Chroesjtsjov contra Kennedy op dieptepunt van de Koude Oorlog

De Koude Oorlog -de typering van de betrekkingen in de strijd tussen VS en Sowjet-Unie zonder direct wapengeweld— leek aan het eind van de jaren vijftig wat op te warmen. In 1960 slaagden de Russen er echter in een Amerikaans spionagevliegtuig van het type U-2 neer te halen en dat deed de sfeer aanmerkelijk verkillen. Het was al langer bekend dat de Amerikanen met deze vliegtuigen over Russisch grondgebied vlogen en zo heel wat informatie binnenhaalden. Nu had de Sowjet-Unie een keihard bewijs in handen. President Eisenhower weigerde echter excuses aan Chroesjtsjov aan te bieden, waardoor de belegde topconferentie op een mislukking uitliep. Rond Berlijn namen de spanningen ook toe. Chroesjtsjov bleef van mening dat geheel Beriijn tot de Russische invloedssfeer behoorde en zette zijn standpunt kracht bij door in de algemene vergadering van de Verenigde Naties zijn schoen uit te trekken en ermee op tafel te hameren. Dit tot ontzetting van alle geachte afgevaardigden.

Kennedy en Castro
Eind 1960 hadden de VS een nieuwe president gekregen, de jonge, energieke John F. Kennedy. Een jaar eerder was op Cuba hetzelfde gebeurd, alleen op heel wat revolutionairder wijze. Fidel Castro maakte een einde aan het corrupte bewind van Batista en ontwikkelde zich tot een linkse dictator die steun zocht bij de Sowjet-Unie. De eerste opvallende poging van Kennedy om de communistische invloed in het Westen te beperken liep op een mislukking uit. Hoewel de plannen al voor zijn verkiezing gemaakt waren, vooral door toedoen van het hoofd van de CIA, AUan Dulles, vond onder zijn verantwoordelijkheid in april 1961 de zogenaamde Varkensbaai-invasie plaats. Met Amerikaans materiaal uitgeruste en door de VS getrainde Cubaanse ballingen vielen Cuba binnen. De operatie liep uit op een groot fiasco. Chroesjtsjov kreeg door dit incident geen hoge dunk van de nieuwe president van de VS. Op een conferentie in Wenen in juni 1961 ontmoeten de beide staatslieden elkaar voor het eerst. Chroesjtsjov probeerde daar zijn jonge gesprekspartner te intimideren. Hij nam hem onder handen over de Varkensbaai-affaire en stelde min of meereen ultimatum inzake Berlijn. Kennedy gaf geen duimbreed toe, maar moest twee maanden later wel tandenknarsend toezien hoe de Berlijnse muur werd opgetrokken. Hij had vlak daarvoor al een opvoering van de Amerikaanse bewapening aangekondigd en in september 1961 verbrak Chroesjtsjov de overeenkomst inzake de opschorting van atoombomproeven. De bewapeningswedloop was in volle gang en de Koude Oorlog werd steeds ijziger. Chroesjtsjov zag nu zijn kans schoon om de onervaren, jonge president van de VS eens goed op z' n nummer te zetten en er zelf politiek voordeel uit te slepen.

Raketbases
Op 14 oktober 1962 krijgt Kennedy van zijn inlichtingendienst luchtfoto's te zien waaruit blijkt dat de Russen bezig zijn om raketbases op Cuba in te richten. Na koortsachtig overieg besluit hij niet rechtstreeks in te grijpen, maar de Russen de gelegenheid te geven zich zonder veel gezichtsverlies terug te trekken. Moskou beweert eerst dat het slechts gaat om de aanleg van een haven voor de Russische vissersvloot{!); later wordt door minister Gromyko gezegd dat het wel om wapens gaat, maar louter defensieve. En dat terwijl er op 150 km afstand van de VS kernraketten worden opgesteld die meer dan de helft van de VS kunnen bestrijken, met inbegrip van alle grote steden. Daar komen nog 28 straalbommenwerpers bij, de nodige MIG-straaljagers en 22.000 man aan troepen. Dat duidt toch wel op wat meer dan alleen "bezorgdheid om de veiligheid van Cuba". De geheimzinj nigheid, de brutale ontken; ningen en de grote haast I waarmee de aanleg van de I bases gepaard gaat, vcrI sterken deze indruk alleen I maar. i Is Chroesjtsjov bezig om j strategisch voordeel te behalen, zodat hij bij komende onderhandelingen, o.a. over Berlijn, straks de nodige druk uit zal kunnen oefenen?

Haviken en duiven
Kennedy treedt onmiddellijk vastberaden op. De 'haviken' onderzijn adviseurs, onder wie de —meest oudere- militairen, pleiten voor een luchtaanval op Cuba. De 'duiven', onder anderen Kennedy's broer Robert (minister van Justitie), zien meer in een blokkade tegen Russische schepen die naar Cuba willen varen. Het is als het ware een duel tussen twee generaties. De uiteindelijke beslissing ligt bij president Kennedy, waardoor hij dagenlang onder een bij na onmenselijke druk leeft. Menselijkerwijs gesproken hangt het lot van de wereld af van zijn optreden. Hij kiest voor het afkondigen van een blokkade voor met wapens geladen schepen -wat verzachtend 'quarantaine' genoemd — in combinatie met enkele andere maatregelen, zoals scherpe bewaking van Cuba, dreiging met volledige vergelding van een kernaanval, verzoek tot een spoedbijeenkomst van de Veiligheidsraad en een beroep op premier Chroesjtsjov de aanvalswapens uit Cuba terug te trekken. Het is 22 oktober 1962; de wereld houdt haar adem in. Een dag later verklaart de Sowjet-Unie dat de VS niet het recht hebben een quarantaine in te stellen en dat zij een kernoorlog riskeren. Op woensdag 24 oktober treed de blokkade niettemin in werking. Honderden schepen en vliegtuigen trekken een cirkel om Cuba en controleren de Caribische wateren. Nog diezelfde woensdag wijzigen twaalf Russische schepen, vermoedelijk met wapens beladen, hun koers. Enkele andere schepen worden aangehouden. Vrijdag 26 oktober arriveert er een brief van Chroesjtsjov, in de van hem bekende rammelende stijl. Hij zet nogmaals uiteen dat er geen offensieve wapens naar Cuba zijn of worden gebracht. De Sowjet-Unie is bereid de wereld plechtig te verzekeren dat hun schepen geen wapens aanvoeren. De VS moeten beloven Cuba niet aan te vallen. De 'ooriogsknoop' mag volgens Chroesjtsjov niet verder worden aangehaald, want anders zou men die moeten doorhakken en wat dat betekent zal de president begrijpen.

Complicaties
Hoewel de brief in Washington opluchting brengt, is hij onduidelijk en voor verschillende interpretaties vatbaar. Zaterdag komt de tegenslag. Een nieuwe brief uit Moskou, nu in ambtelijke taal gesteld, zet alles weer op losse schroeven. Men stelt voor de Cubaanse bases te ontmantelen in ruil voor het weghalen van de Amerikaanse raketten in Turkije. Dit zou wel een zeer ongelijke ruil geweest zijn, want de raketten in Turkije waren verouderd en stonden toch al op de nominatie verwijderd te worden. Tegelijkertijd zijn er ernstige complicaties. Een Amerikaanse piloot wordt boven Cuba neergehaald en een Amerikaans vliegtuig raakt op een routinevlucht boven Siberisch gebied verzeild en wordt door de Russen achtervolgd. Chroesjtsjov vraagt de volgende dag onmiddellijk of dit soms een provocatie is. Het Amerikaanse antwoord op de brief komt erop neer dat eerst de werkzaamheden aan de bases op Cuba stopgezet moeten worden en dat het nu niet de tijd is om aan deze problematiek de "omvangrijke vraagstukken van de veiligheid in Europa vast te koppelen." Wel wordt er de waarschuwing aan toegevoegd dat de crisis niet lang meer kan duren. Tevens wordt de luchtmacht in gereedheid gebracht voor een bombardement op de Cubaanse raketstellingen op dinsdagochtend. Ook worden troepenschepen voor een invasie gemobiliseerd. Zaterdagnacht zegt Kennedy: „Het kan nu alle kanten opgaan." In die kritieke nacht is de president zich ten volle bewust van zijn enorme verantwoordelijk voor de gehele mensheid, zoals zijn broer Robert later zou schrijven in zijn boek "Dertien dagen".

Terugtrekking
Zondagochtend 28 oktober komt het antwoord van Chroesjtsjov via Radio Moskou. Het behelst de beslissende mededeling dat de Sowjet-regering bereid is de raketten te ontmantelen, in kratten te verpakken en naar de Sowjet-Unie terug te zenden. Kennedy's niet-aanvalsbelofte van Cuba wordt onderstreept en de VN-controle op de ontmanteling aanvaard. De Cuba-crisis is voorbij. De wereld heeft in die twee weken van oktober gebalanceerd op de rand van de nucleaire afgrond. De crisis betekende wel een keerpunt in de Koude Oorlog. Zowel Kennedy als Chroesjtsjov besefte dat ontspanning geboden was. Een van de eerste maatregelen was het aanleggen van de hot-line, een directe telefoonverbinding tussen de presidenten van beide grootmachten. Er kwamen besprekingen op gang over wapenbeheersing, die uitmondden in de zogenaamde SALT-akkoorden.

Paraplu
De jongste ontwikkelingen op dit terrein zijn hoopvol. Voor het eerst zullen er kernwapens vernietigd worden. Het betreft echter slechts enkele procenten van het totale kernwapenarsenaal dat op de wereld aanwezig is. In 1962 heeft God de aarde willen bewaren voor een kernooriog en tot nu toe is de dreiging niet meer zo groot geweest als toen. Kunnen we dus rustig slapen onder de 'atoomparaplu' , met nu zelfs het idee dat de Sowjet-Unie ook de kwaadste niet (meer) is? Zolang de mens het handvat van die paraplu in handen heeft kan er opnieuw een gevaarlijk conflict uitbreken. Vertrouwen op wagenen en paarden'', zij het dan in een moderne versie, blij ft gevaarlijk. Er is —met eerbied gesproken ^ een hogere paraplu, waaronder we moeten schuilen. Het handvat daarvan wordt vastgehouden door de Almachtige.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen