Het orgel van de Bolswardse Martinikerk in huis

Van Doorn M+E (Muziek + Educatie) is begin jaren tachtig begonnen met het maken van digitale opnames van een reeks Nederlandse pijporgels. Het populaire, romantische Batz-orgel in de Evangelisch-Lutherse kerk in Den Haag was een van de eerste. De opnames werden gemaakt met behulp van de sampling-techniek (zie kader), een techniek die de meeste orgelbouwers tegenwoordig toepassen. In 1986 presenteerde het bedrijf zijn eerste digitaal gesamplede orgel, dat dus klonk als een pijporgel. Nu varieert het aanbod van digitaal gesamplede huis- en kerkorgels van de bij koren en kleinbehuisde amateurs geliefde Cantorum II en III (keyboard, vanaf 2500 gulden) tot de 56 stemmen tellende Prestige I (meer dan 45.000 gulden). De Domus-dealers bevinden zich vooral in Nederland, maar ook in België. Voor genoemde bedragen heb je alleen nog maar het instrument en hoor je de pijporgelklank alleen uit de ingebouwde boxen. Zonder meer fraai, maar toch beduidend minder indrukwekkend dan wanneer je in bijvoorbeeld de Grote of St.-Michaëlskerk van Zwolle staat en het Schnitger-orgel "live" hoort. F. van Ingen, directeur van Van Doorn M+E, gaat op dit verschil in: „Op het vlak van de geluidsweergave, het audio-gedeelte, liggen onze problemen. Om de pijporgelklank van het digitaal gesamplede huis- of kerkorgel tot zijn recht te laten komen, heb je veel en goede versterkings- en weergave-apparatuur nodig. Ideaal, maar onbetaalbaar, zou zijn wanneer je even veel boxen aan een digitaal orgel zou koppelen als het desbetreffende pijporgel pijpen heeft. We zitten dus in een spanningsveld. Aan de ene kant moet de prijs van het orgel in de gaten gehouden worden en aan de andere kant moet de orgelklank zo goed mogelijk uit de verf komen."

Akoestiek
Wanneer Van Ingen in een (oude) kerk ter vervanging van het pijporgel een digitaal gesampled orgel mag plaatsen, vraagt hij eerst naar de tekeningen van kerk en interieur. Hij wil namelijk weten waar het pijporgel oorspronkelijk heeft gestaan. „Orgelbouwers maakten namelijk niet alleen prachtige en vernuftige instrumenten, maar wisten ook waar in de kerk ze hun kunstwerk moesten neerzetten. In de loop der eeuwen zijn orgels echter wel eens, om welke reden dan ook, verhuisd naar een veel minder geschikte plek." Van Ingen heeft het meegemaakt dat het geluid van een digitaal gesampled orgel in een kerk drie keer versterkt werd omdat de boxen op de juiste plaats waren bevestigd. Heeft een kerk een slechte akoestiek, dan is er apparatuur om daar wat aan te doen.

Van Ingen is het eens met de opvatting dat een digitaal gesampled orgel een gemeente van 300 leden zonder meer aankan. Voor een kerkzaal met zeg maar duizend mensen moet je echter goed weten wat je doet als je kiest voor een digitaal gesampled orgel in plaats van een pijporgel: .Alléén namelijk als je genoeg goede audio-apparatuur aanschaft en voldoende boxen op de juiste plaats aanbrengt, is een digitaal gesampled orgel geschikt voor een grote kerkzaal." Van Doorn M+E levert steeds meer digitaal gesamplede orgels aan kerken.
Volgens de directeur heeft dit vooral te maken met de financiën. „Veel gemeenten hebben het geld niet voor een pijorgel. Andere zouden het wel kunnen betalen maar geven liever wat meer aan allerlei goede doelen. Een ander motief om voor een digitaal gesampled kerkorgel te kiezen is dat je dit niet telkens hoeft te stemmen."

Educatie
Wie een huis- of kerkorgel van het merk Domus Prestige of Domus Canticus koopt, krijgt er een aantal diskettes bij. Daarmee kun je onder meer bepalen of het orgel barok of romantisch klinkt. Een andere mogelijkheid is een opname van bijvoorbeeld een Toccata van J.S. Bach, gespeeld door een vakkundig organist, op het orgel te laten klinken. Het orgel neemt dan de registratie van de opname over. Heeft het orgel registerknoppen die verlicht worden wanneer de desbetreffende registers open staan, dan kun je in één oogopslag zien hoe de vakorganist zijn Toccata heeft geregistreerd. Deze mogelijkheid heeft alles te maken met de "E" (Educatie) van Van Doorn M+E. Van Ingen: „Veel amateurorganisten zijn onvoldoende in staat om te registreren, wat jammer is van de bijvoorbeeld 27 stemmen die we een orgel meegeven. Van de wijze waarop vakorganisten bepaalde werken spelen kunnen zij erg veel leren. En steeds meer muziekstukken gespeeld door steeds meer organisten zijn op diskette verkrijgbaar."De bezitter van een digitaal gesampled orgel heeft ook de mogelijkheid om de klanken van zijn instrument te beïnvloeden. Vindt hij dat de trompet niet genoeg boven andere registers uitklinkt, dan kan hij het volume ervan vergroten. Moet de octaaf 4' wat minder scherp klinken, dan is dat eveneens te regelen. In de toekomst komen er wellicht programma's die gespeelde fouten meteen corrigeren.

Verhuur
Van Doorn M+E verhuurt ook orgels. Bijvoorbeeld wanneer er een groot evenement gehouden wordt op een plaats waar geen orgel voorhanden is. Ook ingeval er een prachtig pijporgel ter beschikking staat, moet Van Ingen wel eens een huurorgel plaatsen: „Als er een concert gegeven wordt waarbij zowel een orgel als een orkest betrokken is, moet het orgel dezelfde frequentie (toonhoogte) hebben als het orkest. Het is echter onbegonnen werk om alle pijpen en pijpjes van een pijporgel aan te passen. Bij een digitaal gesampled orgel is dat in een handomdraai gebeurd. Dus wordt er dan zo'n orgel gehuurd." De vraag of het pijporgel door het digitale orgel ingehaald is of toch onvervangbaar blijft, kan natuurlijk niet uitblijven. Van Ingen: „Daar zou ik uren over kunnen discussiëren." En velen met hem.

Sampling-techniek:
Sampling is een Engels woord voor het nemen van monsters. De sampling-techniek houdt in dat van de klank van een pijp uit een bepaald register van een orgel een monster wordt genomen. Dit monster stelt dan een heel nauwkeurig brokje van die klank voor, compleet met alle klankeigenaardigheden van dat register. Het wordt in een geheugen in uw digitale orgel opgeslagen. Om uit uw eigen orgel de klank van dat bepaalde pijporgelregister te laten horen, wordt de informatie die in het desbetreffende geheugen zit in een zeer snel repeterend ritme 'gelezen'. De repeteersnelheid van het 'lezen' ligt ver boven de gehoorgrens van de mens. Daardoor merkt u niet dat u steeds korte brokjes van de klank van die orgelpijp hoort. Het oor hoort niets anders dan een perfecte kopie van het origineel.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen