Graft-De Rijp, historie in de polder

De vermaning aan het Jan Boonplein gaat grotendeels schuil achter de kraam van de Volendammer vishandel Sier & Jonk. „Die staat hier elke vrijdag, zegt Cor Booy. Het kerkgebouwtje van de doopsgezinden in De Rijp heeft een bijzondere plaats in zijn hart. Hij kerkt er zelf, als een van de laatste menisten van het Noordhollandse dorp.
Anderhalve eeuw geleden vormden de volgelingen van Menno Simonsz. nog een aanzienlijk deel van de dorpsbevolking. Vooral Jan Boon zette een stempel op de gemeenschap. Zijn vermogen, ondergebracht in een stichting, liet hij na aan zijn woonplaats. De rente wordt tot de dag van vandaag gebruikt voor culturele doeleinden.
De kinderloze reder, overleden in 1847, was de laatste Nederlander die in de kerk werd begraven, nadat daarvoor koninklijke toestemming was verleend. „Dat was nog niet zo eenvoudig, weet Booy, „want Jan Boon had geen fax en de koning ook niet. Ze moesten wachten op een koerier, met gevolg dat Boon zeven dagen boven aarde heeft gestaan.

Weeshuis
De laatste rustplaats van Boon toont iets van de ironie van de historie. De doopsgezinden stemden tegen heug en meug in met de bouw van de Grote Kerk. Ze voelden er weinig voor om mee te betalen aan het godsgebouw van hun calvinistische mede-Rijpers. Het zou hun ongetwijfeld lichter zijn gevallen, als bekend was geweest dat binnen de muren een vooraanstaande menist begraven zou worden.
Graft moet het sinds 1951 zonder kerk stellen. De gemeenschap was financieel niet in staat het gebouw te handhaven, en ging over tot sloop. Alleen de zerkenvloer bleef bewaard. Het handjevol praktizerende hervormden week uit naar een zaal op de eerste verdieping van het voormalige hervormde weeshuis. Liesbeth Baars, sinds zes jaar de hervormde predikante van Graft-De Rijp, maakte er nog een staartje van mee. Vier jaar geleden werden de diensten in het weeshuis beëindigd en nam de predikante er haar intrek.

Gereformeerd
Op het harmonium in de ontvangstkamer staat een domineespop. Op de tafel ligt Een dorp in de polder van A. Th. van Deursen en Een Hollandse dorpssamenleving in de late achttiende eeuw van G.J. Schutte. De predikante van Graft-De Rijp deelt met beide historici liefde voor de geschiedenis van haar woonplaats.
Van het door Van Deursen beschreven gereformeerde karakter van Graft is weinig over. „Het geloof hoort hier bij je leven, maar je hoeft er niet voor naar de kerk te gaan, zegt de predikante. „De kerkgemeenschap functioneert veel meer in de dingen die je doet. Vanmorgen hadden we de maandelijkse inloop-koffieochtend. Met Kunst op kamers, een culturele dorpsactiviteit, is iedereen uitgenodigd om een kop koffie en een drankje te nuttigen in de kerk van De Rijp.

Secularisatie
Naast het monumentale gebouw aan de Grote Dam staat een bronzen standbeeld voor Jan Jansz. Weltevree, de Rijper zeeman die in 1626 in Korea strandde en het daar tot adviseur van de keizer bracht. Tot verbazing van Koreaanse bezoekers had het dorp geen monument voor Pak Yon (mijnheer Jan). Begin jaren negentig werd dat gebrek verholpen.
Of Jan hervormd dan wel doopsgezind was, meldt de inscriptie onder het standbeeld niet. Voor de Koreanen is het van weinig belang, de dorpelingen zegt het evenmin veel. De secularisatie sloeg ook in De Rijp toe. Als er zondags vijftien man in de vermaning zit, is het volgens Booy veel. Bij de hervormden is de situatie weinig beter. „Als Liesbeth hier preekt, zijn hooguit dertig stoelen bezet. De katholieken, voor de oorlog zo ongeveer de helft van de Rijper bevolking, zijn op hun eigen manier rooms. Van de paus en de bisschop trekken ze zich verdraaid weinig aan. De Gereformeerde gemeente, waar twee keer per zondag leesdienst werd gehouden, is opgeheven. De man die las, is verhuisd naar Westzaan.

Versmelting
Tot het begin van de 17e eeuw vormden beide dorpen een eenheid. In 1607 kreeg De Rijp van de staten van Holland toestemming om een zelfstandige banne te vormen. De eeuwen daarna was sprake van een gebrouilleerde verhouding. „De Rijp ontwikkelde zich in snel tempo tot een dorp waar de mensen hun eigen snot in hun eigen neus kregen, zegt Booy. „Volgens Grafters heel veel snot.
Zelf probeert de oud-journalist van de Nieuwe Noordhollandse Courant (voor insiders De Waterlander) de objectiviteit te bewaren. Met beide dorpen, sinds 1970 weer een gemeentelijke eenheid, weet hij zich verbonden. In Graft kwam hij ter wereld, De Rijp is al dertig jaar zijn woonplaats.
Het verschil in mentaliteit, dat rap kleiner wordt, komt volgens de Rijper nog het meest tot uiting bij de jaarlijkse kermisviering. „De kermis in De Rijp heeft een wat bourgondisch karakter. Veel, groot en uitbundig. De Grafter kermis is ingetogener, intiemer ook. Er wordt rondgegaan met bonbons voor de dames en sigaren voor de heren. De Rijp heeft een kleinstedelijke allure, Graft is een typisch Noordhollands dorp gebleven. Pas de laatste halve eeuw vindt een versmelting plaats. Grafters trouwen met Rijpers en Rijpers trouwen met Grafters.
Huizenverkopers
De huidige gemeente, waaronder ook een aantal gehuchten in de omgeving valt, bundelt ruim zesduizend inwoners. De Rijp levert als grootste kern de helft van de bevolking. Graft, anno 1999 weinig meer dan een onopvallend aanhangsel, telt zon 1200 zielen.
In de jaren zestig ontwikkelde De Rijp zich tot een overloop van Amsterdam. Voor de immigranten uit s lands hoofdstad werden driehonderd woningen gebouwd. Het project is gestimuleerd door de plaatselijke overheid, die het dorp zo nieuw leven wilde inblazen. „Tot op zekere hoogte met succes, vindt Booy, „maar het is net als met een injectie van de dokter. Op een gegeven moment is hij uitgewerkt. De weggelopen Amsterdammers gaan overdag hun brood verdienen in de hoofdstad of daaromtrent, ze hebben allemaal een auto en doen de grote inkopen in Purmerend, Alkmaar of Amsterdam.
Van de talrijke Rijper winkeltjes die na de teloorgang van de grote nering in de vorige eeuw ontstonden, is het gros de achterliggende tien jaar ten onder gegaan. De kruidenier tegenover het raadhuis wist het hoofd boven water te houden door over te schakelen op drogisterijartikelen en alcoholische dranken. Andere winkelpandjes zijn in handen gekomen van verzekeraars en huizenverkopers.

Politiek
Het raadhuis van Graft, een bescheiden uitvoering van dat in De Rijp, heeft een drievoudige functie gekregen. De begane grond is ingericht als museum, in de raadzaal wordt getrouwd, op de eerste verdieping heeft de Oudheidkundige Vereniging Graft-De Rijp haar archief en vergaderruimte.
Het raadhuis van De Rijp is geannexeerd door de VVV. De gemeente gebruikt het gebouw uitsluitend voor de raadsvergaderingen. De gemeentelijke diensten zijn ondergebracht in een voormalige kleuterschool, buiten de oude dorpskern.
Politiek wordt het dorp gestempeld door de liberalen, zij het dat ook de PvdA een wethouder levert. „We hadden hier voor Kok al een paars kabinet, constateert Booy. „In dat opzicht lopen we voorop. Net als in de ruzie. De Partij van de Arbeid heeft kort geleden het vertrouwen in de eigen wethouder opgezegd. Ze maanden hem dringend om op te krassen, maar hij bleef gewoon op het fluweel zitten.

Leeghwater
Voor toeristen, de laatste jaren een gestaag groeiende menigte, heeft De Rijp aanmerkelijk meer te bieden dan Graft. Het raadhuis van Graft is fraai, maar kan niet wedijveren met dat van De Rijp, ontworpen door de befaamde Rijper Jan Adriaanszn. Leeghwater. Het sluisje tegenover het raadhuis, voor de Rijper brug, werd in zn oorspronkelijke vorm gebouwd door Leeghwater senior.
Aan weerszijden van de gracht die het dorp in tweeën scheidt, staan karakteristieke grachtenpandjes met groenhouten gevels, sommige versierd met ornamenten. De etalage van een plaatselijke makelaar bewijst dat de arbeidershuizen van weleer vandaag voor de gegoede stand zijn. Een half miljoen gulden kosten ze maar zo. „De vorige eeuw was voor deze streek de eeuw van de armoede, zegt Booy. „Dankzij die armoe hebben we nu zo veel rijkdom, in de vorm van geveltjes uit de 17e eeuw.
De fraaiste panden zijn te vinden aan de Grote en de Kleine Dam: de Grote Kerk, het oude wijnkopershuis van het geslacht Beck, het pand waarin het Rijper museum In t houten huis is ondergebracht. Kloeke etablissementen als De Blaasbalg en Het wapen van Munster tonen dat het dorp handig inspeelt op het toenemend toerisme. Onduidelijk is voor Booy of het laatste eethuis zn naam heeft te danken aan de vrede van Munster of aan de poging van de wederdopers om in deze stad een aards paradijs te stichten.

Dorpsjeugd
Van de oude nijverheid, gekoppeld aan haringvangst en koopvaardij, is niets meer over. De kost wordt voor het overgrote deel buiten de dorpsgrens verdiend, in Amsterdam en de Zaanstreek. Ook de boeren verdwenen. De Rijp zag tien jaar geleden de laatste agrariër vertrekken. In Graft zijn de veehouders op een hand te tellen. Alleen een paar bollentelers wisten het hoofd boven water te houden.
Jongeren zijn gedwongen een stek buiten het geboortedorp te zoeken, omdat de plaatselijke politiek de woningbouw aan banden heeft gelegd. De historische pandjes zijn voor de meesten niet te betalen. In de optiek van Booy zal er snel gebouwd moeten worden, wil de gemeenschap niet vergrijzen. Te meer daar ook de jonge generatie Rijpers en Grafters aan hun dorp verknocht zijn.
„Ja, hoe komt dat? Er is hier een bloeiend verenigingsleven, alles kent iedereen, je vindt nog iets van de sfeer van vroeger. Wim Sonneveld zong: De dorpsjeugd klit wat bij elkaar, in mini-rok en beatle-haar. Dat laatste hebben ze dan afgeschaft, maar verder typeert het precies de sfeer van deze gemeenschap.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen