Met tien gezinnen op een eiland

Onbemand dobbert de St. Antonius rond in het ponthaventje van Nieuwendijk, een gat onder Zuid-Beijerland.,,Hij vaart maar één keer in het uur", deelt een vrouwelijke fietser met verhit gelaat me ongevraagd mee. Wat verderop staat haar man als een afgemat ruiter naast zijn stalen ros. ,,We komen van Flakkee", vertelt de vrouw.,, En wil u nou wel weten, we zijn nog nooit op Tien Gemeten geweest. Gek he. Je woont daar, je ziet het liggen, maar je bent er nog nooit op geweest. Ik zeg tegen m'n man: nu moeten we er echt eens naar toe. Straks gaan we over. Met de pont van één uur." Tien minuten na de officiële vertrektijd is het historische moment daar en pruttelt het vaartuig richting het Vuile Gat, dat het eiland scheidt van de Hoekse waard. Behalve het echtpaar vaart een lege vrachtwagen mee, die aardappels moet laden bij een van de landbouwbedrijven op het eiland.

Schapen
Met de oversteek gaat tien minuten heen. Erg rendabel kan het veer onmogelijk zijn. Het ponthaventje is uitgestorven. Als een oase van rust ligt het vlakke eiland in het Haringvliet. Een vergeten stukje Nederland. De begroeide dijk die Tien Gemeten enige beschutting biedt, wordt kort gehouden door schapen, de eerste levende wezens die ik bespeur. De twee honden die langs het water lopen zien er wat minder vreedzaam uit, maar bij nader inzien lijken ze geen kwade bedoelingen te hebben. Terwijl ik me voorbereid op een snelle vlucht buigen ze af naar de ponthaven om daar te gaan pootjebaden. Ook het houten hokje naast de weegbrug van het eiland is verlaten. Een pamflet op een van de ramen attendeert de eilandbewoners op de "dag van het schaap". Boven de groene dijk is een deel van de verweerde Margueritahoeve zichtbaar. Het rieten dak lijkt naadloos op het gras aan te sluiten.

Oud roest
Aan de kade staat een verzameling oud roest waar zelfs een schrootboer z' n neus voor op zou halen. Krotten van auto's, de meeste zonder nummerbord. Als alternatief heeft de eigenaar van een totaal verrotte Opel Ascona zijn naam op de motorkap geschilderd: Leen Vos. Het blijkt een zoon te zijn van Adrie Vos, Tien-Gemetenaar vanaf zijn eerste levensuur. Joviaal nodigt hij me in het voertuig waarmee hij gasten van de pont pleegt te halen: een Mercedes diesel van onbekende leeftijd. ,, Aan de overkant staan onze auto's", zegt Vos. ,, Hier hebben we een vervoermiddel." De krotten worden geleverd door een autosloper uit Zuid- Beijerland. ,,En dan moetje niet in duizenden maar in honderden guldens rekenen."

Blikverbredend
Vos geeft de voorkeur aan een diesel. Aangezien de wegen op Tien Gemeten niet openbaar zijn, is het toegestaan landbouwolie voor de auto te gebruiken. Dat levert op jaarbasis een leuk voordeel op. Met een snelheid van twintig kilometer per uur ronkt het bakbeest in zijn vierde versnelling naar de Irènehoeve. Het is de enige boerderij op het eiland die niet aan de dijk ligt. Verder is Vos eigenaar van een boerderij op de kop van Tien Gemeten. Een specialiteit van de Irène-hoeve is het dierenpark achter een van de schuren, met als bewoners herten, parel- en zijdého^jiders, pauwen, ganzen en ander gevederd gedierte. Een uit de hand gelopen hobby van de heer des huizes. Om de boerderij liggen wat voormalige arbeiderswoningen, die de eigenaar nu verhuurt als tweede woning voor walrotten: een reporter van de VPRO en een vooraanstaand medicus.,, Dat is wel aardig'', glimlacht de huurbaas. ,,Contacten met zulke mensen werken voor ons blikverbredend."

Rietgors
Het eiland, dat oorspronkelijk tien gemeten (vier en een kwart hectare) groot was, is nu acht kilometer lang en op z'n breedst een kilometer of drie. Het grootste deel, in totaal ruim 700 hectare, is in gebruik als landbouwgrond. De schapen en koeien die op Tien Gemeten rondlopen, hebben een alternatieve functie. ,, Om het eiland te beschermen tegen het water ligt die dijk eromheen", zegt Vos. ,,Dieis begroeid met gras en dat moet opgevreten worden. Wij doen het niet, dus daar hebben we vee voor nodig." De resterende 300 hectare, die buitendijks ligt, is rietgors. Voor de afsluiting van het Haringvliet stond het zoutwaterriet bekend om z'n hoge kwaliteit. Elk jaar trokken rietwerkers in de wintermaanden het gors in om daar onder middeleeuwse omstandigheden het puntige gewas te snijden. De bouw van de Haringvlietdam met als gevolg de verzoeting van het Haringvliet maakte daaraan een eind.

Transportkosten
De landbouwgrond is verdeeld over acht boerderijen. Vos is met 185 hectare de'' grootgrondbezitter'' van het eiland. Na op twee andere bedrijven geboerd te hebben, keerde hij terug naar zijn ouderlijk huis. Hij wordt in zijn arbeid bijgestaan door twee zoons en een medewerker. De meeste percelen liggen rond de boerderij. Uitgestrekte velden met aardappelen, suikerbieten, erwten, zomergerst en knolselderij. De suikerbieten en het graan worden per schip afgevoerd. Aardappelen gaan per vrachtwagen naar het vasteland. [> Het zijn de transportkosten die het eiland ongeschikt maken voor intensieve teelt. De vruchtbaarheid van de bodem zou voor deze teelt geen probleem zijn. De vlakte wordt doorsneden door een enkele landbouwweg. De groene dijk doet dienst als decor. Voor mensen die tot rust moeten komen is het een ideaal landschap. De visuele prikkels zijn tot een minimum beperkt. Groen in alle tinten, grijs van asfalt en hier en daar wat oud rood van een pannendak. Daarboven het uitspansel in z'n variërende kleuren. Daarmee houdt het op.

Ideaal dier
Tot ver in de negentiende eeuw was Tien Gemeten particulier bezit van een adellijk heer. In onze eeuw was het eiland met alles wat erop staat lange tijd in handen van de baggermaatschappij Volker-Stevin. Die deed de hele handel over aan verzekeringsmaatschappij AMEV, de huidige eigenaar. Het eiland is ondergebracht in de BV Tien Gemeten, die de eilandbewoner Piet Veerman als opzichter heeft aangesteld. Zijn functie is veelzijdig en varieert van het onderhoud van bermen tot het uitvoeren van kleine restauratiewerkzaamheden aan de gebouwen. Het onderhoud van de dijk is over de verschillende bedrijven verdeeld. De meeste akkerbouwers op het eiland laten hun deel begrazen door ingeschaarde koeien. Vos geeft de voorkeur aan schapen. ,,Een ideaal dier'', vindt hij. ,,Vraagt weinig aandacht en houdt de boel goed kort. Op elk vrij stukje land zet ik er een neer, want ik ben zo lui als een mens.''

Isolement
Het sociale leven op het eiland is beperkt. De gemeenschap telt slechts tien gezinnen. Er is geen school, geen kerk, zelfs geen winkel. Het laatste vereist enig organisatievermogen van de vrouwen, want het is een kostbare en tijdrovende bezigheid om voor een pak suiker of een tube tandpasta naar Nieuwendijk af te reizen. Daar komt nog bij dat voor de wintermaanden wat reserve moet worden aangelegd. Volgens de statistieken vriest het Vuile Gat één keer per tien jaar dicht. De laatste keer was dat in '86. Het eiland kwam toen even in het nieuws, omdat de schooljeugd per helikopter werd opgehaald en teruggebracht. Voor Vos is het isolement van het eiland nooit een barrière geweest voor zijn sociaal functioneren. Waar een wil is, is een weg, is zijn adagium. ,,Ik ben actief geweest in jongerenorganisaties, heb in het gemeentebestuur van ZuidBeijerland gezeten, ben wethouder geweest... Dan vroegen ze wel eens: kan dat allemaal van Tien Gemeten af? Natuurlijk kan dat. Als je maar wil kan er veel. Het enige grote bezwaar is, datje altijd aan de ponttijden gebonden bent."

Nooit fanatiek
Voor onenigheid is op Tien Gemeten geen ruimte. Daarvoor zijn de eilanders te veel op elkaar aangewezen. ,,Graan wordt per schip afgevoerd", maakt Vos concreet.,,Een vermenging van soorten is niet toegestaan, dus vooraf overleggen we met elkaar welke soort gerst we nemen, om maar iets te noemen. Suikerbieten rooien doen we collectief. Met verjaardagen, hoogtepunten in families, maar ook dieptepunten zijn we er allemaal. Dat moet in een kleine gemeenschap. Ik zeg wel eens: wij zijn tot elkaar veroordeeld. Kun je in de stad met je linker buurman niet uit de voeten, dan laatje hem links liggen en je gaat naar de rechter buurman. Dat gaat hier niet. Daarvoor is het gebied te beperkt. Zitje zonder koffie, dan moetje bij elkaar kunnen lenen. Moetje naar de overkant, dan kom je elkaar bij de pont tegen. Je hebt elkaar nodig. Dat betekent niet dat we mekaar overlopen, maar we zijn wel goed met elkaar. En de verschillen die er zijn worden geaccepteerd. Er wonen hier SGP' ers, CDA'ers en WD'ers. Het gebeurt wel dat op een verjaardag over politiek wordt gepraat. Maar nooit zo scherp of fanatiek."

Bange dagen
De opgroeiende zonen en dochters van Tien Gemeten ervaren het isolement van het eiland sterker dan de ouderen. Zaterdags vaart om twaalf uur' s avonds de laatste pont. ,,Wie van de jongeren wil dan thuis zijn?'', weet Vos uit ondervinding.,,Ze gaan om tien uur pas weg van huis. Dat is toch de realiteit." Voor bejaarden biedt het eiland nauwelijks voorzieningen. Vandaar dat de geniiddelde leeftijd van de bevolking vrij laag ligt. Met 47 levensjaren is Vos de nestor van het eiland. ,,Je moet hier niet oud worden. Ga je wat mankeren, dan moetje weg." Zelf zal hij zijn vertrek zo lang mogelijk uitstellen. Hij voelt zich verkleefd aan zijn geboortegrond. Onder eigenaar Volker-Stevin maakte hij bange dagen door. De baggermaatschappij wilde Tien Gemeten gebruiken voor de opslag van havenslib. Verder werden ideeën gelanceerd voor de realisering van havens voor Rotterdam en de aanleg van een vliegveld op het eiland. Stuk voor stuk plannen die Vos de stuipen op het lijf joegen. ,,Ik heb wel eens gezegd: ze willen met ons van alles doen, behalve de situatie laten zoals die is."

Goeie dag
Aan het laatste geeft de landbouwer de absolute voorkeur. ,,Ik ben aan dit eiland verknocht. Ik zou geen leukere plaats weten. U wel?" Genietend zet hij de Mercedes aan de kant van de weg en observeert de activiteiten van een drietal muskusrattenvangers, die met ijzeren pieken door een sloot waden. In de verte nadert de trekker van Veerman, die bezig is met het maaien van de bermen. Boven het koren stijgt een buizerd op met een rat in de bek. ,,Het aantal roofvogels op het eiland neemt weer toe", stelt de boer tevreden vast.,,Niet iedereen heeft daar oog voor, maar ik geniet ervan. Van die natuur hier, die bloemen, die vogels. In het voorjaar was ik aan het maaien. Ineens schoot voor m'n trekker een kievit omhoog. Dat dier had daar z'n nest. Ik heb dat gelokaliseerd en ben er met m'n trekker omheen gegaan. Als boer kun je daar eigenlijk niet aan beginnen. Maar persoonlijk heb ik er moeite mee om zomaar door te rijden. Laat ik daar een week later weer komen en vier kleine kieviten zien rondlopen. Net uit het ei gestapt. Kijk, dan heb ik een goeie dag. "

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen