November: tijd van zwevende draden en volop spinnewebben

Het is nog sciiemerig als ik op de boslaan wandel, maar de dikke lucht breekt. Aan de rand van de hei sta ik opeens in het warme zonlicht onder een schoongeveegde lucht. Uit het bos achter mij klinkt de klagende roep van een zwarte specht. Er zweven dunne nevelslierten tussen de van het vocht glimmende beukestammen. Natte herfstdraden plekken tegen mijn gezicht. Ontelbare spinnen hebben hun best gedaan en de jonge sparrenaanplant kunstig versierd. Hangmatspinnen hebben overal tussen het groen hun karakteristieke webben geweven. Die zijn door de dauw bepareld en glanzen als zilver door het zonlicht. Herfst... spinnentijd.

Kunstenaars
Wekenlang heb ik in mijn tuin de grote wielwebben van de kruisspinnen bewonderd. Wat zijn die verachte spinnen kunstenaars. Het web van de hangmatspin, die ook wel baldakijnspin wordt genoemd, is anders dan het symmetrische kunstwerk van de kruisspin. Hangmatspinnen maken echte hangmatjes. Zij weven die heel dicht, met de draden kriskras door elkaar. Het matje wordt horizontaal tussen de takken gespannen. Boven het hangmatje maakt de spin een soort piramide van draden. Daarin raken vliegen en muggen verstrikt. Die vallen op het brede vangnet dat eronder hangt. De draden van het net zijn niet kleverig, zoals bij het web van de kruisspin. Het insekt dat op het matje terecht komt, raakt er wel in verward. De spin hangt aan de onderkant van het matje te wachten tot een diertje in de draden verward raakt. De prooi valt meestal direct op het matje. Als dat niet het geval is, geeft de spin rukjes aan het web, om de prooi te laten vallen. De honderden spinnemaljes hangen laag boven het gras of hoog tussen de sparretakken. Ze zijn fraai gebogen, als echte hangmatjes. De jonge sparrenaanplant is erdoor versierd met in het zonlicht schitterende, met vocht beparelde baldakijntjes. Deze soort warrige vangwebben wekken de indruk dat de spin tamelijk lukraak te werk gaat. Sommige webben hebben een doorsnede van bijna dertig centimeter. Daarboven zijn dan nog de vangdraden aangebracht. Ik vermoed dat een hangmatspin meer tijd nodig heeft om haar rommelige net te vervaardigen, dan de kruisspin nodig heeft om haar bijna wiskundig geconstrueerd wielweb klaar te krijgen.

Luchtreizigers
De meeste soorten spinnen zijn in hun prille jeugd luchtreizigers. De vele kriebelende herfstdraden bewijzen dat. Die zijn gemaakt door de in de nazomer geboren spinnen. Een tijdlang zitten die kleine diertjes met tientallen op een kluit bijeen. Wanneer ze groot genoeg zijn om een zelfstandig leven te gaan leiden, verspreiden ze zich. De spinnetjes zoeken een hoge plaats op, richten hun achterlijf omhoog en spinnen een draad. Als de wind vat krijgt op het lichte spinsel, laten de spinnetjes meer spindraad los. Wanneer de draad lang genoeg is om het gewicht van het diertje te dragen, laat de spin haar startplaats los. Dan begint de luchtreis, aan de draad die gedragen wordt door de wind.

Een wonder
Een vast doel heeft zo' n spinnefle niet. Zij reist willekeurig naar waar de wind haar heenvoert. De reis eindigt op het moment dat de draad ergens aan blijft vasthaken. Volgens sommige onderzoekers kan de spin enige invloed uitoefenen op de duur van haar reis, door het inpalmen van de spindraad. Opstijgende warme lucht kan zo' n "vliegende spin" op grote hoogte brengen en haar over grote afstand vervoeren. Men heeft spinnen aangetroffen op boten midden op zee, op grote afstand van het vasteland. Vanuit vliegtuigen heeft men met speciale netten op drieduizend meter hoogte spinnen gevangen! Wanneer de herfstspinnetjes op hun bestemming aankomen, moeten zij al spoedig een beschutte plaats opzoeken om te overwinteren. Het is een raadsel, of beter gezegd, een wonder, dat zulke kleine en kwetsbare diertjes strenge winters kunnen overleven. Ook het pakketje eitjes, tot achthonderd stuks, doorstaat de strengste vorst. Toch zijn die eitjes slechts met wat spinsel beschermd.

Geen insekten
Spinnen zijn geen insekten, maar zijn ingedeeld in een eigen orde met karakteristieke kenmerken. Het duidelijkste verschil wordt gevormd door de poten. Alle dieren met zes poten zijn insekten; spinachtigen hebben er acht. Het lichaam van insekten bestaat uit drie delen. Bij de spinnen is de kop met het borststuk vergroeid tot het zogenaamde kopborststuk. Nog een opvallend verschil is, dat spinnen geen samengestelde ogen hebben maar vier paar enkelvoudige. Die zijn verschillend van bouw. Men veronderstelt dat de ene soort dient om dichtbij te kunnen zien en dat de andere voor grotere afstand zijn bestemd. Een spin heeft aan het kopborststuk een paar tasters die op kleine poten lijken. De sterke kaken hebben gifklauwtjes. Met die kaken grijpt de spin haar prooi en veriamt die door wat gif in te spuiten. De acht poten zijn bijzonder gevormd. Zij hebben zes gewrichten en daardoor dus zeven buigzame pootsegmenten. Het eerste gewricht, tussen heupen dijbeen, maakt een roterende beweging mogelijk. De spin kan met haar poten elk punt binnen de cirkel die haar poten kunnen bestrijken, zonder moeite bereiken. Het is wonderlijk dat kleine en onooglijke dieren vaak bijzondere eigenschappen blijken te bezitten of op bijzondere wijze voor hun levensverrichtingen zijn uitgerust.

Geduld?
Spinnen die een web maken, zitten met schier eindeloos geduld op prooi te wachten. Als je erbij staat te kijken, zonder dat er een vlieg in het vangweb verzeild raakt, vraagje je af hoe een spin dat uithoudt. Het is geen geduld, dat weet iedereen, maar de spin blijft toch maar rustig wachten, volkomen inactief. Dat verandert drastisch wanneer er een insekt in de kleverige draden verzeild raakt. Gooi maar eens een vlieg in een spinneweb. De spin is dan meteen actief en draaft razendsnel naar de prooi toe, grijpt die met haar twee voorste poten, draait de vangst razendsnel rond, terwijl zij tegelijk een brede straal spinsel loslaat. Het is steeds weer boeiend om te zien hoe snel en vakkundig de spin de prooi tot een kunstig pakketje maakt. Alsof het een mummie is.

Springspinnen
Jachtspinnen zijn actieve jagers. Zij gaan op zoek naar prooi die ze bespringen. Daarom worden ze ook wel springspinnen genoemd. Óp warme zonnige muren leeft het kleine zebraspinnetje, een mooie, zwart met wit gestreepte springspin. Elk jaar zie ik deze leuke diertjes op mijn schuur. Zo'n zebraspin zit ook wel stil te wachten tot een geschikt prooidiertje binnen haar bereik komt. Dan springt zij erop af. Van springspinnen zijn de vier voorste ogen opvallend groot. Zij kunnen beter zien dan de passieve wielwebspinnen. Andere jachtspinnen, zoals de algemene wolfspinnen, zoeken hun prooi op de grond tussen gras en planten. Die spinnen leven in open terrein, vooral langs bos- en heidepaden. Daar worden zij op hun beurt weer belaagd door de kleine spinnendoder. Overal in de natuur is het: eten en gegeten worden. Het leven van spinnen is boeiend. In dit verhaal kan ik er niet alles van vertellen. Misschien heeft het, wanneer u dit leest, al een paar nachten flink gevroren. Dan zien we geen spinnen meer. Hun leven is kort, de eerste strenge vorst maakt een eind aan het leven van de volwassen spinnen. Die hebben hun taak volbracht. Eitjes en jonge spinnen wachten tot het volgende voorjaar. Maandenlang vallen ze niet op, doordat zij klein zijn. Ook hun kleine webben vallen in de droge zomermaanden nauwelijks op.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen