Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

De tijger van de Koninklijke Luchtmacht.

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

De tijger van de Koninklijke Luchtmacht.

12 minuten leestijd Arcering uitzetten

Het toestel wekt tegelijk irritatie en fascinatie. Irritatie door het gedaver dat ophonderden meters afstand volgt. Fascinatie door z'n snelheid en wendbaarheid. Voor massa's jongeren is het vliegen in een F-16 een wensdroom. Slechts een enkeling ziet die in vervulling gaan. Pakweg drie op de duizend geïnteresseerden halen de eindstreep. In Twente ronden ze hun opleiding af, in het 313-squadron. De tijger van de Koninklijke Luchtmacht.

Met oorverdovend geraas jaagt het toestel over het asfak. Achter de motor doet een verzengende hitte de lucht trillen. Halverwege de baan komt de F- 16 vrij en scheert hij als een adelaar over de bossen die de luchtmachtbasis Twente omzomen. Op het staartstuk prijkt een tijgerkop, embleem van het 313-squadron van de Koninklijke Luchtmacht. Sinds april '94 wijdt 313 zich volledig aan de opleiding van jonge F16-piloten. Ze worden gelokt door tv-spotjes, billboards en pagina-grote advertenties. „De luchtmacht adverteert zich drie slagen in de rondte om de benodigde mensen binnen te halen", zegt voorlichter adjudant Will Heeregrave. „Gelukkig met succes."

Selectie
Van de pakweg 240 gebrevetteerde F-16 vliegers waarover de Luchtmacht beschikt, zijn er zo'n 160 actief binnen de operationele squadrons. Gemiddeld blijven ze acht jaar in dienst, zodat elk jaar ongeveer twintig nieuwelingen moeten instromen. Geen indrukwekkend aantal, ware het niet dat slechts drie op de duizend sollicitanten de eindstreep halen. Het overgrote deel valt in de eerste week al af, op grond van de medische en psychologische test. De overblijvers worden in een vliegtuig gezet, om te kijken of ze vlieggevoel hebben. Is dat het geval, dan gaan ze naar Woensdrecht, waar ze hun elementaire militaire vliegopleiding krijgen op de Pilatus, een eenmotorige propellerkist. In dat halfjaar valt nog eens dertig procent af De rest gaat door naar een vervolgopleiding. De keus die gemaakt wordt hangt af van de vraag bij de Luchtmacht en de kwaliteit van de cursist. Alleen het toptalent is geschikt voor het vliegen op de befaamde jachtbommenwerper.

Amerika
De opleiding tot jachtvlieger wordt in het Amerikaanse Texas gegeven, onder verantwoordelijkheid van de NAVO. Aansluitend volgt een korte "Introduction to Fighter Fundamentals", om de basisprincipes van het luchtgevecht te leren kennen. Bij de Air National Guard in Arizona maken de toekomstige piloten voor het eerst kennis met de F-16, het paradepaard van de Koninklijke Luchtmacht. In een kort tijdsbestek trainen ze het starten en landen, navigeren, laagvliegen, formatievliegen en het werpen van bommen. De inmiddels gebrevetteerde vliegers ronden hun opleiding afin Twente, bij het 313-squadron van de Koninklijke Luchtmacht. Commandant is majoor Toine Brekelmans. Onder zijn verantwoordelijkheid worden de jonge piloten vertrouwd gemaakt met de Europese omstandigheden, die aanmerkelijk complexer zijn dan de Amerikaanse. Het weer is wisselvalliger, het luchtruim voller, het land dichtbevolkter. En de voorzieningen zijn kleinschaliger. „Wat ze daar een pijpelaatje noemen, dat enkel in noodgevallen wordt gebruikt, is hier een normale start- en landingsbaan. Daarnaast zijn er kleine procedureverschillen tussen de verschillende landen. Hiervandaan zit je met een paar minuten in Duitsland, met twintig minuten in België, met een halfuur in Engeland."

Bananen
Na de europeanisering volgt het trainen van het gebruik van de F-16 als "wapenplatform". Het hele programma in Twente neemt slechts zeventien weken in beslag. De continue tijdsdruk is volgens Brekelmans de meest belastende factor in de hele opleiding. „Om met een ouwe bevelhebber van ons te spreken: ledere aap kun je leren vliegen, als je maar genoeg bananen hebt. Die opmerking heeft nogal wat kwaad bloed gezet, maar hij had wel gelijk. Zoals je ook iedereen kunt leren autorijden. Het punt is dat het binnen een economisch verantwoorde periode moet gebeuren. De man die bij ons binnenkomt heeft in die paar jaar al miljoenen gekost."
Ferenc Nihof rondde onlangs de opleiding af Hij werd toegevoegd aan het operationele 315squadron. Daar wacht hem verdere training, maar de grootste druk is toch van de ketel. „Hoe minder ervaring je hebt, hoe moeilijker het is om het tempo bij te houden. In Amerika maak je dagen van twaalf uur. Een dip kun je niet hebben. Om je heen zie je mensen afvallen, omdat ze niet meer aan de eisen voldoen. Naarmate je vordert, neemt de stress af Ik ben er nog niet, maar de kritieke periode is voorbij."

Simulator
De meeste landen binnen de NAVO leiden twee typen jachtvliegers op. Een deel wordt uitsluitend offensief ingezet. De elite is daarnaast getraind in luchtverdediging. Nederland heeft gekozen voor F-16 piloten die all-round inzetbaar zijn. Zo vliegen de Nederlandse toestellen boven Bosnië met zowel bommen als luchtverdedigingsraketten.
Een belangrijk deel van de training heeft plaats in de simulatorhal, waar een kopie van een F-16 cockpit is opgesteld. Het enige verschil is dat het voorste deel van de doorzichtige koepel is vervangen door een beeldscherm, waarop een vrij getrouwe kopie van het Europese landschap kan worden opgeroepen. Inclusief alle vHegvelden.
In de ruimte ernaast zit simulator-instructeur luitenant Jan Servaas achter een batterij beeldschermen, die gevoed worden door een kolossale computer. Daarmee kan hij de man in de cockpit zeshonderd verschillende storingen voorschotelen. Van motoruitval tot brand. En dat in combinatie met alle mogelijke weertypen. Alle handelingen die de vlieger uitvoert, worden op het beeldscherm van de simulator-instructeur weergegeven.

Blindelings
Nieuwkomers in Twente vliegen de eerste weken uitsluitend droog. Ook de maanden erna oefenen ze regelmatig in de flight simulator. Alle piloten van de operationele squadrons komen eens per maand naar de "toverdoos", om volgens in een vast systeem alle scenario's door te nemen. Eventuele hiaten in kennis of vaardigheid worden gemeld aan de squadron-commandant. De cursisten krijgen vooraf te horen met welke storing ze geconfronteerd zullen worden. Een ervaren vlieger moet maar afwachten. De werkelijkheid wordt zo getrouw mogelijk nagebootst. In vol ornaat zit een piloot van het 315-squadron in de cockpit, de instructieboekjes op de benen. Het is onmogelijk om alle denkbare storingen en de oplossing ervan tussen de oren te hebben. „Het eerste wat ze moeten doen, is hoogte maken", zegt Servaas. „Dat vergroot hun kansen, omdat ze tijd winnen om hun handboek te raadplegen. Een aantal problemen verdwijnt vanzelf als ze de juiste handelingen plegen. We kunnen het ook zo moeilijk maken dat ze gedwongen worden om het toestel te verlaten. Dat is een stap die een vlieger niet makkelijk neemt. Zolang je in je cockpit zit, voel je je veilig, en het is maar afwachten wat je beneden aan zult treffen. Belangrijk is dat mensen die weerstand als het nodig is kunnen onderdrukken. Dat bereik je alleen door frequent oefenen. In bepaalde omstandigheden moeten ze blindelings reageren."

Kwaliteit
Na een aantal vluchten in de flight simulator gaan de piloten in spe daadwerkelijk de lucht in met een tweepersoons F-16. Achterin kijkt een instructeur over de schouder van de cursist mee. In totaal beschikt het opleidingssquadron over negen instructeurs, van wie er zes direct met de training bezig zijn. Daarnaast telt 313 ongeveer negentig man aan ondersteunend personeel. Zo heeft elke kist al twee vaste monteurs, die in de betonnen shelter waarin de jachtbommenwerper is ondergebracht het dagelijks onderhoud verzorgen. „Er wordt heel veel geld en energie in een vlieger geïnvesteerd", erkent instructeur Eric Buunk. „Dat is de prijs die je betaalt voor kwaliteit. Er wordt enorm veel van een F-16 piloot gevraagd. Hij moet tal van systemen tegelijk bedienen en in de gaten houden. Dat vraagt een intensieve training, waarbij je steeds een klein stapje verder gaat. Je moet net zo eigen met het vliegtuig worden als met je jas."

Mid Life Update
Binnenkort wacht de instructeurs een nieuwe krachttoer, door de Mid Life Update van de toestellen. Alle elektronica wordt aangepast aan de laatste eisen van het computertijdperk. Problemen voorziet Toine Brekelmans niet. „Je groeit in die ontwikkeling mee. Eerst heb ik de overstap meegemaakt van de NFS, naar hedendaagse maatstaven een houtje-touwtjevliegtuig, naar de F-16. Met de Mid Life Update doen we opnieuw een grote stap vooruit.
Het beroep van F-16 piloot is er wel ingrijpend door veranderd. Je bent nu vooral een informatiemanager. Plastisch gesteld kun je het vliegen in een F-16 vergelijken met een hypermodern computerspel. Met dit verschil dat wij live spelen. Als je in de automatenhal een kardinale fout maakt, meldt het scherm: "sorrry, lost one life". Maar je hebt er nog vier of vijf over. Wij hebben maar één leven te verliezen."
Niet alleen de voortgang van de techniek, ook de gewijzigde internationale verhoudingen hebben hun weerslag op de opleiding van jachtvliegers. „In de Koude Oorlog was er één scenario", verklaart Brekelmans. „Een horde Russen die op enig moment de grens zou passeren. Daar was alles op afgestemd. Veel luchtverdediging, veel vliegtuigen, veel tanks, veel grondtroepen. Het optreden in NAVO-verband bij lokale brandhaarden vraagt een ander leger, andere tactieken en een andere mentaliteit. Het luistert ook nauwer. In een "total war" accepteert bijna iedereen dat ook burgerdoelen worden geraakt. Bij een conflict als in Bosnië ligt dat anders. Dat vraagt een verfijning van je tactische trainingsprogramma. CNN staat gereed om elke misser wereldkundig te maken. Dat weet die Bosnische militair daar ook, dus die parkeert z'n tank naast een kleuterschool."

Air Power
De Luchtmacht-officier weet waarover hij spreekt. Toen in april '93 hals over kop Deny Flight werd gestart, om een luchtoorlog boven Bosnië-Hercegovina te voorkomen, werd hij met verschillende collega's toegevoegd aan 315: het Nederlandse squadron dat als eerste aan de operatie deelnam. Met gemengde gevoelens denkt hij eraan terug. Voldoening over de indamming van het conflict. Frustratie over de trage besluitvorming.
„Je voelde je met handen en voeten gebonden. Als je een vijandelijke helikopter in het vizier hebt, die indirect deelneemt aan de gevechtshandelingen, maar er moet eerst een telefoontje naar meneer Boutros Boutros, die pas na vijf uur reageert, dan is dat bepaald demotiverend. Je ziet Sarajevo langzaam in puin zakken, het aantal "cabriolethuizen" wordt met de dag groter, zelfs VN-troepen liggen onder vuur, maar je kunt niets doen. Daar hebben we het zeker in het begin behoorlijk moeilijk mee gehad." Daar staat tegenover dat hij de waardering voor zijn werk met sprongen zag toenemen. „Voor het eind van de Koude Oorlog durfde m'n vrouw amper tegen een vreemde te vertellen welk beroep ik had. Door de missie in Bosnië is duidelijk geworden dat de Luchtmacht een professionele organisatie is, die overal ter wereld assistentie kan verlenen. Het product Air Power dat we verkopen is een goed product, waarmee we internationaal waardering oogsten."

Uitdaging
Ferenc Nihof was een jaar met de opleiding bezig, toen Nederlandse F-16's voor het eerst boven Bosnië werden ingezet. „Dan komt het ineens heel dichtbij. Toch heeft het voor mij niets aan m'n motivatie veranderd. Ik heb voor de Luchtmacht gekozen vanwege de uitdaging van het vliegen. Daar hoort de gevechtstaak bij. En verhoudingsgewijs heeft een jachtvlieger het nog gemakkelijk. Je voert je missie uit, waarna je weer terugkeert naar Villafranca. De lui die beneden in een pantservoertuig rondrijden, hebben het moeilijker. Tenzij je naar beneden wordt gehaald."

Overleven
Ook daarop bereidt de Luchtmacht haar elitekorps voor. Direct na terugkeer uit Amerika krijgen de jonge F-16-piloten een overlevings-training. Die wordt afgesloten met een levensecht scenario in het Eifelgebergte. Bij voorkeur in de winter. Een week lang zeulde Ferenc Nihof met z'n overlevings-uitrusting door het Duitse land, z'n weg zoekend in het nachtelijk duister met een navigatiecomputer. Overdag hield hij zich zo veel mogelijk schuil tussen struikgewas op de hardbevroren grond.
„Op een gegeven moment word je krijgsgevangen genomen, door mensen van het Korps Commandotroepen, en overgedragen aan de zogenaamde vijand. Die houdt je 24 uur vast. Je wordt geblinddoekt en in een kale betonnen kamer neergezet. In spreidstand tegen een muur, geknield op de grond, of plat op je buik. Een irritante ruis op de achtergrond maakt je bovendien helemaal dizzy. Britten doen de ondervraging. Fysiek is zo'n week vrij hard. Geestelijk ook. Het is goed dat ze die cursus bijna aan het eind van de opleiding geven. Ben je nog maar net bezig, dan kan ik me voorstellen dat mensen zeggen: Bekijk het maar. Nu heb je er al drie jaar op zitten en weet je waarvoor je het doet."

Schaker
Na de opleiding in Twente worden de jonge piloten geplaatst bij een van de zes operationele F-16 squadrons. Binnen het eigen squadron ontvangt de jonge jachtvlieger de Mission Qualification Training. Die moet hem geschikt maken voor deelname aan NAVOmissies waarbij soms vele toestellen betrokken zijn, elk met een eigen opdracht. Dat vereist van de vlieger een enorm reactie- en coördinatievermogen.
„Voordat iemand echt goed is in het luchtgevecht, ben je nog eens drie tot vier jaar verder", is de ervaring van majoor Toine Brekelmans. „De eerste keer kun je achteraf verklaren wat er gebeurd is, aan de hand van de video. Na een aantal oefeningen besef je op het moment zelf wat er gebeurt. De volgende stap is dat je kunt vaststellen wat er gaat gebeuren. Je moet het zien als een schaakspel. Een goeie schaker kijkt een aantal zetten vooruit. Wij hebben daar alleen wat minder tijd voor. Beslissingen moeten soms binnen een seconde genomen worden."

Verliezen
Sinds 1979 zijn door zogenaamde vredesverliezen dertig toestellen verloren gegaan. Dertien piloten lieten daarbij het leven. Ferenc Nihof doet vrij laconiek over het risico. „De kans dat ik bij het oversteken onder een auto kom, is groter. In januari is een jongen van ons squadron uit z'n toestel gesprongen, omdat tijdens een luchtgevecht boven de Noordzee z'n motor ermee stopte. Zoiets kan gebeuren. Maar je moet dat niet dramatiseren. De gemiddelde vertegenwoordiger heeft een riskanter beroep. Als die ziet dat het fout gaat, heeft hij geen schietstoel."
Defensie maakt zich momenteel meer zorgen over de personele verliezen. De laatste jaren wordt de Luchtmacht geplaagd door een uitstroom van F-16 piloten naar de burgerluchtvaart. Maatschappijen als KLM, Martinair en Transavia weten dat ze met deze mannen vaklui in huis halen. En de vraag is groot.

Over de kop
Ook instructeur Eric Buunk neemt afscheid van het militaire bedrijf In februari begint hij bij Martinair. „Ik ben nu 37 en heb ongeveer 2400 uur op een F-16 gevlogen. Dan wordt het tijd om te gaan. Aan kleine dingen merk je dat je reactievermogen vermindert. In gevechten win je niet meer. Dat werkt frustrerend. Ook het oppakken van nieuwe technieken gaat moeilijker. Een jonge kerel van 21 leert makkelijker dan een vent van 37."
De F-16-vlieger beseft dat hij een sportwagen gaat verwisselen voor een bus. „Aan vlieggenot lever je in, dat is duidelijk. Ik heb hier een geweldig mooie tijd gehad. Vanmorgen heb ik nog een tripje naar de Noordzee gemaakt. Prachtig weer, heerlijk vrij, als je zin hebt ga je een keertje over de kop. Dat is er straks met een 747 niet meer bij."

Dit artikel werd u aangeboden door: Terdege

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van woensdag 13 november 1996

Terdege | 88 Pagina's

De tijger van de Koninklijke Luchtmacht.

Bekijk de hele uitgave van woensdag 13 november 1996

Terdege | 88 Pagina's