Landleven anno 1900 in woord en romantisch beeld

De hierboven aangehaalde uitspraken van mensen over het leven op het platteland anno 1900 zijn citaten uit een boek van Jan. A. Niemeijer, "Leven op het platteland", geïllustreerd met platen van CornelisJetses. De aquarellen en schetsen geven een tamelijk romantisch beeld, de tekst -aan de hand van gesprekken met mensen die ,,de goeie ouwe tijd" aan den lijve hebben ondervonden— is realistischer. Toch ontkomt de schrijver er niet aan dat ook hij het vroegere plattelandsleven soms wat rooskleurig afschildert. En bepaalde aspecten waren natuuriijk ook mooi, al zal het voor degenen die het jaarlijks meemaakten wel,, gewoon" zijn geweest. Het voorjaar wordt bij voorbeeld op zeer beeldende wijze beschreven. De bekende plaat'' De weide in de lente'', die in veel scholen hing, maakt het lieflijke beeld compleet.

Kinderen
Uiteraard vermeldt Niemeijer wel dat de boerin het met bij voorbeeld boter karnen en kaas maken druk had en vooral in de oogsttijd niet naar werk hoefde te zoeken. Het vele losse werkvolk dat er dan was moest gevoed en gelaafd worden, terwijl bovendien kippen, kalveren, lammeren, eenden en ganzen en niet te vergeten de moestuin hun verzorging nodig hadden. En daarvoor waren evenmin als op het land allerlei moderne gereedschappen beschikbaar. De kinderen, die op de platen veelal in en om de boerderij spelen, moesten vaak meehelpen op het land van de boer bij wie vader werkte. Het tegen een korenschoof slapende knulletje dat door een meisje met een aar wordt gekieteld, zal in werkelijkheid wel het nodige te horen hebben gekregen als hij zo ontdekt werd. Of hij is het zoontje van de boer... De afgebeelde kinderen lijken overigens soms verrassend veel op Ot, Sien en Trui en sommige platen komen regelrecht uit de boekjes die de lotgevallen van dit drietal verhalen.

Veranderingen
'' Leven op het platteland" begint op oudejaarsavond 1900 en behandelt vrijwel alles wat met het menselijke bestaan te maken heeft. Werken (zaaien, oogsten, slachten, enz.), wonen, voedsel, sociale verhoudingen, dieren, gewas, ambachten en winkeliers, school, dorpsfiguren als omroeper, nachtwachten lantaarnopsteker komen allemaal aan de orde. De veranderingen ten opzichte van de tijd voor 1900 worden weergegeven door middel van een "landverhuizer", die na tientallen jaren in Nederland terugkomt. ,,Verbaasd kijkt hij rond. (...) Regelmatig glijden stoomtreinen met rookpluimen erboven het station binnen. Paard en wagens ratelen bij tientallen over de keien van de stad. Maar er rijdt ook een paardetram, een voertuig dat er in zijn jeugd nog niet was. De Hollandse Amerikaan blijft zich verwonderen..." De tekst bestaat voor een groot deel uit korte interviews met — uiteraard— oudere personen en citaten uit boeken die verschillende elementen van dit tijdperk behandelen. De verbindende stukken zijn vaak op verhalende wijze beschreven. ,,Bij een van de boerderijen worden pinken losgelaten in de wei. Ze rennen doldwaas door het frisgroene gras..." Door chemische bestrijdingsmiddelen en drijfmest verontreinigd land en water, legbatterijen en kistkalveren waren (gelukkig) nog onbekend. ,,De eerste herfststormen razen over het land. Boerenwagens met klonterige suikerbieten hobbelen over het land, op weg naar de boerderij. Hele ploegen arbeiders zijn bezig de bieten met kleine greepjes uit de grond te wippen en in rijen te leggen..."

Nieuwe eeuw
Andere gedeelten, in de verleden tijd geschreven, geven meer een beschrijving van wat er gedaan moest worden, hoe dat ging en welk gereedschap er gebruikt werd. Vooral met de eerste hoofdstukken is dat het geval, waarin "een nieuwe eeuw", "wat een vooruitgang!", "platteland komt uit isolement" en "optimisme en nieuwe hoop" verhaald worden. Eigenlijk een stukje geschiedenis, al denken sommigen dan meteen aan dorre, saaie verhandelingen. De tekst laat zich gemakkelijk lezen en wie eenmaal begint wil liefst maar meteen doorgaan. Toch is l> het ook heel goed mogelijk hier en daar een stukje te lezen.

Leerplicht
Ook aan de oude dorpsschool worden herinneringen opgehaald. Frisse lokalen, een betegeld schoolplein, centrale verwarming, tl-lampen in het plafond en keurige wc's op de gang waren zaken waarvan de onderwijzers (en de kinderen) alleen maar konden dromen. Voor 1900 was er nog geen leerplicht en klaagde een onderwijzer: ,,In Maart en April poten mijn leerlingen aardappelen, in Mei leggen ze boontjes, in Juni maken ze strooptochten tegen het onkruid, in Juli en half Augustus vind ik ze in de toppen van de bomen lijsterbessen plukken, waarmede in den winter op groote schaal lijsters gevangen worden. In September rooien ze de aardappelen, in October zoeken ze eikels, in December of Januari, helaas soms in beide maanden, rijden ze op schaatsen en in Februari, die maar 28 dagen heeft, ben ik volgens een leerplan dat door vele autoriteiten goedgekeurd is moeten worden, bezig hen zo geleidelijk mogelijk te ontwikkelen."

Schetsen
Het boek bevat naast tekst vanzelfsprekend veel illustraties, waarbij kleur en zwart-wit elkaar afwisselen. Naast de tekeningen die echt af zijn en waarop je steeds weer iets nieuws ontdekt, zijn ook veel schetsen opgenomen, zowel van voorwerpen als van mensen. Kijkend naar zo'n schets krijgje er een idee van hoe de illustrator te werk ging, hoe zo'n prachtige plaat is ontstaan. Behalve schetsen, kleurenen zwart-witplaten zijn ook silhouetten te zien, die een situatie geheel in zwart weergeven. De combinatie van al deze soorten illustraties maakt het boek heel levendig. Bovendien zijn het niet allemaal rechthoekige afbeeldingen, maar staat soms in de (brede) kantlijn een enkel figuurtje te werken. Ook gereedschappen, gebruiksvoorwerpen en planten zijn vaak in de kantlijn opgenomen.

Rust
Hoewel de platen meest een blij, vriendelijk, knus beeld van het leven op het platteland geven, toont de tekst zeker ook de keerzijde van de medaille. Het ontbreken van riolering, moeder en kinderen die hard moesten meewerken, het soms karige voedsel, de matige verdienste, de slechte hygiëne en medische voorzieningen, het zijn bepaald geen dingen om naar terug te verlangen. En toch... een gemoedelijke sfeer geeft niet de ware vrede, maar soms zou je wensen dat van de rust die —ondanks zware arbeid— uit de platen spreekt, nog een beetje over was. Men werkte wel hard, maar niet gejaagd. De maaltijd was sober, maar werd in alle rust genuttigd. De kleine dorpswinkeltjes waren niet hypermodern uitgerust, maar men nam er wel de tijd voor de klant. De woorden stress, overwerkt en overspannen kende men niet en zoek je in '' Leven op het platteland'' tevergeefs.
"Leven op het platteland" door Jan A. Niemeijer, met illustraties van Cornelis Jetses; derde druk 1988, uitg. Friese Pers Boekerij bv. Drachten, 160 blz., prijs ƒ 43,50. l< />

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen