John Bunyan (1628-1688) als theoloog

John Bunyan werd geboren in 1628. Opleiding genoot hij nauwelijks. Hij groeide op in de chaotische situatie die het Engeland van de zeventiende eeuw kenmerkte. In de burgeroorlog deed hij dienst in het parlementsleger, waarin hij naar zijn eigen getuigenis opviel door vloeken en zweren. Na zijn diensttijd huwde hij zijn eerste vrouw en verdiende de kost als ketellapper. Zijn leven veranderde radicaal, toen hij ontdekte dat hij op reis was naar de eeuwigheid en de hel tegemoet ging als hij niet werd verlost van zijn schuld. Na intense aanvechtingen vond hij rustin de hem toegerekende gerechtigheid van Christus. In 1655 werd hij tot diaken verkozen in de baptistengemeente van Bedford, bekend als de "Bedford meeting". Vanaf dat moment ging hij ook preken. Dat was de reden waarom hij in 1660 werd gearresteerd. De Engelse wet stelde iedere prediker die niet door een bisschop was gewijd in staat van beschuldiging. Kort voor zijn vrijlating in 1672 werd hij door de "Bedford meeting" verkozen tot voorganger. Hij diende deze gemeente tot zijn dood. Op 31 augustus 1688 werd hij bevorderd tot heeriijkheid.

Theoloog
Behalve een bewogen prediker was John Bunyan een gedreven schrijver. De volledige lijst van zijn werken bevat meer dan zestig titels. Sommige werken hebben een polemisch karakter. Zo waren zijn eerste twee pennevruchten gericht tegen de Quakers, die zich beriepen op het inwendige licht. Zijn meeste andere werken hebben een meer stichtelijk karakter. De vraag kan gesteld worden of de beroemde ketellapper alleen een appellerend prediker was, of ook bewust theoloog. Ds. De Vries meent van beide. In zijn doctoraalscriptie "De orde van het heil bij John Bunyan" stelt hij: ,,Bunyan schreef zijn boeken om zijn lezers op te bouwen in het christelijk geloof. Hij vermeed daarbij allerlei twistvragen en bewust gaf hij zich niet over aan dogmatische speculaties. Dat betekent niet dat hij de dogmatiek onbelangrijk achtte. Dogmatiek was voor hem geloofsleer. In de dogmatiek gaat het niet om theoretische kwesties, maar om de kennis van de levende God."

Gelijkenis
Hoe is de grote invloed van John Bunyan te verklaren? ,,Ieder mens zit met de vragen: Wie ben ik? Waar kom ik vandaan? Waar ga ik naartoe? De Bijbel geeft daar een helder antwoord op. De mens is door de zondeval een kind des toorns, op reis naar de eeuwigheid en kan alleen door Christus' bloed gered worden. Bunyan heeft die boodschap op een zeer pakkende wijze verwoord. Gordon Rupp heeft gezegd: de populariteit van "De Christenreis" is te verklaren uit het feit dat het niet alleen een allegorie is, maar veel meer nog een gelijkenis. De mens kan zich met Christen identificeren. Momenteel vindt "De Christenreis" vooral in de Derde Wereld enorme ingang." Is de bekendheid van "De Christenreis" te danken aan de inhoud, of aan de literaire waarde? ,,Beide. Literair gezien is "Pilgrim'sProgress" een meesterwerk, dat blijft aanspreken. Wel kun je merken dat mensen het door gebrek aan achtergrondkennis van Bunyan soms anders lezen dan hij het zelf bedoeld heeft. Zo wordt het marxistisch geïnterpreteerd en bestaat ook een interpretatie in de geestvan de psychologie van Jung. Hetzou in "De Christenreis" gaan om de mens die tot vrede komt met zichzelf. Bunyan is ook wel op één lijn geplaatst met de bekende mysticus Böhme. Dat is alleen mogelijk wanneer je "De Christenreis" losmaakt van zijn overige werken. In zijn geschriften heeft hij zich zeer bewust afgezet tegen de Quakers, die in meer opzichten verwant zijn aan Böhme."

Calvinist
In ons land worden Bun{;ans werken vooral gewaardeerd in bevindelijke kring. Wat is daarvan de reden? ,,Bunyan leerde heel duidelijk twee wegen, de brede en de smalle weg, en de drie stukken, ellende, verlossing en dankbaarheid. Hij was een calvinist met een duidelijk bevindelijke en praktische inslag. Dat verbindt hem sterk aan de meer bevindelijke richting van het calvinisme. Prof. Van 't Spijker heeft in een EO-uitzcnding terecht opgemerkt dat een dolerende zich niet zo in Bunyan zal kunnen vinden." Dr. C. A. van der Sluijs stelt in zijn proefschrift over Spurgeon dat de waardering in de gereformeerde gezindte voor baptisten als Bun\^an, Spurgeon enPhilpot aangeeft, dat de waarde van de kinderdoop in deze kring niet hoog wordt aangeslagen. Deelt u die opvatting? ,, Ik deel zij n mening dat in de rechterflank van de gereformeerde gezindte de waarde van de kinderdoop soms onvoldoende wordt beseft. Toch is dat denk ik niet de eerste verklaring voor de waardering die bestaat voor baptisten als Bunyan. Een historisch voorbeeld: Kohlbrugge kan er allerminst van beschuldigd worden dat hij de waarde van de kinderdoop niet zag, maar hij had veel waardering voor Bunyan. Uit het manuscript van zijn bekende preek over Romeinen 7 vers 14 blijkt, dat hij bij de voorbereiding ervan werken van Bunyan heeft geraadpleegd.''

Oecumenisch
,,Mijns inziens heeft de waardering in bevindelijke kring voor mensen als Bunyan en Spurgeon vooral te maken met wat dr. Op 't Hof zegt in stelling negen van zijn proefschrift:,,Binnen het gereformeerd protestantisme waren de piëtisten het meest katholiek." Dat geldt voor een deel in deze tijd nog. Het is opmerkelijk dat de Engelse kunstschilder en evangelist Charles Davis, die niet in alle opzichten reformatorisch is te noemen, in Nederland juist ingang vindt in bevindelijke kring. Hetzelfde geldt voor de Joegoslavische predikant Ralevic, een baptist in de lijn van Spurgeon. De oud-gereformeerde ds. Smits vertaalde een werk van J. C. Ryle en sprak in zijn voorwoord grote waardering uit voor deze prediker, ondanks het feit dat die anglicaans bisschop was. Zo zijn veel voorbeelden te geven. Je ziet dat die juiste oecumenische houding verdwijnt als men heel sterk het kerkelijk eigene gaat benadrukken. Waar dat gebeurt is over het algemeen het bevindelijke leven ook al verdwenen. Er is in ieder geval een verband tussen beide zaken waar te nemen."

Select gezelschap
wordt verkondigd, de sacramenten worden bediend en de tucht wordt uitgeoefend. Bun\;anziet de gemeente als "a select company of visible belieuers" (een select gezelschap van zichtbare gelovigen). Was hij in dit opzicht verwant aan De Labadie? „Met "visible" bedoelde Bunyan: die wij naar het oordeel der liefde als gelovigen kunnen zien. Of het "invisiblebelievers" zijn weet volgens hem alleen God. Bij De Labadie valt dat onderscheid tussen het oordeel van de kerk en het oordeel van God weg. Die wil een gemeente van louter wedergeborenen. Dat neemt niet weg dat Bunyan een stap verder gaat dan Calvijn en Brakel. Brakel zegt wel dat alleen de wedergeborenen in de kerk zijn —de anderen zijn slechts van de kerk-, maar als het over toelating tot de kerk gaat moet volgens hem puur over leer en leven worden geoordeeld en niet over de waarschijnlijkheid van iemands wedergeboorte."

Subjectief
, ,0ok voor Bunyan ging het om leer en leven, maar daaraan koppelde hij de noodzaak van een hartelijk getuigenis. Wel zegt hij in een van zijn werken dat hij voor een ruim toelatingsbeleid is. Het verschil met Brakel en Calvijn heeft te maken met het feit dat Bunyan een congregationalist is. Als het om de zichtbare kerk gaat denkt hij niet allereerst, zoals Calvijn, aan de universele kerk, maar aan de plaatselijke gemeente, de gelovigen die zich aan elkaar verbonden hebben om God in overeenstemming met Zijn Woord te dienen. Dat maakt zijn kerkbegrip duidelijk subjectief. Hetzelfde geldt voor zijn oecumenische gezindheid. De zichtbare kerk speelt voor Bunyan slechts een rol als het gaat om het ervaren van de gemeenschap der heiligen. Daarin zit ook iets positiefs. Hij voelde er niet voor om te stnjden over punten als kerkregering en kinderdoop of volwassendoop. Het ging hem om het kruis van Christus, om de werking van Gods Geest in het hart. Als hij die zaken bij mensen bespeurde, kon hij ze als een broeder of zuster in Christus erkennen, ongeacht hun kerkelijke achtergrond."

Synthese
il noemt Bunyan een calvinist. Kunt u dat toelichten? , ,De opvattingen van de "particularbaptists", waartoe Bunyan gerekend kan worden, vormen een synthese tussen het calvinistisch-gereformeerde protestantisme en het doperdom. Calvinistisch in de leer van genade, verkiezing en verzoening. Dopers, of op z' n minst gematigd dopers, in kerkleer, visie op de verhouding van kerk en staat, doopspraktijk en visie op een universitaire opleiding voor predikanten. Nu kom je bij de vraag: wie noem je calvinist? Ik denk dat calvinisme allereerst gekenmerkt wordt door de leer van vrije genade. In de Engels sprekende wereld is deze leer veelal het best bewaard onder de baptisten. Bunyan zou de Dordtse Leerregels volledig kunnen onderschrijven, in tegenstelling tot Philpot. Die ontkent dat het Evangelie gepredikt moet worden met bevel van geloof en bekering. Wat dat betreft kun je zeggen dat Bunyan in de leer van genade volledig calvinist is, terwijl Philpot een hypercalvinist is. Voor Philpot valt er niets te bevelen. God belooft alleen. Ook de kwestie van voorwaardelijk en onvoorwaardelijk aanbod van genade speelt bij hem niet. Er is volgens hem helemaal geen aanbod van genade en allerminst een voorwaardelijk aanbod. Er is een onvoorwaardelijke prediking van het Evangelie aan de kinderen van God. Net als Philpot heeft Bunyan heel sterk de rechtvaardiging door het geloof alleen benadrukt en het onvoorwaardelijk karakter van het Evangelie. Maar tot het eind van zijn leven spreekt hij ook over de "duty of faith", de plicht om te geloven. Terwijl in de belijdenis van de "Strict Baptists" wordt ontkend dat geloof een plicht is."

Doopopvatting
punt, gematigd chiliasme en zijn aversie tegen een universitaire opleiding voor predikanten het niet aanvechtbaar om hem een calvinist te noemen? ,,Ten aanzien van de doop houdt Bunyan er een vreemde redenering op na. Hij zegt: de zichtbare kerk is de plaatselijke gemeente. De Moorman die door Filippus gedoopt werd, trad niet toe tot een plaatselijke gemeente. Conclusie: de doop is geen kerkelijke instelling, maar een zaak tussen God en de gelovige, een teken en zegel van de vergeving van zonde. Die doopsleer is niet calvinistisch. Toch moet gezegd worden dat Bunyan veel meer dan menigeen in de gereformeerde gezindte de waarde zag van een christelijke opvoeding. In zijn belijdenis zegt hij zelfs dat de bekering van Paulus exceptioneel is. Hij ging ervan uit dat de meeste mensen tot bekering komen door hun christelijke opvoeding. Maar ook hiervoor geldt dat hij dat sterk subjectief verklaarde. Niet vanuit Gods verbondstrouw, maar vanuit het voorbeeld dat vrome ouders geven. Dat is een van de redenen waarom hij het tweede deel van "Pilgrim'sProgress" (De Christinnereis) heeft geschreven. Ik zou er ook op willen wijzen dat Bunyan in zijn doopopvatting zeer gematigd was. Hij zegt niet, zoals de meeste andere baptisten, dat voorstanders van de kinderdoop in ongehoorzaamheid leven. Hooguit wijt hij hun opvatting aan gebrek aan licht. In zijn eigen gemeente kon een voorstander van de kinderdoop zelfs ouderling worden. En zijn eigen vrouwen lieten hun kinderen in de Anglicaanse kerk dopen."

Kerkelijk standpunt
,,Nu zijn kerkelijk standpunt. Ook daarin wijkt Bunyan inderdaad af van Calvijn. Maar is hij daarom geen calvinist? We moeten oppassen zaken niet te veel uit elkaar te trekken. Met Calvijn en de Nederlandse geloofsbelijdenis geloof ik dat de kerk daar is waar het Woord recht bediend wordt. We mogen ons niet afscheiden omdat er zo weinig gemeenschap der heiligen is, maar elke ware christen zal toch naar die gemenschap verlangen. Als het goed is, is de kerk een Paleis Lieflijkheid, een plaats waar Gods volk zich thuisvoelt, waar zonen van hetzelfde huis als broeders samenwonen. Opmerkelijk is dat Bunyans kritiek op de Anglicaanse kerk zich niet in de eerste plaats richt op het laakbare gedrag van haar geestelijken. Hij was buiten die kerk komen te staan vanwege het verplichte gebruik van het "Book of Common Prayer" voor de liturgie. Het zwaarst woog voor hem dat het Evangelie van vrije genade door het overgrote deel van de anglicaanse geestelijken niet werd verkondigd. Dan het derde: gematigd chiliast. Dat waren alle puriteinen en al onze oudvaders. Bij sommigen kun je het gematigd zelfs weglaten. Maar de verwachting dat aan de wederkomst van Christus een universele bloei van Gods kerk vooraf zal gaan, betekent nog niet dat iemand geen calvinist meer is."

Dopers standpunt
,,Ten slotte Bunyans afkeer van een universitaire opleiding. Die is deels te verklaren uit het feit dat hij erg anti-filosofisch was. Het ging hem om het eenvoudige Woord van God. Daarin kun je met hem meegaan. Dat neemt niet weg dat hij in zijn aversie tegen opleiding een typische vertegenwoordiger van het doperse standpunt is; het moet geen boekenwijsheid zijn, maar wijsheid van boven. Daartegenover heeft Voetius gezegd: ,,Godsvrucht en wetenschap dooreen vermengd". Dat is klassiek calvinistisch. We moeten niet vergeten dat er ook binnen de gereformeerde gezindte in ons land kerken zijn die niet van hun predikanten verlangen dat ze een universitaire opleiding genoten hebben. Ik denk dan met name aan de Oud Gereformeerde Gemeenten, terwijl de Gereformeerde Gemeenten een soort middenstandpunt innemen. Toch zal niemand willen beweren dat predikanten van de Gereformeerde en Oud Gereformeerde Gemeenten geen calvinisten zijn. Ten aanzien van Bunyan is het bovendien goed enkele nuanceringen aan te brengen. Hij bezat een fabelachtige bijbelkennis. Zijn preekschetsen bewijzen dat hij zijn preken wel degelijk voorbereidde. En hij was zeer bevriend met John Owen, die in zijn tijd als een van de grootste geleerden van West-Europa werd beschouwd."

Allegorie
Met name in ons land zijn op grond van "De Christenreis" allerlei dogmatische conclusies getrokken. Schuilt daarin niet een gevaar, gezien het feit dat het boek een allegorie is? ,,De stijlfiguur van een allegorie roept beperkingen op. "De Christenreis" is geen dogmatische verhandeling. Als je dat niet in het oog houdt, kun je de vreemdste conclusies trekken. Net zoals op grond van het begrip wedergeboorte wel de conclusie is getrokken dat er geestelijk leven voor de wedergeboorte is, omdat aan een geboorte een ontvangenis voorafgaat." Wat bedoelde Bunyan met het verlaten van de stad "Verderf"? „Met het vertrek uit stad "Verderf' bedoelde hij niet de levendmaking, zoals wel wordt beweerd, maar het voorbereidend werk van Gods Geest. Net als andere puriteinen gaat Bunyan ervan uit, dat in de meeste gevallen aan de zaligmakende werking van Gods Geest een algemene werking voorafgaat. Ie- t> mand wordt onrustig, gaat de Bijbel lezen. Dat onderscheid tussen wat men noemt "awakening" en"conversion" (ontwaking en bekering) vind je ook bij Pascal. Die maakt in zijn "Pensees" onderscheid tussen drie soorten mensen. Zij die God dienen omdat zij Hem gevonden hebben, zij die beijveren Hem te zoeken omdat ze Hem niet gevonden hebben en zij die leven zonder Hem te zoeken of te hebben gevonden. De eersten, zegt Pascal, zijn redelijk en gelukkig, de laatsten zijn dwaas en ongelukkig, de middelste groep is redelijk, maar nog ongelukkig.''

Enge poort
,, Je kunt zeggen dat de puriteinen zich directer dan de reformatoren hebben aangesloten bij Augustinus en meer aandacht hadden voor de psychologische zijde in het werk Gods. Je ziet een lijn van Augustinus' "Confessiones" naarde puriteinse literatuur. De puriteinen benadrukten dat niet alle roeringen in een mens gelijk zijn aan het nieuwe leven. Maar ook als het gaat om Christens vertrek uit stad "Verderf' en zijn doorgang door de enge poort, moet je niet vergeten dat'' De Christenreis" een allegorie blijft. De enge poort is het beeld van de wedergeboorte. Maar, zegt Bunyan, de meeste christenen weten niet precies wanneer ze wederomgeboren zijn. Er blijft dus een zekere vaagheid. Niet omdat het feit van de wedergeboorte op zich vaag is. Het zaligmakende werk van Gods Geest begint voor Bunyan wanneer een zondaar vlucht tot Christus. Maar wie zal exact kunnen aangeven wanneer hij dat voor het eerst deed. Als iemand terugziet op zijn eigen leven kan hij meestal niet zeggen waar die enge poort precies stond. Nu kun jeje afvragen wat er met Christen gebeurd zou zijn als hij voor de enge poort gestorven was. Een dergelijke vraag zou Bunyan als speculatief en theoretisch van de hand gedaan hebben."

Spurgeon
Spurgeon uitte in "Pictures f mm the Pilgrim 's Progress" kritiek op het feit dat Bunyan in "De Christenreis" het kruis niet naast de enge poort plaatste. Is die kritiek niet terecht, gezien het feit dat op grond daarvan verstrekkende conclusieszijn getrokken? ,,Spurgeons kritiek was: als iemand vraagt wat hij moet doen om zalig te worden, moetje hem niet naar de enge poort verwijzen, maar naar het kruis. Toch is die kritiek niet helemaal terecht. Bunyan heeft een boekje geschreven met de titel "The StraitGate". Daarin schrijft hij: Er is de deur des geloofs, de deur die de genade van God geopend heeft voor al de heidenen, en deze deur is Jezus Christus, Die Zelf gezegd heeft: Ik ben de deur. Als mensen door deze deur ingaan vinden ze genade en vergeving bij God. Je moet dus zeggen: in "De Christenreis" is de enge poort Christus. Waarom scheidt Bunyan dan toch de enge poort en het kruis? Omdat hij van mening is dat als iemand gaat geloven hij niet allereerst gelooft dat hij een kind van God is, maar dat hij de toevlucht neemt tot Christus. Hij zegt zelf: in de eerste daden van mijn geloof, wanneer ik tot Christus kom, neem ik Hem niet aan omdat ik geloof dat ik rechtvaardig ben, hetzij door een toegerekende of een innerlijke gerechtigheid. Beide kunnen, als het gaat om mijn aandeel daarin, verborgen zijn voor mijn ogen. Ik neem alleen de uitnodiging aan om Jezus Christus tot leven en zaligheid te omhelzen, zoals Hij mij voorgesteld wordt als een verzoening in het Woord der waarheid van het Evangelie."

Ervaring
„Opvallend is dat Spurgeon precies hetzelfde leert. In' 'Metropolitan Tabernacle Pulpit" deel 58 zegt hij: ,, Ik bid u, houd in gedachtenis dat het oprechte geloof dat de ziel redt als hoofdelement heeft: vertrouwen. Absoluut vertrouwen op de Heere Jezus Christus. Of Hij nu in het bijzonder voor mij gestorven is of niet, ik vertrouw helemaal op Hem. Zo word ik zalig. En vervolgens ga ik bemerken dat ik een bijzonder aandeel heb in het bloed van de Heere Jezus Christus. Maar als ik meen te kunnen bemerken dat ik een aandeel heb in Christus voor ik op Hem leunde, dan keer ik de schriftuurlijke orde van zaken om.'' Concluderend zou ik willen zeggen: zonder dat hij zegt dat het zo móet gaan geeft Bunyan aan dat er meestal een bepaalde tijd zit tussen het komen tot Christus en het verzekerd zijn van het aandeel in Hem. Daarom scheidde hij in "De Christenreis'' de enge poort van het kruis. Het bezwaar daarvan is wel dat alle nadruk komt te liggen op de ervaring. Want in werkelijkheid viel het pak, ook in Bunyans beschouwing, al bij de enge poort van Christens rug. Wanneer je op grond van "De Christenreis" stelt dat iemand wedergeboren kan zijn zonder Christus te kennen, dan lees je er iets in waaraan Bunyan in de verste verten niet heeft gedacht. Hij zegt ergens: het verschil tussen een levend geloof en het geloof der duivelen is, dat het eerste zich Christus en Zijn gerechtigheid toeeigent. Het geloof in Christus noemt hij de eerste opdracht aan de meest onwetende. En in "The Doctrine of Law and Grace Unfolded" zegt hij: Voor we uit enige belofte vertroost kunnen worden, moeten we geloven dat onze zonden ons om Christus' wil vergeven zijn."

 Geloof en wedergeboorte
HoezagBun];an de verhoudingtussen geloof en wedergeboorte? , , Calvijn zegt in het derde boek van zijn Institutie: we worden door het geloof wederomgeboren. Een enkele keer, onder andere in zijn commentaar op Johannes 1, stelt hij dat die orde bij wijze van uitzondering wordt omgekeerd. Na Calvijn zie je in de gereformeerde theologie de ontwikkeling dat wat bij Calvijn zijlijn was, steeds meer hoofdlijn wordt. Dat geldt al helemaal voor Dordt. De Dordtse Leerregels laten de wedergeboorte logisch gezien aan het geloof voorafgaan. Hetzelfde geldt voor de Westminster Confessie. Ook Bunyan zegt in zijn catechismus: je moet twee maal geboren zijn om één maal te kunnen geloven. Toch is het verschil met Calvijn meer terminologisch dan inhoudelijk. Waar Calvijn de wedergeboorte aan de heiliging verbindt, verbinden de Dordtse vaderen en Bunyan de wedergeboorte vooral aan de inwendige roeping. En die gaat ook bij Calvijn aan het geloof vooraf."

Logische volgorde
,,Duidelijk is dat het voor Bunyan ging om een logische en niet een chronologische volgorde. Hij wilde duidelijk maken dat geloven niet een mogelijkheid van de natuurlijke mens is, maareen bovennatuuriijke gave. Maar op hetzelfde moment dat iemand wederomgeboren wordt, gaat hij volgens Bunyan in Christus geloven. Enerzijds zegt hij: we moeten wederomgeboren zijn om te kunnen geloven. Anderzijds: door geloof worden we een nieuw schepsel. De kenmerken van het nieuwe leven laat hij opkomen uit het geloof in Christus. Op die lijn zit ook Spurgeon. John Murray, een 20eeeuwse gereformeerde theoloog in de lijn van de puriteinen, heeft gezegd: de macht om te geloven wordt ons door de Heilige Geest geschonken, de volmacht om te geloven ligt in de uitnodiging van Christus aan iedere zondaar. Die gedachte vind je ook bij Bunyan. Je hoeft niet eerst te wéten wederomgeboren te zijn voor je gelooft. Maar wel geldt dat alleen een wederomgeborene gelooft."

Blijvende betekenis
Welke betekenis hebben Bunyans persoon en geschriften voor onze tijd? „Zijn voornaamste werk, "De Christenreis", zal denk ik gelezen worden tot de jongste dag vanwege de beeldende wijze waarop de boodschap van de Bijbel verwoord wordt. Bunyan heeft gesproken op een niveau dat voor een heel breed publiek verstaanbaar is. Net als de meeste puriteinen was hij een volksprediker. Als hij doordeweeks 's morgens om zes uur in Londen sprak, had hij twaalfhonderd man onder zijn gehoor. Hij zocht de donkersfe holen van het land op, stond te preken op markten en in schuren. Dat evangelisatorische aspect is in Nederland toch wel wat ondergesneeuwd. Ik zie Bunyan als een 17eeeuwse Spurgeon. Hij ging uit in het gehele land en dwong zijn hoorders om in te gaan. In een van zijn werken schrijft hij: als u niet gelooft gaat niet mijn ziel verioren, maar uw ziel. En in "The Jerusalem Sinner Saved" zegt hij: Zondaar, wat zegt u? Waar wilt u heen? Ga niet in het vuur. Daar zult u verbrand worden. Laat Christus de vervulling van Zijn veriangen niet missen, want het gaat om uw zaligheid. Daarom, kom tot Hem en leef. Uit al zijn preken en geschriften blijkt zijn grote bewogenheid met zondaren. Hij wenste naar zijn eigen getuigenis harten in brand te zetten opdat ze door Christus gered zouden worden. Daarin heeft hij een blijvende betekenis voor alle eeuwen na hem."

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen