Veertig jaar Groninger gas

De gaswinningsinstallatie angs de provinciale weg Slochteren onderscheidt in niets van de overige installaties in het Groninger land. Geen gedenkplaat, geen standbeeld voor boer Boon, geen informatiecentrum. Toch begon hier de economische revolutie van de jaren zestig. Door de vondst van de grootste gasbel ter wereld, was Nederland in één klap uit de brand. Toeristen die naar Slochteren komen om de bel te bewonderen, elk jaar weer een behoorlijke koppel, maken de reis voor niets. Het Groninger aardgas ligt opgeslagen in poreus zandsteen op ongeveer drieduizend meter diepte. De onbemande productie-installaties, meest weggemoffeld achter laag geboomte en struikgewas, vragen desondanks weinig energie. De druk in de ondergrondse bel is zo hoog, dat het gas vanzelf omhoog komt. Vanuit de technische vestiging van de Nederlandse Aardolie Maatschappij in Hoogezand wordt de winning per computer gestuurd. Hoewel de naam anders doet vermoeden, is de NAM (een dochteronderneming van Shell en Esso) verantwoordelijk voor de exploitatie van het Nederlandse aardgas. De verkoop is in handen van de Gasunie.

Bodemsanering
Voor de ingang van de met hekken omgeven installatie staat een busje van aannemer Oosterhof-Holman. Dirk de Haan en Henk van der Meer, werknemers van de firma, hebben net hun periodieke controle van de reinigingsunit afgerond. Het filtersysteem is ondergebracht in een groene loods. Verontreinigd bodemwater wordt er zowel fysisch-chemisch als biologisch gereinigd. Als het om bodemsanering gaat, loopt de NAM volgens De Haan voorop. „Een kJeine tien jaar geleden zijn ze er al mee begonnen. Omdat gas- en oliemaatschappijen het imago hebben dat ze het milieu aantasten, zijn ze juist heel alert. Zeventig procent van het werk van onze milieutak komt van de NAM. Het is de grootste opdrachtgever. En de lastigste. Alle werkzaamheden moeten tot op de punt en de komma volgens de voorschriften worden uitgevoerd."

Goudmijn
Het was de Belgische professor Victor Leenmans die de vondst van de aardgasbel op 29 mei 1959 wereldkundig maakte. Volgens Leenmans ging het om zeker 300 miljard kubieke meter. De overheid en de NAM deden de mare van 'een goudmijn onder Groningen' af als borrelpraat en verzekerden dat Slochteren hooguit 60 miljard kuub te bieden had. In 1963 werd het gasveld in productie genomen. Bij nader inzien bleek zelfs de schatting van Leenmans veel te laag. De winbare hoeveelheid gas bedraagt volgens hedendaagse berekeningen 2700 miljard kubieke meter, waarvan momenteel 1500 miljard is verwijderd en verkocht. Goed voor 200 miljard overheidsguldens, geld dat de eerste twintig jaar voornamelijk werd besteed aan leuke dingen. Naast Slochteren zijn in de loop der jaren tientallen kleinere velden in productie genomen. Ze leveren ongeveer de helft van het gas dat in Nederland wordt gewonnen. De samenstelling verschilt per veld. Omdat alle op gas werkende apparatuur in Nederland is afgesteld op dat van Slochteren, wordt het gas van de andere velden gemengd tot het voldoet aan de 'Slochteren-norm'. Van de Groninger armoe is in het lintdorp weinig te bespeuren. Het biedt de bezoeker verzorgde wegen, fraaie huizen en opvallend veel groen. Het laatste is voor een deel te danken aan de Fraeylemaborg, middelpunt van een landgoed van zo'n 25 hectare, met een grote variatie aan uitheemse bomen en planten.

Fakkelpijp
De band tussen Slochteren en aardgas wordt in de hal van het gemeentehuis gesymboliseerd door een schaalmodel van een 'flare', de fakkelpijp voor de verbranding van gas dat niet aan de eisen voldoet. Het gemeentelijk bestuur wordt sinds 1985 geleid door burgemeester J.B.M. Lebbink. In die jaren ontdekte hij dat het gas in ieder geval naamsbekendheid aan het dorp heeft gegeven. „Als ik in Den Haag ben, hoefik niet uit te leggen waar Slochteren ligt. Bij een reis naar Nieuw-Zeeland en Zuid-Afrika bleek ons dorp zelfs daar bekend te zijn." Economisch heeft de streek niet veel baat gehad van de vondst onder de akker van Boon. „Mensen die dachten dat het schip met geld gearriveerd was, zijn bedrogen uitgekomen. Het gaat hier anders dan in Texas. Het geld vloeit rechtstreeks naar 's lands schatkist. De belangrijkste winst voor Slochteren komt binnen via de afdeling belastingen. De winningslocaties op ons grondgebied zijn goed voor veertig procent van onze onroerend-zaakbelasting."

Negatieve publiciteit
Klagen wil de burgervader niet. Werkloosheid komt in zijn gemeente nauwelijks voor. De uitstroom van arbeidskrachten in de agrarische sector is gecompenseerd door nieuwe industriële en dienstverlenende activiteiten in Groningen, Delfzijl- Appingedam en Hoogezand- Sappemeer. Slochteren, het groene hart tussen deze drie kernen, profiteert daar direct van. De relatie tussen Slochteren en de NAM noemt Lebbink uitstekend. Het mammoetconcern heeft heel concreet met de gemeente te maken bij het aanvragen van bouw- en milieuvergunningen. En, wat overigens nog niet is voorgekomen, bij calamiteiten. „Als een ramp op ons grondgebied plaatsvindt, is niet de NAM de eindverantwoordelijke, dan ben ik dat. Niet dat je daar happig op hoeft te zijn, maar het feit ligt er." De gasexploitant doet er alles aan om z'n goodwill te bevorderen. „Vandaag de dag te meer, omdat de discussie over proefboringen in het Waddengebied nogal wat negatieve publiciteit heeft opgeleverd, waar men niet op zit te wachten. Op andere terreinen probeert men die te nivelleren. Zo heeft de NAM onze gemeente bijna 100.000 geschonken voor de aanschaf van computers in het onderwijs."

Renovatie
Door de compactheid van de gasbel kwam de fossiele brandstoftientallen jaren spontaan omhoog. Dat is binnen afzienbare tijd voorbij. De oorspronkelijke druk van 350 bar is gezakt tot 150. Reden voor de NAM om de 29 productie-installaties van compressoren te gaan voorzien, gigantische 'fietspompen' die de druk op peil houden. De laatste moet rond 2015 geplaatst zijn. Door de renovatie kan het Groningen- veld nog tot 2050 mee. Twee jaar geleden werd de miljardenoperatie gestart door een consortium van bedrijven, aangevoerd door Stork. Tjuchem fungeert als proeftuin. Enkele weken geleden werd op de gaswinningslocatie van het gehucht, enkele kilometers voorbij Slochteren, de laatste hand gelegd aan een indrukwekkend stelsel van buizen, kokers en vuistdikke elektriciteitskabels. „Als de compressor op vol vermogen draait, gebruikt hij even veel stroom als de hele stad Assen", weet Stork-medewerker André Romijn. De dorpelingen van Tjuchem werden door de NAM nauw bif het project betrokken, om indianenverhalen te voorkomen , of tot de juiste proporties terug te brengen. In het voorlichtingsprogramma was zelfs een gezamenlijk ontbijt van het heledorp op de locatie opgenomen.

Aardschokken
De winning van het gas geschiedt niet straffeloos. Door de verwijdering van de brandstof uit de zandsteenlagen klinkt het poreuze gesteente in, wat een algehele bodemdaling tot gevolg heeft. Die heeft vooral consequenties voor de waterhuishouding. Als geen tegenmaatregelen worden getroffen, verandert de schotelvormige deuk in het landschap op termijn in een voetbad. Ter compensatie van de schade doneerde de NAM destijds zo'n 700 miljoen gulden in de zogenaamde 'bodemdalingspot', waarmee onder meer de renovatie van de haven van Delfzijl is gefinancierd. Waar de zandsteenlaag door onderaardse spanningen niet soepel kan inklinken, gebeurt dat schoksgewijs. In de regio rond Emmer-Compascuum wordt de bevolking regelmatig opgeschrikt door aardschokken. „Sinds 1992 hebben we er 28 gehad", meldt Floris Hijmans, die de stand nauwkeurig bijhoudt. „Dat is niet misselijk hoor, 28 bevingen. Eerst hoor je een knal, dan hoor je het gerommel aankomen en begint alles te schudden."

Gedupeerden
Hijmans, gepensioneerd hoofdadministrateur, werd er persoonlijk door gedupeerd. De aardschokken van '93 veroorzaakten forse scheuren in zijn woning. Vanuit de wetenschap dat je als eenling weinig begint, plaatste hij een advertentie in een lokaal blad. Het leverde achttien lotgenoten op. In een gemeenschappelijke briefstelden ze de NAM aansprakelijk voor de schade. Na onderzoek door experts van een bureau in Groningen, een vaste partner van de NAM, werd alle claims afgewezen. Op advies van Hijmans tekenden ze protest aan. Zelf wist de inwoner van Emmer-Compascuum, met medewerking van de provincie, een gesprek met de NAM te regelen. Het resulteerde in de toezegging van gratis contra-expertise door een ander bureau. „Na veel geharrewar leverde dat uiteindelijk een gunstige uitslag op. Onderzoek door onafhankelijke deskundigen, onder meer van het geologenplatform in Groningen, heeft uitgewezen dat wel degelijk sprake was van bevingsschade. De vijftien die in de bittere strijd zijn overgebleven, hebben de kosten voor herstel van hun woning kunnen declareren bij de NAM. De verhouding met het bedrijfis nu van dien aard dat we op een normale manier met elkaar spreken en niet meer met rooie, kwaaie koppen tegenover elkaar zitten."

Vereniging
De doorbraak werd bereikt door de klap van 19 februari '97, met een kracht van 3,4 op de schaal van Richter. De NAM kon het verband tussen de gaswinning en de aardschokken moeilijk meer ontkennen. „In een eerste brief over vergoeding van de schade stond nog dat niet bewezen kon worden dat de NAM de veroorzaker was", memoreert "Willem Bijl uit Roswinkel, die een deel van zijn voorgevel op kosten van de NAM liet vervangen. „Men wilde een gebaar maken. In latere correspondentie kom je die zinsnede niet meer tegen." De clemanten, in totaal zo'n 150, bundelden na de klap de krachten in de 'Vereniging van door Olie- en Aardgaswinning Gedupeerde Eigenaren'. Om de doelgroep te verbreden is de naam onlangs gewijzigd in: 'Vereniging van ten gevolge van Delfstofwinning Gedupeerde Eigenaren'. Voor de Duitse leden: 'Vereinigung geschadigter Inhaber'. Voorzitter van de club is Bijl, oud-directeur van een basisschool in Utrecht. Belangrijkste doelstelling van de vereniging is een heldere, uniforme schaderegeling, vastgelegd in de nieuwe Mijnbouwwet van 1999. „Het bezwaar van alle symposia en workshops over bodemdaling is, dat de deskundigen oreren bij het leven", zegt Bijl, „maar nooit tot een eindconclusie komen." Oud-staatssecretaris Tommei van volkshuisvesting is inmiddels door het ministerie van economische zaken benoemd tot voorzitter van een commissie van wijzen. Als ervaringsdeskundige diende Hijmans het gezelschap ongevraagd van advies. „De NAM geeft aan dat mensen pas kunnen claimen als de beving een kracht van minstens 4 op de schaal van Mercalli heeft. Ik heb tegen de club van Dick Tommei gezegd dat ze daar eens kritisch naar moeten kijken. Meerdere lichte bevingen kunnen ook schade veroorzaken." Hoewel beide bestuursleden van de vereniging van gedupeerden het onjuist vinden dat hun vereniging niet in de commissie vertegenwoordigd is, staan ze er op zichzelf positief tegenover. Nog contenter zijn ze met de in mei opgerichte Geofoon, het landelijk informatiepunt voor vragen over bodemdaling en aardbevingen. Het Nederlands Instituut voor Toegepaste Geowetenschappen TNO, de afdeling seismologie van het KNMI en TNO-Bouw werken daarin samen om burgers, bedrijven en instellingen te informeren. Met de seismologen van het KNMI heeft de vereniging al jaren een goede relatie. Zowel bij Hijmans als bij Bijl staat sinds '97 seismische apparatuur van het instituut opgesteld, bij de een in de garage, bij de ander in een schuurtje. „Allemaal best interessant", erkent Hijmans, „maar vraag niet wat het aan tijd kost. Contacten met de gemeente Emmen, de provincie, de NAM, economische zaken, het KNMI, het is buitengewoon bewerkelijk."

Aperte onzin
Regionaal econoom prof dr. J. Oosterhaven van de Rijksuniversiteit Groningen kan zich de frustratie van de gedupeerden goed voorstellen. Nog kritischer laat hij zich uit over de besteding van de gasinkomsten door de landelijke overheid. Het noorden had daar in zijn optiek aanmerkelijk meer van moeten profiteren. „Het voordeel is jarenlang naar de belastingbetalers en de uitkeringstrekkers gegaan. Het hele sociale stelsel dat in de jaren zestig en zeventig is opgetuigd, oorzaak van de zogenaamde 'Dutch Disease', is met inkomsten van het aardgas gefinancierd. Als het noorden de zeggenschap over het geld had gekregen, was het heel wat zinniger besteed." In de jaren tachtig ging het roer om. Een groot deel van de gasinkomsten verdwijnt nu in het Fonds Economische Structuurverstrekking. Op zichzelf een verbetering, vindt Oosterhaven, maar over de zaken die eruit gefinancierd worden, is hij niet enthousiast. „Het geld wordt in niet renderende projecten in de Randstad gestoken, met het argument dat Rotterdam en Amsterdam mainports zijn, waar de hele Nederlandse economie op drijft. Dat is aperte onzin."

Betuwelijn
De winst van de gaswinning voor de noordelijke provincies wordt bepaald door het feit dat zowel de NAM als de Gasunie er hun hoofdkantoor vestigden. De NAM in Assen, de Gasunie in Groningen. Het leverde het noorden naast prestige enkele duizenden arbeidsplaatsen op. Toeleveranciers en dienstverleners als cateringbedrijven, schoonmakers en beveiligingsmensen zijn goed voor bijna eenzelfde aantal. „Dan heb je het wel zo'n beetje gehad", constateert Oosterhaven. „Afgezien van het feit dat de NAM en de Gasunie nogal wat subsidiëren, onder meer in de culturele sfeer. Zo schonk de Gasunie aan Groningen 25 miljoen gulden voor een museum, dat er zonder die gift niet was gekomen. Op zichzelf heel sympathiek, maar werkgelegenheid levert het nauwelijks op. Van de landelijke overheid hadden we op z'n minst mogen verwachten, dat een deel van de gasopbrengsten was gebruikt voor het stimuleren van de relatief zwakke economie in het noorden. Het is toch te gek dat zwaar verliesgevende projecten als de Betuwelijn met de opbrengst van het aardgas worden doorgezet, terwijl we hier moeilijk moeten doen over de verdubbeling van een tweebaansweg.`

Andermans leer
Burgemeester Lebbink van Slochteren legt de accenten ietwat anders. „Het gas is niet van Slochteren of Groningen, net zomin als de kolen destijds van Limburg waren. Wel hadden we er als noorden wat meer van mogen profiteren. Wij zijn een regio die door Brussel gesubsidieerd wordt, als een gebied dat in ontwikkeling achterblijft. In dat kader had ook de nationale overheid de oren wat meer naar Groningen kunnen laten hangen. Van andermans leer is het goed riemen snijden, als het geld uit de eigen portemonnee moet komen, blijkt het enthousiasme minder groot te zijn. Aan de andere kant wil ik niet klagen. Ik ben blij met het gas voor Nederland. Ik ben blij dat het in Slochteren uit de grond wordt gehaald. Het betekent dat wij op de kaart staan. En we vangen er financieel nog wat van. Nee, u hoort mij geen kwaad woord over de gaswinning zeggen."

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen