Waar komt het kerstlied **Ere zij God" vandaan?

Als er één periode in het jaar is waarin nog in groepsverband gezongen wordt, dan is dat juist in de uitgebreide tijd vóór en na Kerst. Dat is bemoedigend om vast te stellen. Zeker in een tijd waarin media en reclame de vreugde aan het zelfgezongen lied dreigen te doen afnemen. Hoewel Kerstfeest voor velen niet meer dan een jaarlijks evenement is, hoort zingen er toch wel bij. Gelukkig, wanneer er achter het aanheffen van het kerstlied "Ere zij God", de "engelenzang", een stuk beleving schuil gaat. Helaas schijnt het lied van doorslaggevende aard om er slechts in de juiste kerststemming door te geraken. Reeds de oudchristelijke kerk bezong de komst van het heil in de geboren Koning. Tot in de middeleeuwen bleef de geestelijkheid voor kerkelijk gebruik dergelijke liederen dichten, zij het dat de inhoud aan de geest van de tijd werd aangepast. Vooral in de 16e eeuw groeide er in ons land een fonds aan geliefde kerstliederen. Tot ver in de Reformatietijd bleven deze liederen in zwang.

Buiten de kerk
De Reformatie heeft overigens in ons land met fijne intuïtie het zingen van kerstliederen voor de huiskamer gereserveerd. De kerstliederen van Luther en later van Gerhardt, die in het Duitsland van de 16e en 17e eeuw de kroon spanden en zich een plaats in de kerk verwierven, bleven in gereformeerd Nederland buiten de kerk. Dat geldt evenzeer van de Engelse '' carol'', die voor velen vaak niet meer dan een gezelschaps- of een drinklied was. Ook de Franse "noël", waarin het pastorale element van het bezoek en de aanbidding van de herders domineert, bleef buiten de kerkmuren. In de loop der eeuwen is met de verwereldlijking van het Kerstfeest die van het kerstlied hand in hand gegaan.

Binnen de kerk
Het "Ere zij God in de hoge en vrede op aarde...", de bekende tekst uit Lukas 2, vormt oorspronkelijk de inleiding van het" Gloria'' uit de liturgie van de oude kerk: "Gloria in excelsis Deo. Et in terra pax...". De kerk der Reformatie heeft dit Gloria of de''Grote Doxologie" overgenomen. Matthias Greitter, de componist van de melodie van "onze" Psalm 68, schreef voor de jonge reformatorische kerk in Straatsburg in 1525 een "protestants" Gloria. Uit diezelfde reformatietijd dateert een anonieme versie uit Neurenberg (1525)eneenvan Joh. Spangenberg (1545). Het onder ons nog steeds bekende "God in de hoog' alleen zij eer", waarschijnlijk van Nikolaus Decius, is een bewerking van het Gloria uit dezelfde periode.

Eenvormig
In later tijd zijn een ontelbaar aantal Gloria' s gecomponeerd, die veelal deel uitmaken van zogenaamde concertmissen. Ook in de 18e en 19e eeuw zijn er componisten geweest die het "Ere zij God" hebben getoonzet. In deze composities beperkte men zich vrijwel uitsluitend tot de tekst: "Ere zij God in den hoge. Vrede op aarde. In de mensen een welbehagen - Amen''. Dus de inleiding, de kop, en het Amen, de staart van het Gloria. Er zijn voorbeelden van D. Bortnjansky (1751-1825), Ph. F. Silcher (1789-1860) en G.A. Schuiz (±1850). In eenvormigheid spant de —bij ons zeer bekende — creatie van Schuiz wel de kroon: zes maal "Ere zij God''; acht maal" In den hoge''; acht maal'' Vrede op aarde", enz. Ook de weinig "melodische" toonherhaling in de regel "In de mensen, in de mensen" is allesbehalve fraai.

Omstreden
Schuiz' "Erezij God" is een omstreden kerstlied. Binnen de liturgie van de Ned. Herv. Kerk verwierf het zich nimmer een plaats. Toch wordt het op vele plaatsen na de zegen gezongen, dus nèt buiten de liturgie geplaatst. In de Gereformeerde Kerken werd het lied destijds opgenomen als Gezang 11. Maar ook daar stuitte het op verzet. In 1963 wijdde mr. dr. C. J. Verplanke, de toenmalige secretaris van de Gereformeerde Organisten Vereniging (G.O. V.) en de huidige burgemeester van Ridderkerk, er een stelling aan in zijn dissertatie waarop hij promoveerde tot doctor in de rechtsgeleerdheid: ,,Het gezang "Ere zij God" is een onjuiste weergave van Lukas 2:14 en dient —mede op musicologische gronden — uit de eredienst te worden geweerd." Inderdaad is Schuiz' weergave van de bijbelse grondtekst niet juist. Daar staat namelijk: "Ere zij God in de hoge en vrede op aarde voor (bij) mensen van Zijn welbehagen." Die uitleg geven ook de statenvertalers in de kanttekening. Ook musicologisch is Schuiz' lied een onding. Er is weinig meer mee te beginnen dan de houterige harmonisatie die M. H. van 't Kruijs ervan geeft in zijn Harmonium-album. Er zijn waarlijk wel waardiger vervangingen van Schuiz' "Erezij God". Maar die bieden voor velen helaas nog niet de compensatie van de belevingswereld die Schuiz' versie kennelijk wel geeft. 3

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen