Oud-rechercheur ds. J.H. van Dijk:

Hij gold als een felle. Voor verzachtende omstandigheden, die werden aangevoerd om de delicten van door hem opgespoorde criminelen te relativeren, had groepsrechercheur Joop van Dijk weinig oog. Dat veranderde toen hij zelf werd gearresteerd. Door God. Februari '83 zei hij de rijkspolitie na vijftien jaar dienst vaarwel en ging zich aan de Theologische Hogeschool van de Christelijke Gereformeerde Kerken full-time aan de theologiestudie wijden. In '86 verbond hij zich aan de Christelijke gereformeerde kerk van Doornspijk. Sinds '89 dient hij de gemeente van Zaamslag. , ,Toen ik de begeerte kreeg tot het ambt heb ik wel eens gedacht: ik heb vijftien verloren jaren achter me. Nu ik in de gemeente werk denk ik vaak: het is toch geen verloren tijd geweest. Meer dan eens heb ik gezegd: alle zonden die ik in de wereld ben tegengekomen, kom ik nu in de kerk tegen. Hooguit in een wat afgezwakte vorm."

Zwart-wit
,,Ik was nogal fel. Jeugdig kortzichtzig. Zwart-wit. Fout is fout. Ik denk dat dat geen goede benadering is, ook niet voor een politieman.'' Werd die felheid gevoed door de houding van de rechterlijke macht? ,,Inderdaad. Die was enorm frustrerend. En ik was zeker niet de enige die dat zo ervoer. Het wordt wel eens gekscherend gezegd dat de politieman die het opsporingsonderzoek heeft geleid soms langer bij de officier van justitie zit dan de verdachte. Maar het is geen grap, Ik heb zelf meegemaakt datje werd ondervraagd of jij de misdadiger was. Zo kwam het in ieder geval op je over. En de opgelegde gevangenisstraf was meer dan eens korter dan de tijd die jij nodig had gehad om de zaak op te lossen." Zijn uw gedachten over crimineel gedrag in de achterliggende jaren veranderd? ,, Ja. Ik zeg dat niet met de bedoeling om goed te praten wat kwaad is. Maar de algemene publieke opinie is wel eens erg simpel. Snel veroordelend, geen rekening houdend met omstandigheden en dieper liggende achtergronden. Je zult je moeten inleven in de situatie van de persoon die criminaliteit heeft gepleegd.

Vergelding
Wat moet de doelstelling van de opgelegde straf zijn? „Persoonlijk ben ik van mening dat straf altijd gericht moet zijn op herstel van het afwijkende gedrag. In de tweede plaats moet er preventie in doorklinken, zowel naar de verdachte als naar het geheel van de samenleving toe. Ten slotte dient in de straf vergelding tot uitdrukking te komen. Een zwaar geladen begrip, maar naar mijn overtuiging mag dat element niet in de opgelegde straf ontbreken." Bijbels vertaald gaat het om de verhouding tussen barmhartigheid en gerechtigheid. Hoe is de relatie tussen die beide in het licht van de Bijbel? ,, We moeten goed zien dat barmhartigheid nooit mag worden losgemaakt van gerechtigheid, en omgekeerd. God bewijst zijn barmhartigheid in de gerechtigheid die Hij eist en die ook aangebracht is door Zijn Zoon. En als Hij rechtvaardig is, dan is dat nooit zonder barmhartigheid te bewijzen aan de zondaar."

Gerechtigheid
Christus heeft de schare geleerd: ,,Gij hebt gehoord dat gezegd is: Oóg om oog en tand om tand. Maar Ik zeg u dat gij de boze niet wederstaat; maarzo wie u op de rechterwang slaat, keert hem ook de ander toe.'' Betekent dit dat er verschil bestaat tussen het spreken over gerechtigheid in het Oude Testament en dat in hetNieuwe Testament?" ,,Je kunt de vraag zowel met ja als met nee beantwoorden. In de eerste plaats nee. Het is dezelfde Heere. Laatje dat los, dan kom je terecht bij de oude dwaling van Mardon, die zei dat de God van het Oude Testament een andere is dan Die van het Nieuwe Testament. In zoverre is er verschil tussen het Oude en het Nieuwe Testament, dat het spreken over gerechtigheid in het Nieuwe Testament geconcentreerd is op de gerechtigheid die door Christus' verzoenend lijden en sterven is aangebracht. Ten aanzien van de tekst over het toekeren van de linkerwang moet de context van de bergrede, waarin deze uitspraak voorkomt, niet uit het oog worden verloren. Daarin gaat het om de levenshouding van de particuliere christen en niet over de taak van de overheid.'' Wat hebben de bijbelse gegevens over gerechtigheid de overheid en de rechterlijke macht te zeggen? ,, Dat in het handelen van aardse rechters het handelen van God met zondaren weerspiegeld moet worden. Er zal recht gedaan moeten worden, zowel aan degene die leed heeft teweeggebracht als aan hen die leed hebben ondergaan of hun naibestaanden. Maar de straf zal ook billijk moeten zijn."

Utopieën
De criminoloog H. Bianchi heeftsterkde nadrukgelegd op het heilbrengende element van de gerechtigheid. Hoe staat u daartegenover? ,,In sommige werken van Bianchi lijkt het of hij bijbelse noties laat doorklinken. Maar dat is schijn. Zoals hij het begrip gerechtigheid uitlegt, blijft van het vergeldende element in de gerechtigheid niets meer over. Zijn visie is zeer eenzijdig en op puur humanistische leest geschoeid. Dat is mijn principiële kritiek op Bianchi en mensen die in zijn voetspoor gaan. Bekijk ik hun opvattingen vanuit de praktijk, dan wekken deze mensen bij mij de indruk dat ze niet met beide benen op de grond staan. Het zijn idealistische kamergeleerden met utopieën die haaks op de realiteit staan."

Kortzichtig
verdedigbaar? „Nee, ik denk het niet. Ik zou de rechtspraak in ons land niet graag inwisselen voor de rechtspraak in sommige islamitische landen, waar na diefstal de hand nog wordt afgekapt. Daarin is alleen het element van vergelding terug te vinden. Dat is niet naar Gods Woord. Zelfs in het uiterste van Zijn lijden is Christus nog zo barmhartig dat Hij de moordenaar die met Hem gekruisigd wordt gedenkt. Denk ook aan de geschiedenis van de overspelige vrouw. Ze is op heterdaad betrapt. Je ziet dat de Heere haar bestraft. Ga heen, en zondig niet meer. Zou ze zich niet bekeren, dan wachtte haar alsnog het oordeel. In juridische termen zou je zeggen: ze kreeg een voorwaardelijke straf met proeftijd. Maar Jezus straft haar niet zoals de farizeërs gewild hadden, waarbij alleen vergelding naar voren zou komen.'' Toch denk ik dat velen de rechtspraak uit de door u genoemde islamitische landen nog liever vandaag dan morgen zagen ingevoerd. ,, Ik wil niemand kwetsen, maar dat is dan zeer kortzichtig. Ik begrijp hun gevoelen, want ik heb zelf ook een periode zo gedacht. Maar ik geloof niet dat dit denken stoelt op wat de Bijbel zegt over dit onderwerp."

Intentie
Nu zijn alle insiders binnen het gevangeniswezen, van links tot rechts, van mening dat detentie weinig goeds oplevert. Maakt dat gevangenisstraf niet aanvechtbaar? ,,Je moeteen onderscheid maken tussen watje beoogt en wat er in de praktijk van uitkomt. Zeker voor jongeren geldt inderdaad dat gevangenissen opvoedingsinstituten tot het kwade zijn. Maar dat is niet de intentie van de door de rechter opgelegde straf. Uit de strafmaat blijkt al dat wel degelijk rekening wordt gehouden met het heilzame aspect van de gerechtigheid. Ook uit de zorg waarmee de verdachte wordt omringd. De advocaat die hem door de overheid wordt toegewezen. En zo is er meer te noemen. Het feit dat dit alles in de praktijk weinig effect heeft, geeft iets aan van de gebrokenheid van de wereld waarin wij leven. Maar je kunt het niet gebruiken om gevangenissen te sluiten. Wat is het alternatief? Een optimist heeft eens gezegd; bouw scholen en binnen afzienbare tijd kunnen de gevangenissen worden afgebroken. De tijd en de realiteit hebben zijn woorden wel achterhaald.''

Omstandigheden
Is het in het licht van de Bijbel verdedigbaar om bij de toediening van straf rekening te houden met de omstandigheden waaronderde misdaad werd gepleegd en de maatschappelijk achtergrond van de misdadiger? ,,Zeker. Ik denk aan Exodus 22 vers 2. ,, Indien een dief gevonden wordt in het doorgraven, en hij wordt geslagen dat hij sterft, het zal hem geen bloedschuld zijn." Of aan Spreuken 6 vers 30: ,,Men doet een dief geen verachting aan, als hij steelt om zijn ziel te vullen, dewijl hij honger heeft". Het is dus een goede zaak dat door advocaten de verzachtende omstandigheden worden aangevoerd? ,, Als duidelijk aantoonbaar is dat bij voorbeeld de jeugd van een verdachte van dien aard is geweest dat alle normen en waarden op een heel ander niveau zijn komen te liggen, dan is het een goede zaak dat daarmee in de strafmaat rekening wordt gehouden. Zo zijn er ook mensen die nooit liefde hebben ontvangen, zelfs niet weten wat liefde is. Het is duidelijk dat de ontwikkeling van karakter en geweten daardoor ernstig geschaad kunnen worden, met als gevolg afwijkend of crimineel gedrag. Die zaken moeten meegewogen worden in het vaststellen van de straf. Aan de andere kant wil ik ook duidelijk stellen datje in de praktijk soms ziet dat het gewicht van de verzachtende omstandigheden wordt overtrokken. Daar heb ik evenzeer moeite mee."

Alternatieve straffen
kun je de ernst van het delict vertalen in de maat van de straf? Aan de ene kant zal de rechter onbevooroordeeld en objectief moeten zijn. Anders kom je terecht bij een vorm van klassejustitie. Maar dat neemt niet weg dat hij terdege rekening moet houden met bijkomende factoren. Je kunt geen vaste regels stellen. Vandaar dat je ook ziet dat voor de verschillende delicten minimum- en maximumstraffen zijn vastgesteld." Zijn alternatieve straffen, gezien het vaak vernietigende effect van gevangenisstraf, zo mogelijk te verkiezen boven opsluiting? ,, Ik zie alternatieve straffen vooral toepasbaar op het terrein van de jeugdcrimininaliteit en dan bij met name genoemde delicten als vandalisme. Een bezwaar vind ik dat er nog geen wettelijke onderbouwing voor deze straffen is. Voor zwaardere delicten zie ik in alternatieve straffen niets. Moetje iemand die een bejaarde vrouw heeft mishandeld in een bejaardenhuis te werk stellen, om hem te laten zien wat hij heeft gedaan? Los van de principiële kant ervan geloof ik ook niet in de praktische haalbaarheid."

Farizeïsme
,, Uit de context wordt duidelijk dat het in Hebreen 13 gaat om gevangenen die vanwege hun geloof van hun vrijheid waren beroofd. Dat gedenken moet concreet gestalte krijgen in het gebed. Je ziet dat heel duidelijk als Petrus gevangen zit en de gemeente bijeen is om voor hem te bidden. Toch mag je in het verband van de gehele Schrift deze tekst ook toepassen op alle gevangenen. Zij blijven onze naaste." Toch zijn gevangenen wat buiten ons gezichtsveld komen te liggen. Zowel in het persoonlijke als in het ambtelijke gebed hebben ze zelden een plaats. ,, Dat mag ons wel eens tot schuld worden. De Bijbel zegt dat we vreemdeling moeten zijn, maar niet wereldvreemd. Dat zijn wij soms te veel. We hebben het zo goed met elkaar. Je bespeurt vaak een zeker farizeïsme. Ons soort mensen zit gelukkig niet in de gevangenis. Dat de Heere niet alleen verkeerd heeft met hoeren en tollenaren, maar ze ook heeft opgezocht, dat leeft weinig. Zou ik hetzelfde doen, dan weet ik zeker dat er gezegd wordt; die Van Dijk raakt ook aan lager wal. Als de Heere vandaag onder ons zou wandelen, dan zou Hij opnieuw worden nageroepen: Deze ontvangt de zondaars en eet met hen."

Geneigd tot alle kwaad
Wat betekent dat nu? ,,Dat we onszelf, met al onze mooie verhalen, ten diepste helemaal niet kennen. We zeggen wel zondaar te zijn, maar beleven we het ook? Dat we onbekwaam zijn tot enig goed en geneigd tot alle kwaad. Dat geldt ook voor veel predikers. Ze prediken de zonde en de vergeving ervan, maar worden ze met de zonde en de zondaar in de gemeente geconfronteerd, dan vallen ze bijna van hun stoel. Ds. Klein Onstenk maakt het mee dat hij predikanten uit de gereformeerde gezindte belt over een jongen uit hun gemeente, die bij hem in de gevangenis zit, en dat hij te horen krijgt: ,, Zit die bij u? Nou, dat is een slechte.'' Dan zeg ik: mensen, geloof je nu wel echt het Woord datje uitdraagt? Wie zichzelf leert kennen schrikt niet zo snel. Die zal anderen ook niet zo snel veroordelen." l< />

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen