Ds. R. van Kooten over gezinsvomning

De hervormde predikant uit Soest voelt zich nauw betrokken bij vragen rond gezinsvorming. Met zijn vijf zoons en twee dochters heeft hij naar hedendaagse maatstaven een groot gezin. Met zorg constateert hij ook in de kerk de doorwerking van de moderne visie op het krijgen van kinderen. Maar hij laat zich niet verleiden tot kretologie op basis van een slordige exegese van bekende teksten. Daarvoor is de Bijbel hem te heilig. Welke uitleg moet worden gegeven aan de Goddelijke opdracht aan Adam en Eva vruchtbaar te zijn en te vermenigvuldigen? , , We moeten op het verband van de tekst letten. Ervoor staat: God zegende hen. Het is niet zo dat de Heere de mens loslaat in het wild om de wildstand op peil te brengen. De Heere zegent Adam en Eva in hun man-en-vrouw-zijn. God geeft de mens deel aan het scheppen, het verwekken van leven dat naar Zijn bedoeling eeuwigheidsleven is. Dat is een koninklijke eer. En dat koning-zijn houdt de hoogste verantwoordelijkheid in. Waarbij je tegelijk moet zeggen dat het gaat om een koning-zijn bij de gratie Gods. Vervolgens moetje vragen: wat is het doel? Dat de aarde vol worde -en dan mag je geen punt zetten — vol worde van de eer des HEEREN. En dat met het oog op de schepping Gods. Let er maar op hoe in Genesis 1 vers 28 direct volgt het heerschappij hebben over de aarde, de vissen, de vogels."

Drieëenheid
,,Ik wil daarbij nog twee aantekeningen maken. In de eerste plaats valt in deze tekst op hoe sterk in de scheppingsordening het man-en-vrouw-zijn verbonden is met de vruchtbaarheid en het voortplanten. Dat betekent datje heel goed moet nadenken, wil je seksualiteit en voortplanting van elkaar losmaken. Wat God samengevoegd heeft scheide de mens niet. Hethuwelijksformulier noemt de drie bedoelingen van het huwelijk niet als drie losse mogelijkheden, maar als een drieëenheid. In de tweede plaats moeten we in de gaten houden dat we in Genesis 1 vers 28 verkeren vóór de zondeval. Dat betekent niet dat deze tekst na de zondeval niet meer geldt. Wel dat de koninklijke eer en zegen door de zondeval onder smart en pijn is komen te staan. Niet het doel van God is veranderd, maar wel de omstandigheden waaronder dat doel gerealiseerd en bereikt wordt. De (op-)dracht is omgeven door smart. Die mogen we niet wegwerken, alsof we de consequenties van de zondeval niet hoeven te dragen. Evenmin moeten we uit het oog verliezen dat aan de voorzegging van de smart de moederbelofte voorafgaat. Calvijn zegt in zijn commentaar bij deze tekst dat die smart niet het karakter heeft van een rechteriijke straf, maar de kracht van een medicijn. Dat heeft geweldige consequenties, in Christus mag de scheppingsopdracht weer verstaan worden tot eer van God. Die eer van God is in de moederbelofte het doel. Het huwelijksformulier formuleert het ook zo. ,,Dat zij hun kinderen (die zij krijgen zullen) in de waarachtige kennis en vreze Gods Hem ter eer en tot hun zaligheid opvoeden." Dat is iets wat aan de rechterzijde van onze gezindte wel eens doordacht mag worden, wil men geen scheiding aanbrengen tussen natuur en genade. Waarom wordt wel het bevel in de natuur om kinderen voort te brengen opgevat als een bevel en niet het bevel in de genade om de kinderen tot Jezus te brengen. Daar zit voor mij een dualistische verminking in."

Afhankelijkheid
betekent voor vrouwen heel wat, ook in de beleving van de seksualiteit.'' Een andere kerntekst ten aanzien van gezinsvorming isPsalm 127 vers3: Kinderen zijn een erfdeel des Meeren en des buiks vrucht is een beloning. Kan hieraan de conclusie worden verbonden: hoe meer kinderen, hoe meer erfdeel? ,,Ook deze tekst mag niet uit de context worden geplukt. Salomo ziet de gevaren van veroppervlakkiging in de hoogconjunctuur die hij beleeft. Daarom wijst hij erop dat wij alle zegeningen in kinderlijke afhankelijkheid moeten blijven toekennen aan de Heere. En dan noemt hij de economie (het bouwen van een huis), de staatsveiligheid (het bewaken van de muren) en het gezinsleven. "Sachar", het Hebreeuwse woord voor beloning, wordt in de Bijbel gebruikt voor alle weldaden die God schenkt. Calvijn zegt dat zelfs degenen die niet van godsvrucht ontbloot zijn het verwekken van kinderen en het in verwachting raken te weinig geestelijk beleven, het als een natuurlijke zaak zien. Bij ieder kind dat geschonken wordt moeten we teruggeleid worden tot Gods weldaad: de Heere die leven gaf en leven spaarde. Deze tekst staat dus niet in het kader van het kindertal, maar tegenover de tijdgeest die spreekt van "een kindje maken".

Gelukzaligheid
Wat bedoelt Paulus met de uitspraak dat de vrouw zalig zal worden in kinderen te baren? ,, Er staat niet dat zij zalig zal worden dóór het baren van kinderen. In die richting heeft Rome de tekst gehan^ teerd. Vandaar dat meneer pastoor na anderhalfjaar langs kwam om te kijken of moeder weer bezig was een kind voort te brengen voor de moederkerk. In de tweede plaats vooronderstelt Paulus een zijn in het geloof. Anders kun je er niet in blijven. Het baren van kinderen draagt dus geen spoortje van verdienstelijkheid. Let je op de context van de tekst, dan zie je dat het gaat om de plaats en de rol van de vrouw in het midden van de gemeente. De vrouw mag niet leren, ze moet stil zijn. De reden daarvan onderstreept Paulus vanuit de schepping -Adam is eerst gemaakt, daarna Eva - en vanuit de zondeval: Eva is eerst verleid, daarna Adam. Als de vrouw over de man gaat heersen herhaalt zij de zondeval. Haar taak is niet het preken tegen en heersen over volwassenen, maar in de weg van het baren van kinderen, waaraan ook het opvoeden is verbonden, komt zij tot de gelukzaligheid waarvoor God haar heeft bestemd. De wil van God is dat de vrouw het mensdom zal beïnvloeden van benedenaf, terwijl het aan de man gegeven is om van bovenaf te leren. Paulus wijst er Timotheüs op hoe belangrijk die beïnvloeding van benedenaf is. Het geloof dat in uw > grootmoeder en in uw moeder was, en ik weet ook in u woont. Zalig de moeder die als de moeder van David haar kinderen vanaf de moederschoot op de Heere werpt. Ook deze tekst slaat dus niet op het aantal kinderen, maar keert zich tegen de brutale tijdgeest die de vrouw van haar plek wil hebben. En ook tegen moeders in onze gezindte. Want er zijn er wat die buitenshuis werken."

Scheppingsgegeven
Is de vruchtbaarheidscyclus een scheppingsgegeven of een indirect gevolg van de zondeval? ,,Een scheppingsgegeven. Wanneer in Genesis 1 wordt gesproken over het zaadgevend kruid en het vruchtdragend geboomte, dan duidt dat op een cyclus. Ook het geboomte droeg niet continu vrucht. Door de zondeval zijn het doel en het wezen van de schepping niet veranderd. Alleen de omstandigheden zijn veranderd. Adam zat in het paradijs niet de hele dag te vissen. Hij had de opdracht de hof te bebouwen en te bewaren. Maar na de zondeval gaat-ie zweten. Dat is het verschil. Ook in het paradijs was het de bedoeling dat Eva kinderen zou voortbrengen. Na de zondeval zegt de Heere niet: nou word je voor straf drachtig, maar: ik zal vermenigvuldigen de smart van uw dracht. Daarbij behoren ook de maandelijkse moeiten en pijn." In onze cultuur is de vruchtbaarheidsorde, met name door de introductie van flesvoeding, ernstig verstoord, waardoor de vruchtbaarheid sterk is gestegen. Moet deze hoge vruchtbaarheid als een zegen worden gezien? ,, Voor we over de mate van vruchtbaarheid spreken is het goed het doel van de kinderzegen naar voren te halen. Sinds het eind van de Tweede Wereldoorlog is er een geweldige revolutie aan de gang op alle terreinen van het leven. Het zicht op de eeuwigheid is zoek geraakt. Gereformeerde theologen gingen zich ineens beijveren om bijna eenzijdig het leven en de verantwoordelijkheid in het hier en nu centraal te stellen. Ook het denken over gezinsvorming is daardoor beïnvloed. Je moet wat aan je leven hebben. Je moet wat doen met je studie. De gedachte dat de mens recht heeft op een leven zonder moeite en zorgen werkt heel sterk door. Het doel van de kinderzegen raakt uit het oog. Kinderen zijn leuk. Ze bewijzen je potentie. Weet je het zo ver te brengen datje een zoon en een dochter krijgt, dan gaat een rijkeluiswens in vervulling. En plan je dat goed, dan kun je nog heel veel aan je leven hebben. Het leven wordt doel in zichzelf en wordt niet meer gezien als een voorbereiding op de eeuwigheid. Die geest dringt ook in onze gezindte door. Hier moetje het maken. Ook de kinderzegen moet een zegen worden in termen van hier en nu. Het "neem mijn leven laat het, Heere, toegewijd zijn aan Uw ere'' wordt gezien als synoniem voor: jezelf van alle levensvreugde beroven. Vandaar dat een moeder die dag en nacht in haar drukke gezin bezig is een arm mens is, dat niks aan haar leven heeft. Ga je tegen die achtergrond de vruchtbaarheidsgraad wegen, dan is vruchtbaarheid vloek. Daarin mogen we als christenen niet mee. Gij gans anders."

Plensbui
Maar daarmee is de vraag of de door de culturele situatie sterk verhoogde vruchtbaarheid een zegen is, nog niet beantwoord. ,,Alle zegeningen zijn omringd door zweet en smart. Dat geldt in z' n algemeenheid. Als een man gezegend wordt in het opzetten van een zaak, kan de omvang ervan zodanig worden dat het één brok zweet wordt. In de schepping is regen een zegen. maar een plensbui kost de boer veel zweet en zorgen. Toch kan die meekomende zorg een medicijn zijn dat de Heere geeft om de zegen niet te laten verworden tot een vloek van zorgeloosheid. Maar nu praktisch. Moet iedereen maar uitproberen welke mate van vruchtbaarheid hem is geschonken? We hebben gezien dat Adam koning is. Bij de gratie Gods. Daar moet een dikke streep onder. Het betekent: in directe verantwoordelijkheid aan de Heere. En het koning-zijn houdt in: verantwoordelijkheid dragen. Niet alleen heersen, maar ook beheersen. Koninklijk omgaan met de schepping, de scheppingsopdracht en ook met de vruchtbaarheidsorde."

Zwakkere vat
,, Nu we nog niet over bij zondere gevallen spreken, wijs ik kunstmatige middelen af. Daarmee beheers je de schepping niet, maar schakel j e de schepping uit. Tegelijk moet worden gezegd dat de man die er enkel op let of hij zin heeft, net zo vleselijk bezig is als degene die hij vanwege de middelen veroordeelt. Hij gaat niet als koning om met zijn vrouw, maar gebruikt haar. Koninklijk is wat Petrus zegt, dat de man met verstand bij zijn vrouw heeft te wonen om haar als het zwakkere vat de eer te geven die God voor haar opeist." Wat verstaat u daaronder? ,, In het Grieks staat voor verstand het woord gnosis. Dat heeft alleriei noties. De notie van inzicht. Van kennis. Wat ik heel mooi vind is: verstaan. Die uitspraak van Petrus moet niet alleen in de richting van de seksualiteit gebruikt worden. Het gaat erom dat een man zijn vrouw verstaat. Ze is als een hulpe tegenover hem. Hij kijkt haar in de ogen, de spiegel van de ziel. Dat is de eerste opdracht van God aan de man. Z'n vrouw in de ogen kijken. Haar te verstaan in haar ziel, haar psyche, haar gezondheidstoestand. Het is frappant dat het Hebreeuwse woord voor verstand, "jadah", twee betekenissen heeft: kennen en bekennen. Zo eist God dat we de vrouw als het zwakkere vat haar eer geven. Daar wordt nogal 's een beetje denigrerend overgedaan. Het zwakkere vat! Voor mij is dat geen negatieve term. Delftsblauwe vaasjes staan in de kamer. De Keulse pot onder het aanrecht."

Periodieke onthouding
,, Duidelijk is dat de man in het bekennen zijn vrouw heeft te kennen, ook in haar lichamelijke gesteld-1> heid. Zo heeft hij als koning zich af te vragen of het koninklijk is om leven te verwekken. Het ja of nee op die vraag heeft hij neer te leggen voor Gods aangezicht. In de schepping heeft de Heere een orde aangebracht die het mogelijk maakt de schepping te beheersen. Ik denk aan de periodieke onthouding. Dat is voor mij de aangewezen weg voor gezinsvorming. Wijlen ds. G. Boer heeft daar heel mooie dingen over gezegd in zijn boek "Ik ben de Alfa". Periodieke onthouding snijdt in eigen vlees en daarin bloeit het bij elkaar wonen met verstaan, met inzicht, met liefde. Het vraagt om zelfbeheersing die gericht is op de ander. Bovendien laatje de ruimte open voor de Heere, Die de geoorioofde berekening kan doorkruisen." Een praktisch probleem is dat de natuurlijke vruchtbaarheidsbeheersing een kennis en vaardigheid vereist die velen niet bezitten. ,, Voor een huwelijksgesprek trek ik een avond uit. Dan spreek ik ook over de periodieke onthouding en verwijs naar een boekje met technische gegevens. Dat komen ze later wel 's bij me lenen."

Kruis
Wat moeten echtparen voor wie natuurlijke vruchtbaarheidsbeheersing niet mogelijk is, omdat de ci;clus van de vrouw totaal geen regelmaat vertoont? ,,Ik zou dat probleem niet te snel technisch willen oplossen. In de eerste plaats kan de Heere iemand bestemd hebben voor het krijgen van een groot gezin. Ik geloof ook in de kracht van het gebed. En het kan het kruis zijn dat de Heere een echtpaar oplegt." Trekt u in deze visie geloof en verantwoordelijkheid niet te veel uiteen? ,,In de eerste plaats wil ik erop wijzen dat koning Adam nooit blindelings op de medische wetenschap mag afgaan. Het gebeurt niet zelden dat na de geboorte van de tweede het hele voorbehoedsmiddelenarsenaal bij de gelukkige moeder op het kraambed geworpen wordt, omdat de arts een volgende zwangerschap onverantwoord vindt. Maar Adam blijft koning bij de gratie Gods. Hij zal door moeten vragen. Dat neemt niet weg dat er werkelijk sprake kan zijn van een medische noodzakelijkheid van een rustpauze. Wat dan? Algehele onthouding? Daarvan zegt Paulus dat het tot hoererij leidt. In dat geval wijs ik het gebruik van voorbehoedsmiddelen niet af. Waarbij men er wel van overtuigd moet zijn dat het geen middelen met een abortief karakter zijn."

Gebed
, ,Zeer wezenlijk is dat man en vrouw samen deze zaak niet alleen bespreken, maar ook in het gebed voor de Heere brengen. Hij is het die vrede geeft over een beslissing of die onthoudt. Zij dienen ook te beseffen dat de beslissing geldt voor de duur dat de argumenten van kracht zijn. Is het herstel ingetreden, dan is het middel geen medicijn meer." De oorspronkelijke wijze van borstvoeding gaf élke vrouw een periode van onvruchtbaarheid. In uw visie zaleen echtpaar dat daarmee rekening wil houden en door de onregelmatige cyclus van de vrouw niet uit de voeten kan met periodieke onthouding, toch aangewezen zijn op totale onthouding. ,, Ik weet niet of er middelen zijn waarmee de cyclus regelmatig is te krijgen. Daarvoor ontbreekt mij de medische kennis. Totale onthouding is absoluut de weg niet. Maar wat wel? Ik ben beducht voor het vergroten van de ruimte voor voorbehoedsmiddelen, omdat ik de schare voor me zie die met een beroep op dit argument zichzelf buiten de spanning plaatst." Ugeeft aan dat een onregelmatige cyclus van de vrouw een kruis kan zijn dat de Heere een echtpaar oplegt. Is het niet consequent om dan ook bij verstoringen van andere lichaamsprocessen het gebruik van chemische middelen af te wijzen? Ik denk bij voorbeeld aan slaaptabletten bij gestoorde slaap? ,,Ik geloof niet datje zorgen op het terrein van de vruchtbaarheid direct naar de sector van medische ziektebeelden mag overhevelen. Al wil ik niet voorbijgaan aan de nood die sommige echtparen op dit punt kunnnen beleven. Ik heb de neiging om nauw te zijn voor mezelf en ruim voor een ander. Kijk, het vraagt zo'n zuivere afweging voor Gods aangezicht. Wat is nu de stress? Is die echt lichamelijk of wordt die door de tijdgeest opgewekt? Het is me er niet om begonnen als een paus even de dingen neer te zetten of mezelfveilig te stellen. Ik wil dat echtparen deze zaken in de binnenkamer neerleggen voor Gods aangezicht. Het gaat over heilige zaken waarbij je zó mis zit. Ik mag van echtparen niet hun verantwoordelijkheid overnemen, maar zij mogen evenmin op mijn gezag een vrijheid nemen. Daarom ben ik zo aarzelend." Dokter Ten Have noemt gezinsvorming een zaak van middelmatigheid. Hoe kijkt u daartegenaan? ,, Het zal duidelij k zij n dat ik dat niet vind. Ik zeg niet dat een vrouw die de pil slikt niet in de hemel kan komen. Maar tegelijk hoop ik dat duidelijk is hoe sterk gezinsvorming verbonden is met heel onze geestelijke gesteldheid. Het gaat ook hier om de tegenstelling tussen leven in de genade als koning bij de gratie Gods en leven in het vlees bij de zelfbeschikking. Wel wil ik in dit verband direct zeggen dat we elkaars geestelijke gesteldheid niet mogen beoordelen op het kinderaantal. Iedereen is persoonlijk verantwoordelijk voor Gods aangezicht. Boze stemmen zeggen van ds. Boer: die had gemakkelijk praten, want hij had er zelf maar drie. Wie heeft er op zijn slaapkamer gewoond? Het is God die oordeelt.''

Pastoraat
met het onderwerp gezinsvorming omgaan in het pastoraat? ,,Als dominee heb ik op de gepaste tijd en plaats door de prediking de normen aan te dragen die Gods Woord geeft. Maar ik vind dat een predikant in het pastoraat niet zomaar alles mag vragen. Adam is koning, ik mag geen keizer worden en ongevraagd het privé-terrein van een echtpaar binnendringen. Dan word ik de ultra-gereformeerde variant van de rooms biechtvader. Ik vraag ook niet aan een ouderling die veehandelaar is en zeven kinderen heeft: u hebt toch hoop ik geen zwart geld? Hoe voorzichtig je ook bent, juist vragen op het gebied van het krijgen van kinderen kunnen zo beledigend zijn. Ik weet nog als de dag van gisteren hoe gekrenkt mijn vrouw zich voelde, toen iemand mij bij de aankondiging van nummer vijf voorzichtig te verstaan gaf: zeg, het wordt tijd datje eens aan je vrouw gaat denken. Zo'n opmerking gaat uit van bepaalde vooronderstellingen die glad verkeerd zijn. Ik kan een klein aantal kinderen hebben zonder met verstaan bij m'n vrouw te wonen en omgekeerd. Ik heb er moeite mee als een man die zijn vrouw de pil laat slikken mij vertelt dat hij met verstand bij zijn vrouw woont, terwijl hij van haar zonder nadenken jaar en dag een gif pot maakt."

Bemoediging
In zijn boek "Kinderen krijgen of kinderen nemen" stelt Ten Hove dat ook vanaf de kansel het krijgen van kinderen positiever gewaardeerd zou moeten worden. Deelt u die mening? ,,Drie keerja. En datin twee opzichten: ter stimulering en ter bemoediging. Ter stimulering: we moeten vanuit Gods Woord steeds weer de dingen horen om niet meegezogen te worden door de tijdgeest, want die pakt ons allemaal. Laten we maar niet vroom doen. We leven in een tijd die vreselijk moeilijk is voor jonge gezinnen. Bij het eerste kind wordt gevraagd: was 't wel de bedoeling, of had je nog willen blijven werken? Bij de tweede: vind je 't niet te snel? En bij de derde: 't was zeker een ongelukkie? Over de vierde durf je haast niet meer te beginnen. Je zou bang zijn om in verwachting te raken door de reacties van de buitenwacht. Wat dat betreft moet het positieve van de preekstoel klinken ter stimulering, ondersteuning, bemoediging. Het valt me vaak op dat ouders die zelf afhankelijk met de Heere geleefd hebben soms heel rationeel worden als het om hun kinderen gaat. Ze leven zelf niet meer in de spanning en dreigen daarom de gezinsvorming van hun kinderen ook spanningsloos te becommentariëren en te bekijken. Dat kan ik vanuit een moeder best begrijpen, want die heeft liever zelf de weeën dan dat haar dochter ze heeft. Maar een negatieve reactie, ook al komt die voort uit zorg, kan niet alleen pijn doen, maar een dochter of schoondochter ook onder een enorme stress laten leven. Nog niet zo lang geleden heb ik concreet vanaf de preekstoel gevraagd: hoe hebt u gereageerd toen uw dochter zei dat ze van de vijfde in verwachting was?"

Ware luxe
Wat zou u tegen de moeders van grote gezinnen willen zeggen? ,, Let niet op de luxe van anderen die kunnen gaan en staan waar ze willen, maar houd in het oog wat de ware luxe is: al mijn kinderen zullen van de Heere geleerd zijn. Bid om de genade om los te komen van het oordeel van anderen. Wees alleen gesteld op Gods goedkeuring. Het oordeel van andere mensen is zo betrekkelijk. Ik ken vrouwen die eerst denigrerend deden over een groot gezin, maar uiterst jaloers waren toen hun eigen twee kinderen de deur uit waren," Opvallend is dat het meestal mannen zijn die heftig discussiëren over gezinsvorming, terwijl de vrouwen de kinderen moeten krijgen. Wat zou u tegen de vaders van grote gezinnen willen zeggen? ,, Laat uw vrouw er niet alleen voorstaan. Denk erom dat u haar verstaat. Kan ze het huishouden aan? Bent u elkaar tot een hulp in de tijdelijke en eeuwige dingen? Wee de man die tien kinderen heeft en nog geen kopje naar de keuken brengt."

Pijlkoker
,, Nou moet ik eeriij k zeggen dat ik zelf enorm veel boter op m'n hoofd heb. Als ik op catechisatie een voorbeeld over helpen in de huishouding gebruik, dan beginnen m' n eigen kinderen te lachen. Ik heb in het huishouden weinig gedaan. Toch durf ik te zeggen: draagt elkanders lasten. Want ik heb wel m'n zogenaamde vrije dag gebruikt om wat "bij te verdienen" door elders bijstand in het pastoraat te verienen en zo mijn vrouw de huishoudelijke hulp te kunnen geven die ze nodig had. Ik gaf mijn zweet met het oog op de smart van mijn vrouw. Dat is een noodzakelijke consequentie. Wee hem die zijn vrouw gebruikt als voortbrengster van zijn nageslacht en tegelijk als werkster waarvoor hij geen loonbelasting hoeft te betalen. Die verstaat zijn vrouw niet, maar misbruikt haar. Nu positief: wees priester in uw gezin om uw kinderen tot de Heere te leiden. Hoe rijk is het om als koning, in een levende relatie met de Overste van de koningen der aarde, de Kerk en ook de maatschappij gebouwd te hebben met onze kinderen. Dan zeg ik toch: weigelukzalig is de man die zijn pijlkoker met dezelve gevuld heeft."

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen