Puriteinen als bindmiddel

Op de salontafel in het Engelse kamertje ligt, naast gebundelde sermons van Thomas Shepard, het monumentale werk van J.I. Packer over de puriteinen en hun visie op het christelijke leven. Among Gods giants. Een aantal hoofdstukken werd door mensen van de George Whitefield Stichting vertaald en in samenwerking met uitgeverij Barnabas op de markt gebracht, onder de titel: Geen zee te hoog.
Een van de initiatiefnemers was Leen van Valen, kenner van de puriteinen. Vorig jaar kreeg hij het verzoek om toe te treden tot het bestuur van de stichting, als eerste en tot nu toe enige reformatorische eend in een evangelische bijt. De Dordtenaar, lid van de Gereformeerde Gemeenten, stemde meteen toe. „Tien jaar geleden ontmoette ik in een boekhandel in Delft een man in een wit pak. Ik stond er in een donker pak. Spontaan raakten we in gesprek. Het bleek een pinksterman te zijn, die me in zijn woorden vertelde hoe hij tot geloof gekomen was. Ik vertelde hoe ik tot geloof gekomen was, met andere woorden. Maar er was zon overeenstemming, ik zal het nooit vergeten. Het heeft me geleerd om voorzichtig te zijn in mn oordeel over mensen. Dat is overigens goed puriteins."

Gezonde gelovige
Van huis uit was Van Valen onbekend met de puriteinen. Zijn Poolse moeder liet hem dopen in de Rooms-Katholieke Kerk. „Mn ouders hebben elkaar in de oorlog leren kennen. Aanvankelijk deden ze nergens aan, tot een oom, ouderling bij de christelijke gereformeerde ds. Baan, op visite kwam en hen een Bijbel gaf. Vanaf die tijd gingen ze naar de kerk. Bij mn moeder duurde dat niet zo lang. Na een preek van ds. Baan over de paapse mis als vervloekte afgoderij liet ze het afweten.
Mn vader sloot zich na het vertrek van ds. Baan bij de vrije gemeente van de heer Edelman aan. Zelf bleef ik aanvankelijk de christelijke gereformeerde kerk bezoeken, later ging ik met hem mee. In die tijd kreeg ik indrukken van dood en eeuwigheid. Hoe kom ik met God verzoend? Dat was de grote vraag in mn leven. Een diaken van de gereformeerde gemeente gaf me een lijstje met boeken die volgens hem voor mij profijtelijk zouden kunnen zijn, waaronder De gezonde gelovige van Shepard. Ik weet nog precies de datum waarop ik het kocht: 2 januari 1965.
Ik heb enorm geworsteld met de vraag hoe een mens tot geloof komt. De oudvaders las ik te veel door een wettische bril, iets wat je bij meer mensen ziet. Het heeft jaren geduurd voordat het licht echt in mij doorbrak. Sindsdien heb ik steeds meer inzicht gekregen in wat geloof is en wat rechtvaardigmaking inhoudt. Daarbij heb ik veel onderwijs gehad uit werken van met name Schotse schrijvers. Een boek als Het merg van het Evangelie van Fisher liet mij zien wat aan veel prediking ontbreekt: het directe, de confrontatie met het kruis van Golgotha, het mogen komen zoals je bent, zonder voorwaarden.

Alles nieuw
„Mn vrouw kwam al eerder tot de zekerheid van het geloof. Dat viel bij mij in verkeerde aarde. Ik, een man die zo veel gelezen had, verkeerde in het donker en zij kwam tot ruimte. Leerstellig had ik alles prima op een rij, maar ik had geen wezenlijke kennis aan de Heere Jezus.
In die periode had ik net Gelijk de dauw van Hermon afgerond. De oud-gereformeerde ds. Smits zou een voorwoord schrijven. Op een morgen kwam ik bij hem, ik zal het nooit vergeten. Hij was in de tuin bezig, zn zwarte pak onder de moddervlekken. Ik vroeg hem: Ds. Smits, kunt u me vertellen wat geloof is? Hij keek me aan en zei: Jongen, met lege handen naar Christus gaan. Vervolgens citeerde hij Zacharia 13. Te dien dage zal er een Fontein geopend zijn voor het huis van David, en voor de inwoners van Jeruzalem, tegen de zonde en tegen de onreinigheid.
Twee dagen later heeft de Heere dat woord gebruikt om Christus in mijn ziel te openbaren. Ik keek naar buiten en had de schepping nog nooit zo mooi gezien. Ik heb gehuppeld van zielevreugd, voelde me verbonden met de hele kerk hier beneden en de gemeente Gods hierboven. Alles was nieuw geworden.

Afbakenen
„In die weg heeft de Heere de grond uit mn liefde tot de oude schrijvers weggehaald. Dan ga je ze juist des te beter verstaan, ook in hun onvoorwaardelijke nodiging. Neem een John Howe, met zijn boekje Christus wenende over Jeruzalem. Het is bijna onmogelijk dat je daar onbewogen onder blijft. Christus weent over u, vanwege uw onwilligheid. Hij is bereidwillig om u zijn genade te schenken. Geef u aan Hem over. Kijk, dat is echt puriteins.
Wie rekent u allemaal tot de puriteinen?
„Je moet ze afbakenen, ook kerkhistorisch. Ik kies voor de opvatting dat het puritanisme in eerste instantie een kerkelijke beweging was, zij het met verschillende stromingen: presbyterianisme, independentisme en niet te vergeten het baptisme. De puriteinen hebben zich beijverd voor de zuiverheid van de kerk, de eredienst, de kerkregering. Vervolgens was het ook een vroomheidsbeweging, parallel aan andere bewegingen in Europa, maar dat komt op de tweede plaats. Het puritanisme stopt voor mij in 1662, toen tweeduizend predikanten de kerk van Engeland verlieten. Veel latere schrijvers hebben affiniteit met het erfgoed van het puritanisme, maar ik durf ze niet zomaar puriteinen te noemen.

Bevrijdend
Hoe ziet u de verhouding tussen het puritanisme en de Nadere Reformatie?
„De verwantschap staat voor mij voorop, al zijn er verschillen. Met name als het gaat over de verhouding van wet en Evangelie. De puriteinen hebben de functie van de wet zowel heilshistorisch als heilsordelijk duidelijker afgebakend. Een aantal nadere reformatoren, met name uit de natijd, hebben wet en Evangelie wat vermengd of juist te veel verzelfstandigd.
Een tweede opvallende trek van de puriteinen is hun centraal stellen van de goddelijke deugden en het verzoenend werk van Christus. Ik wil de Hollandse oudvaders niet allemaal over één kam scheren, maar door de analytische preekmethode is hun prediking wat afstandelijker. Vaak ook wat voorwaardelijker. Dat geldt zeker de 18e-eeuwers.
Het scholastieke denken heeft in Nederland veel meer invloed gehad dan in de Angelsaksische wereld. Het Schriftuurlijk woordgebruik is bij ons omkleed geraakt door een zekere systematiek. Bij de Engelse en Schotse oudvaders proef je meer de bediening van het levende Woord, als het spreken Gods. Voor alle hoorders. De scheiding is duidelijk, maar ze vielen niet in een classificatie van bekommerden, zoekenden, enzovoort. Twee wegen! God spreekt tot òns, gelovigen en ongelovigen. Dat vind ik het mooie, het bevrijdende.

Ere Gods
Hoe beoordeelt u de verschillen bìnnen het puritanisme. Als het om de verhouding tussen wet en Evangelie gaat, dacht Baxter toch anders dan Owen?
„De eeuwen door hebben de vragen rond wet en Evangelie tot spanningen geleid. In de Reformatie al. Bij de puriteinen was het niet anders. Aan de ene kant vervielen sommigen tot antinomianisme. In reactie daarop ging Baxter zozeer de wet benadrukken, dat hij van het Evangelie een soort nieuwe wet maakte. Hoewel hij aan de andere kant héél mooie dingen heeft gezegd, en met veel zegen in Kidderminster heeft gewerkt. Zelfs zo dat na verloop van tijd uit bijna elk huis s avonds psalmgezang klonk, terwijl de bewoners voor zijn komst barbaren waren.
Ik blijf grote achting voor Baxter houden, maar theologisch haalt hij het natuurlijk niet bij Owen. Dat was een zeldzaam evenwichtig theoloog. Zo veelzijdig ook dat hij niet in een hokje valt te plaatsen.
Wat alle puriteinen verbindt, is hun nadruk op de ere Gods, zoals vertolkt in de Larger Catechism van Westminster. Wat is het hoogste doel van een mensenleven? God te verheerlijken en Hem voor eeuwig te genieten. Dat is het puritanisme in een notedop. Met name Owen heeft die belijdenis breed en diep uitgewerkt. In zijn boeken over de ambten van Christus, de Heilige Geest, het werk van de goddelijke personen in de zaligheid, de eschatologie, zijn magistrale werk over de Hebreeën, zijn prachtige geschrift over Psalm 130.

Idealistisch
Ziet u ook zwakke punten in het puritanisme?
„In hun ijver voor de realisering van het theocratisch ideaal in Engeland waren ze te idealistisch. Ze hebben te veel verwacht van Cromwell, die velen van hen als een engel uit de hemel zagen. Die man moest het maken. Met alle respect voor Cromwell, maar hij heeft politieke aspecten te veel verweven met theologische doelstellingen. Ik zie zijn optreden als het begin van het einde van het puritanisme in Engeland. John Owen heeft dat te laat gezien. Daar komt bij dat de puriteinen meenden dat heel binnenkort het duizendjarig vrederijk zou aanbreken. Het is voor hen een geweldige teleurstelling geweest dat in plaats daarvan Karel II terugkwam en de bisschoppen weer werden aangesteld.
Aan de andere kant gaf juist dat idealisme de puriteinen vuur, militantie. Een echte puritein is militant. Op de vraag wat voor zin het had om zo te strijden, terwijl de hemel voor hem bereid was, antwoordde Donald Cargyl: „God te verheerlijken op aarde is meer dan in de hemel, want daartoe is een mens geschapen. Deze houding staat haaks op een beweging als de Moderne devotie, die duidelijk invloed heeft gehad op de Nadere Reformatie. Die heeft te veel teruggegrepen op de kloostervroomheid. Ook voor de puriteinen was de doorleving van de vroomheid primair, maar zeer nauw eraan verbonden was de vóórleving van de vroomheid. In het nationale leven, het gezinsleven, het culturele leven

Zuilgedachte
Wat heeft de gereformeerde gezindte nog van het puriteinse ideaal?
„Wij zijn gevormd door de zuilgedachte, die meer raakvlakken heeft met het doperdom dan met calvijnse en puriteinse uitgangspunten. Theologisch is een deel van de gereformeerde gezindte verzand in de verinnerlijking, ten koste van het objectieve heil in Christus. De vermenging van wet en Evangelie en de systematisering van de heilsorde heeft bovendien geleid tot een voorwaardelijke prediking. Een keuren ook van de geestelijke staat van mensen, vanuit bepaalde modellen.

Herontdekking
Momenteel is sprake van een zekere herontdekking van de puriteinen. Heeft dat zn weerslag op de prediking?
„Zonder meer. Ik merk dat op in de Hervormde Kerk, de Christelijke Gereformeerde Kerken, de Gereformeerde Gemeenten. Bij predikanten die intensief studie maken van het puritanisme, zie je de accenten verschuiven. Onder jongeren bespeur je vooral belangstelling voor geschriften van mensen uit de vorige eeuw, die geënt zijn op de puriteinen. Ryle, Horatius Bonar, McCheyne, Spurgeon, mannen die op een tijdloze manier wezenlijke dingen wisten te verwoorden. Ze beantwoorden vragen die nog steeds leven. Hoe kom ik tot Christus?, Hoe vind ik zekerheid?, Wat is heiligmaking?.

Terugkeer
„In onze eeuw hebben Martyn Lloyd Jones en J.I. Packer in evangelicale kring de betekenis van de puriteinen benadrukt. Hun boeken hebben een duidelijke boodschap voor de problemen van deze tijd. Een man als Packer staat met beide benen op de grond. Bij ons is de prediking vaak te eenzijdig gericht op de heilsorde. Maar waar gaat het nou ten diepste om? Dan kom je weer bij de eerste vraag van de Westminster Catechismus terecht. God te verheerlijken! In deze wereld! Dan komt de heiliging naar voren, daar ontkom je niet aan.
Kunnen de evangelischen zich met recht op de puriteinen beroepen?
„Daar liggen in ieder geval hun wortels, zij het via de opwekkingsbeweging in de 18e eeuw. In de loop der jaren zijn de wortels sterk overwoekerd door een theologie waarin de ervaring, de emotie centraal staat. Bij een aantal evangelischen, die de schaduwzijde daarvan gezien hebben, zie je een terugkeer naar de bronnen. Heel duidelijk is dat in de kring van de George Whitefield Stichting.
Hoe ervaart u het contact met deze mensen?
„In het begin was het wat vreemd. Hun woordgebruik is anders. Het geestelijk klimaat ook. De worsteling om tot heilszekerheid te komen, vind je in die kringen niet zo zeer. Ook de strijd tussen vlees en geest beleven ze wat anders. Of ze verwoorden die anders. In de loop der jaren heb ik door schade en schande geleerd iemand niet te accepteren op grond van zn vocabulaire, maar op grond van het feit of er iets van de Heere Jezus in hem woont. Dat is een uitspraak van Bucer, overgenomen door Sibbes. Geeft iemand in zijn belijdenis en zijn leven Christus gestalte? Daar gaat het om.

Oppervlakkig
Bent u de evangelische beweging anders gaan beoordelen?
„Ten dele. Over het algemeen komt de evangelische beweging mij als oppervlakkig over. Gebrek aan zondebesef, de leer van de rechtvaardiging niet centraal, sterk beïnvloed vanuit de ervaringsgedachte. Aan de andere kanten hebben ze een aantal punten waarvan wij kunnen leren. Hun gebedsleven. Hun visie op gemeenteopbouw. Dan bedoel ik niet Willow Creek, maar gewoon het gebruik maken van de gaven van ieder gemeentelid. Men kent niet de beklemming van de ambtelijke hiërarchie. Het gebrek aan ambtelijke visie leidt ook tot ontsporingen, maar bij ons worden gaven binnen de gemeente te veel verwaarloosd.
Ik denk ook aan hun nadruk op heiliging. Bij mensen als Larry Crabb en Jerry Bridges vind je heel mooie gedachten daarover, zuiver puriteins. Hoe ga je met je naaste om? Hoe besteed ik mijn gaven in Gods Koninkrijk? Als het om evangelisatie gaat, zijn we gelukkig met een inhaalslag bezig, gelukkig, gelukkig, maar de evangelischen zijn ons jaren voor. Zeker het Leger des Heils, waar we met verachting op neerkeken. Die mensen met hun petten en trompetten.
Onvoorstelbaar wat die voor goed werk gedaan hebben. Helaas is hun theologie momenteel liberaal, maar William Booth was een profetisch man, die zeer diepzinnige dingen heeft gehad, ook voor onze tijd.

Una Sancta
„Wij zijn vaak zo rationeel. We zitten maar te redeneren en te theologiseren. Mn vrouw zegt meer dan eens: „Denk erom Leen, reformatie begint in je gezin en een opwekking begint in je hart. Dat persoonlijke aspect komt bij evangelische broeders soms meer naar voren dan bij ons.
Dr. Van der Sluijs heeft eens voor de radio gezegd dat de nood van de tijd reformatorisch en evangelisch misschien nog eens naar elkaar drijft. Ik hoop dat we het zo ver niet laten komen. Kerkelijke eenwording hoeft van mij niet, maar het is de hoogste tijd om met één stem spreken. Naar het volk, naar de overheid. Hoewel ik kerkelijk blijf denken, zeg ik met John Duncan: het gaat om de Una Sancta, de eenheid van de christenen. Over kerkmuren heen zie ik een vragen naar het wezenlijke. Het kennen van Christus, het geloof in Zijn bloed, de rechtvaardiging van de goddeloze. De beschrijvende prediking heeft zn tijd gehad. De jeugd zit met diepe vragen en verlangt klare wijn. Hebben we geen concrete bijbelse antwoorden, dan lopen ze weg naar de evangelischen. We moeten terug naar de reformatie en het puritanisme. Dat zie ik gelukkig ook wat gebeuren
Teken van een opwekking?
„In ieder geval een wolkje als eens mans hand. Toen ik twee jaar geleden een diepe geestelijke inzinking had, ben ik bijzonder bemoedigd uit Psalm 119. „Het is tijd voor de Heere dat hij werke. Ik kreeg zon hoop voor Nederland. Ondanks alle verwarring en verstarring heeft de Heere ons land niet verlaten. Laten we elkaar opwekken om God te zoeken. Met elkaar spreken. Heel belangrijk! Met elkaar bidden. Dat behoort ook tot het erfgoed van de puriteinen. Voor hen was een gebedskring de normaalste zaak. Samen worstelen aan Gods genadetroon, in de verwachting dat de Heere zegen zal geven. Dat is de kracht van het puritanisme. Hij zàl het doen. Omdat Hij het Zelf beloofd heeft.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen