijter soms een schooljongen om de partij uit te zoeken. Als het gehalte al te slecht is dan gaat zo' n zak eikels of beukenoten weg voor varkensvoer. Die zijn meestal bestemd voor wildvoedering. Het mag echter eigenlijk niet voorkomen dat dergelijke partijen bij de zaadhandelaar komen; de opkoper is als eerste verantwoordelijk voor goed materiaal.

Strenge controle
De verzamelde beukenoten en eikels, bestemd als zaad voor boomkwekers, moeten aan de hoogste eisen voldoen. Van de opkopers wordt dan ook verwacht dat zij uitsluitend goed materiaal aannemen. Wat bij hen wordt gebracht, wordt secuur gecontroleerd en wanneer er te veel waardeloze zaden, rommel of stenen inzitten, krijgt de zoeker de handel terug met de raad om deze eerst te gaan selecteren en de rommel eruit te halen. De familie Schut in Apeldoorn weet er alles van. Al enkele jaren worden daar de zaden gebracht. Weken-O lang komen kinderen en ouderen met hun oogst. Soms zijn het nog kleuters die met een paar ons aankomen; vorig jaar kregen ze daar twee gulden voor, want de kiloprijs was toen een tientje. Dat leverde een Turkse man, die met zijn gezin liefst negentig kilo had verzameld, negenhonderd gulden op. Die prijs zal dit jaar niet worden betaald, maar voor de eerste leveringen zal toch wel zo'n vijf gulden per kilo gelden. Voor eikels krijgt men veel minder, maar men heeft er sneller een kilo van bij elkaar. De familie Schut is zes weken lang een groot gedeelte van de dag druk met inkopen en selecteren van wat soms met emmers vol bij hen wordt gebracht. De boomzaadhandel stelt hoge eisen aan zijn opkopers. Hij heeft betrouwbare mensen nodig en is daarover best tevreden. Alleen al op de Veluwe worden op acht plaatsen voor hem zaden ingezameld. Ook in Brabant heeft Pleijboza opkopers. Die kennen hun klantjes. ,,Van de honderd zoekers proberen er zeker zo' n twintig de zaak te bedriegen", aldus de heer Schut. Die trachten op allerlei manieren meer gewicht te krijgen, bijvoorbeeld door de zaden nat te maken of kastanjes tussen de eikels te stoppen en zelfs stenen erbij te doen. Maar daarop letten de opkopers streng.

Keuringsdienst
Nadat bij Pleijboza Boomzaden het materiaal is gecontroleerd op kwaliteit, vindt voor de export nog een keuring plaats door de Nederiandse Algemene Vaderen zoon Pleijteruoor hun magazijn. Keuringsdienst voor Boomkwekerijgewassen (NAKB). Dan wordt opnieuw door de snijproef beoordeeld of de zending voldoet aan de strenge eisen. Wanneer dat het geval is, wordt een "Certificaat van herkomst voorde EG" verstrekt, die wordt meegezonden. Ook komt aan de verpakking een loodje; alleen de ontvanger mag daarna de zending uitpakken. Voor levering in het binnenland moet de zaadhandelaar een 'Eigen verklaring' meegeven. Ook die partijen kunnen door de keuringsdienst worden gecontroleerd, maar dat gebeurt niet altijd. Voor de export wel. Hierdoor is er tevens de mogelijkheid om de eerste paar jaar de jonge bomen bij de kwekerijen te controleren op vitaliteit. Zowel afkomst als bestemming van de partijen zaad worden geadministreerd. De kwaliteitscontrole is bijzonder streng en goed geregeld.

Zakken vol!
Het wordt kleurig in de opslagplaats bij de opkopers, zoals u op de foto's kunt zien. Zaadhandelaar Pleijter geeft speciale zakken aan de inkopers. De kleuren daarvan hebben een functie; Europese eikels gaan in gele zakken; Amerikaanse worden in rode gedaan. ,,Dathebikgedaan omdat de Latijnse naam van de Amerikaanse eik "Quercus rubra" is. Rubra betekent rood. Ik vond het aardig, maar het gaat erom dat ik aan de kleur van de zak kan zien wat erin zit. Dit jaar heb ik voor de beukenoten groene zakken laten maken in plaats van grijze zoals tot nu toe zijn gebruikt. Ik vind die kleuren toch wel aardig en vooral duidelijk." Na de herfstvakantie stapelen de gekleurde zakken zich op in het magazijn van Pleijboza. Enkele maanden later zijn de eikels en beukenoten verzonden naar de afnemers. Er is vooral veel vraag naar inlandse eikels. Amerikaanse eiken worden tegenwoordig ook op grote schaal gekweekt uitsluitend voor het mooie herfstblad. Die zaden krijgen niet de kans om uit te groeien tot bomen, want reeds na enkele jaren worden de kleurige takken in de herfst afgesneden. Er is veel vraag naar van bloemisten.

Historisch
Het zoeken van eikels en beukenootjes is volgens de heer Pleijter historisch gegroeid en wordt al net zolang gedaan als er boomkwekerijen zijn. Ook de heer Schut ervaart dat het de zoekers niet uitsluitend om de centen gaat en zei daarvan;,,Het schijnt dat sommige mensen gefascineerd raken door het zoeken. Als die eenmaal bezig zijn kunnen ze er blijkbaar niet gemakkelijk meer mee ophouden. Het wordt voor hen een hobby die ze elk jaar fanatiek uitoefenen." Er zijn echter niet elk jaar evenveel eikels en beukenoten. Ook is de vraag verschillend. Wanneer er in het buitenland slechte oogst is, is de vraag bij ons groot. Het kan ook andersom zijn. Volgens zaadhandelaar Pleijter is de verwachting voor NoordDuitsland goed en voor Zuid-Duitsland matig. Bij ons beloven de beuken ditjaar opvallend veel. De prijs voor de zoekers zal dan ook waarschijnlijk de helft zijn van vorigjaar. De Amerikaanse eiken dragen ook goed, maar de inlandse eiken niet. Daarnaar is de vraag juist het grootst. De prijs zal waarschijnlijk daardoor aantrekkelijk zijn voor de zoekers. Nu ik dit schrijf is daarover nog geen zekerheid. De zoekers en rapers gaan trouwens toch aan de slag, ongeacht de prijs die zal worden betaald.

Droge zomer
Waardoor komt die overvloedige dracht van de beuken? Onweerlegbare wetenschappelijke verklaringen zijn daarvoor (nog) niet. Wel is het de ervaring dat dit vaak voorkomt wanneer de vorige zomer droog is geweest, wat ook dit keer -in 1986- het geval was. Dit zou tevens betekenen dat er voor 1988 niet veel beukezaad wordt verwacht. Daar ben ik benieuwd naar. Dat de inlandse eik minder draagt is evenmin volledig verklaarbaar, want de klimatologische omstandigheden zijn immers gelijk geweest. Maar ook ditjaar kunnen de zoekers van beukenootjes en eikels in de herfstvakantie geld verdienen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen