De laatste synagoge van Kiev

Een handjevol joden is samengekomen in de laatste synagoge van Kiev. Hooguit vijftig, terwijl het aantal nazaten van Abraham in de hoofdstad van de Oekraïne rond de 150.000 schommelt. De oudere synagogebezoekers dragen een bontmuts, het klassiek Russische hoofddeksel. Onder de aanwezigen zijn verschillende joden uit Israël. Zij vallen op door vurigheid. Een bleke jongen beent met wit gebedskleed om de schouders jammerend en weeklagend op en neer. Zo nu en dan slaat hij zijn fantieke ogen ten hemel en kust in extase de thora die hij met zich meedraagt. Voorin de "jodenkerk" neemt Josjua Weinberger uit Amerika de rabbinale plichten waar voor zijn vriend, die een bezoek aan de Verenigde Staten aflegt. Ook hij verricht het dienstwerk met veel uiterlijk vertoon. Het is sabbat, vijf voor twaalf.

Antisemitisme
Evenals de bijbelgetrouwe christenen hebben de joden zwaar te lijden gehad onder het communisme. Voor 1917 bezat de joodse gemeenschap in Kiev 22 synagoges. Dat aantal is teruggebracht tot één. De grootste voormalige synagoge doet al decennia lang dienst als theater. De stadsbestuurders hebben inmiddels beloofd een tweede synagoge aan de joodse gemeenschap terug te zullen geven. Maar dat betekent niet dat het antisemitisme verieden tijd is. ,,Je komt het overal tegen", verklaart de liberale jodin Phaina Neiman. Ze geeft leiding aan een charitatieve joodse organisatie, die zeven maanden geleden werd opgericht en sociale ondersteuning verleent aan hulpbehoevende joden in de Kiev-provincie. ,,Die zijn er nogal wat. Voor joden is het moeilijk om een goede baan te vinden. Wij kunnen niet merken dat die situatie onder Gorbatsjov is veranderd. Het enige verschil is dat we nu weer joodse organisaties kunnen opzetten. Daardoor zie je een herleving van de joodse cultuur.''

Vermenging
Ook Josjua Weinberger heeft niet de indruk dat het antisemitisme onder Gorbatsjov is verminderd. Eerder het tegenovergestelde. Hij kan zich levendig voorstellen dat Sowjet-joden nu de mogelijkheid aangrijpen om naar Israël te emigreren. De orthodoxe jood verliet in het voorjaar van 1990 New York. Hij werd uitgezonden met de opdracht een joodse school voor volwassenen in Kiev op te zetten, om het joodse gedachtengoed in de hoofdstad van de Oekraïne nieuw leven in te blazen. In de kelderruimte onder de synagoge onderwijst hij Sowjetjoden in het judaïsme. Zijn vrouw doet hetzelfde onder vrouwen en kinderen. De kennis van thora en talmoed onder de joden in de Oekraïne typeert de Amerikaanse jood als,,vrijwel nihil".,,Zeventig jaren communisme hebben verwoestende gevolgen gehad voor de joodse religie. Onder de laatste twee generaties zie je op grote schaal assimilatie en vermenging. Dat is een enorm probleem, niet het minst voor Israël. Men zal moeten voorkomen dat grote groepen niet-joden is Israël worden opgenomen."

Persoonlijkheid
Phaina Neiman heeft nooit over emigratie gedacht. ,, Ieder moet die keus voor zichzelf maken. Ik hoop in Kiev te blijven. Mijn ouders liggen hier begraven en ik hoop ook hier te sterven. Bovendien bloeit de joodse cultuur weer op. Er is een joods theater voor volwassenen geopend en een voorkinderen. Verder zijn er alweer twee joodse sociëteiten. Ik hoop dat die ontwikkeling zich voortzet. Daar zullen we voor moeten vechten. Trekt bijna iedereen weg, dan verzwakt dat de positie van hen die achterblijven." Hoewel ze zichzelf als een niet-religieuze jodin beschouwt, waardeert mevrouw Neiman de komst van orthodoxe joden uit Amerika en Israël voor het onderwijs in thora en talmoed positief. ,,Het hoort bij de joodse cultuur. Al hangje hetjudaïsme niet aan, je draagt wel een joods hart in je om. Dat verloochent zich nooit." Dasja Gorinsjtein, een volbloedjodin met gitzwarte ogen, voelt zich in geen enkel opzicht aangetrokken tot hetjudaïsme.,,Ik houd niet van religie. Daarom wil ik ook niet naar Israël. Daar lijkt het me allemaal wat erg religieus." Ze overweegt nu naar Amerika te emigreren. ,, Hier wil ik in ieder geval niet blijven. In dit land is geen toekomst. Je kunt je persoonlijkheid totaal niet ontwikkelen. Ik heb de indruk dat Amerika daarvoor de meeste ruimte biedt."

Afstamming
Het is volgens Weinberger volstrekt onduidelijk hoeveel joden in de SowjetUnie leven. „De cijfers schommelen tussen de drie en vier miljoen. Het probleem is dat volgens de Russische statistieken iemand met een Russische vaderen een joodse moeder een Rus is. Maar in de joodse religie is de moederlijke afstamming bepalend. Dat maakt het voor ons zo ontzettend moeilijk om te bepalen wie een jood is en wie niet." Het hoofd van de joodse school in Kiev verwacht dat de komende vijfjaar het overgrote deel van de Sowjet-joden naar Israël zal emigreren. Alleen dit jaar worden er al 400.000 verwacht. Het zijn vooral materiële motieven die de Russische joden doen besluiten om te emigreren naar het land der vaderen. Verder speelt de angst voor een nieuwe golf van antisemitisme mee. Religieuze motieven spelen zelden een rol. „Datkunjeook niet verwachten", vindt Weinberger. „Wereldwijd vormen de religieuze joden maareen kleine minderheid." Hij is ervan overtuigd dat de meeste Sowjet-joden in Israël een moeilijke tijd tegemoet gaan. „Deze mensen komen binnen met veel problemen en een totaal andere mentaliteit. Het zal voor hen moeilijk zijn om zich aan te passen en het zal voor Israël moeilijk zijn om de stroom immigranten te verwerken. Maar met Gods hulp zal het lukken.''

Modern land
Voor de emigranten is kennis van het Hebreeuws van groot belang. Om die reden kwamen vier jonge Israëlische docenten, onder wie de 21-jarige Mosje Ernst, naar Kiev. Zij doceren aan de door Weinberger opgezette joodse school het Ivriet. Mosje zegt de cursisten eerlijk dat ze de situatie in Israël niet te rooskleurig moeten voorstellen. ,,De huisvesting zal gebrekkig ,,Alsiknuzie hoeveel profetieën letterlijk in vervulling gaan, dan heb ik hoop Messias te zien" zijn. De kans op werk in overeenstemming met hun opleiding is zeker in het begin gering. Maar dat neemt hun voornemen om te emigreren niet weg. En ik begrijp dat. Hier word je voortdurend geconfronteerd met het feit datje een jood bent, of je wilt of niet. Je bent anders dan de anderen. In Israël is dat voorbij." Over hun toekomst is de jonge Israëliër optimistischer dan zijn Amerikaanse collega. ,,Van niets ontwikkelde Israël zich tot een modern land. Ik weet hoe Israël eruit zag in mijn jeugd en hoe het er nu voor staat. De problemen die veroorzaakt worden door de enorme stroom van immigranten zullen overwonnen worden, zoals Israël elk probleem overwint."

Laatste der dagen
Voor de jonge Israëli is het geen vraag of het laatste der dagen is aangebroken. ,, Wat geschreven is door de profeten, dat de joden van de einden der aarde zullen terugkeren naar Israël, zie ik met mijn eigen ogen in vervulling gaan. De mensen die het niet zien kan ik onmogelijk begrijpen. Ik ben ervan overtuigd dat Messias nu spoedig zal komen. Ik doe geen stellige uitspraken. Te veel in de historie van het joodse volk is gezegd: nu komt Hij. En toch kwam Hij niet. Maar als ik nu zie hoeveel profetieën letterlijk in vervulling gaan, dan heb ik hoop Hem te zien. Misschien dit jaar nog." Josjua Weinberger deelt deze opvatting.,, De verwachting van Messias leeft onder joden over de hele wereld. Ontwikkelingen die in de middeleeuwen honderdenjaren kostten, nemen in onze tijd slechts enkelejaren in beslag. Denk ook aan de gebeurtenissen in het Oostblok, de val van de Berlijnse muur, de Golfoorlog, de hele ontwikkelingvan de staat Israël. Alles wijst er absoluut op dat de komst van Messias op handen is. Niemand kan precies zeggen wanneer, maar het zal spoedig zijn. Ik hoop Hem te zien."

Netwerk
Emigratie van joden naar Israël is voor de orthodoxe jood niet van wezenlijke betekenis. Hij zal het ook zeker niet adviseren. Zijn enige wens is dat het judaïsme weer gaat leven onder de geassimileerde Sowjet-joden. Tot zijn grote vreugde is in Kiev de achteriiggende maanden de belangstelling voor de joodse religie sterk toegenomen. ,,Er is al veel veranderd. God zij dank." Dat wordt bevestigd door Asjer Deutsch, een inwoner van Jeruzalem, die enkele dagen voor ons in Kiev is aangekomen. Hij werd uitgezonden door de orthodox-joodse organisatie "Chbad"inNewYork,die tot doel heeft wereldwijd geseculariseerde joden terug te brengen tot de joodse religie. Daarvoor beschikt de schatrijke organisatie over een netwerk van duizenden overtuigde judaïsten, die over de hele wereld actief zijn. De 23-jarige Asjer kreeg Kiev als standplaats aangewezen, waar hij drie maanden hoopt te doceren. Zijn boezemvriend werd met echtgenote en tweejarig kind in Alaska gestationeerd.

Interesse
De eerste dagen in Kiev hebben Asjer hoopvol gestemd. „Op straat word ik aangesproken: 'Sjaloom. We zien dat u een rabbi bent. Doceert u Hebreeuws? En judaïsme? Kunnen wij ook komen?' Ik was in New York. Daar ontmoet je joden uit de hele wereld. Ik woon in Israël. Ook daar leven joden uit alle werelddelen. Maar nergens ben ik zo'n interesse voor het judaïsme tegengekomen, als onder de Russischejoden. Zowel onder jongeren als onder ouderen. Het communisme heeft het judaïsme niet uit kunnen roeien. Zeventig jaar lang waren er nauwelijks synagoges. Er was geen koosjer voedsel te krijgen. Er waren geen joodse onderwijzers, geen rabbi's, geen boeken. Maar het is onmogelijk gebleken de joodse religie te breken." Evenals Weinberger stimuleert Asjer de emigratie van Sowjet-joden naar Israël niet.,, Als mensen het willen zal ik het ze niet ontraden. Maar persoonlijk hoop ik dat ook hier een joodse gemeenschap blijft bestaan. Daarvoor kom ik in de eerste plaats. Om die te onderwijzen."

Judaïsme
Het judaïsme is voor de toekomstige rabbi het fundament van de joodse natie. ,,Daarin ligt de enige toekomst voor het joodse volk. Hetjudaïsmeisde grond waarin de bloem van onze natie wortelt. Plukje de bloem af, dan is het nog wel een bloem, misschien zelfs een hele mooie, maar na kortere of langere tijd verdort hij en sterft.'' De vraag wat het judaïsme voor hemzelf betekent, ontroert de sympathieke Israëli. ,,Het is mijn leven. Toen God de wereld maakte, gaf Hij het leven. Voor mij. Voor jou. Voor iedereen. Hij gaf ook de thora. En van die thora heeft Hij gezegd: Hierin is het leven. Dat gold toen en het geldt nog steeds. Zonder het judaïsme zou ik niet kunnen leven."

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen