William Perkins

Perkins aanschouwde in 1558 in het dorp Marston Jabbet in Warwickshire het levenslicht als spruit van Thomas en Anna Perkins. In juni 1577 werd hij aan het puriteinsgezinde Christ College aan de universiteit te Cambridge als student in de theologie ingeschreven. Zijn ouders kozen als zijn studiebegeleider de puritein Laurence Chaderton, met wie hij levenslang bevriend bleef.Die innige band was er evenwel niet van meet af. Of het uit Perkins zelf voortkwam of dat hij onder invloed van verkeerde vrienden kwam, is niet duidelijk, maar toen hij eenmaal aan de universiteit studeerde, gaf hij het wilde vuur van zijn jonge leven ruim baan. Zijn losbandige leven ging gepaard met een intense belangstelling voor astrologie.

Bediening van het Woord
Perkins bekering, waarover niets concreets bekend is, moet een diepinsnijdende gebeurtenis zijn geweest, want na afloop van zijn universitaire studie in 1584 voelde hij zich gedrongen om in de plaatselijke gevangenis het Woord te bedienen en pastoraat te verlenen. Tevens werd hij toen tot fellow, een soort wetenschappelijk medewerker, aan het Christ College verkozen.
Als gevangenispredikant had Perkins niet alleen veroordeelden, maar ook godzaligen van buiten de gevangenis onder zijn gehoor. Zonder enige twijfel was dit een gevolg van het feit dat zijn prediking en pastoraat gestempeld waren door de bekering die hij had mogen ondergaan. Het aantal godzalige toehoorders vermeerderde sterk toen hij zijn gevangenispredikantschap inwisselde voor een lectureship in de gemeente van Great St. Andrews.
Een lectureship was een officieus predikantschap, waarbij de lecturer het Woord mocht bedienen in plaats van de officiële predikant, die daar geen zin in had of elders woonde. Een lecturer genoot geen officieel traktement, maar werd financieel ondersteund door particulieren. De toeloop naar de door Perkins gehouden Woordverkondigingen was enorm, zowel van de zijde van studenten als van die van het gewone kerkvolk. Zelf typeert hij de inhoud van zijn prediking als volgt: „Eén Christus te prediken, door Christus tot lof van Christus.

Innerlijke bekering
Eenmaal tot bekering gekomen, ontpopte Perkins zich als een enthousiast bevorderaar van het puriteinse ideaal om te komen tot een algehele reformatie, niet slechts van de Anglicaanse Kerk, maar tevens van de hele maatschappij.
Deelde hij het puriteinse vergezicht met velen uit zijn tijd, met de meesten van hen verschilde hij over de weg waarlangs die beoogde hervorming tot stand zou moeten komen. De meeste puriteinen in zijn tijd richtten hun aandacht en energie op de hervorming van de Anglicaanse liturgie en kerkregering: de kerkelijke puriteinen.
Voor Perkins was deze methode te formeel en oppervlakkig. Hij was van mening dat de door hem zo vurig gewenste en nagestreefde hervorming vanuit het hart moest voortkomen en daarom concentreerde hij zich in zijn preken, pastoraat en geschriften op de persoonlijke, innerlijke bekering en heilsbeleving en op de daaruit voortvloeiende vernieuwing van de levenshandel en -wandel.

Ceremoniën
Terwijl Perkins zelf de prioriteit bij de persoonlijke bekering en vroomheid legde, deelde hij met de kerkelijke puriteinen hun streven ter zake van de liturgie, de ceremoniën, de ambten en de kerkregering. Dat bleek in 1587, toen hij in aanvaring kwam met het bevoegd gezag van de universiteit. Hij werd ervan beschuldigd zich in een kapelpreek te hebben gekeerd tegen de Anglicaanse gebruiken bij de bediening van het Avondmaal. Omdat hij uiteindelijk verklaarde dat hij voor het uiting geven aan zijn inzichten beter een ander moment had kunnen kiezen, kwam hij er zonder al te veel kleerscheuren af.
Zijn verdere leven en zijn geschriften leggen er getuigenis van af dat hij met die confrontatie zijn les geleerd had. Hoewel hij innerlijk los staat van al de door anderen gekritiseerde liturgische ceremoniën in de Anglicaanse Kerk –hij negeert ze geheel in zijn oeuvre– stelt hij dat men zich behoort te voegen naar de gewoonte van de kerk waarin men verkeert. Zijn argument hiervoor is dat men, wanneer men dit nalaat, dikwijls scheuringen en twist veroorzaakt. Dat zijn de ceremoniën hem niet waard. Persoonlijke bekering en godsvrucht wegen hem veel zwaarder, ook als uitgangspunt van een verdere reformatie.

Tegen afscheiding
Wie uit het voorgaande de conclusie trekt dat Perkins wel een heel slappe kerkelijke puritein was, heeft het mis. Hoewel hij twisten en scheuringen wilde vermijden, heeft hij zich persoonlijk nooit aan de verfoeide Anglicaanse liturgie en kerkregering schuldig willen maken. Zo is het te verklaren dat hij nooit gewoon predikant is geworden. Als lecturer behoefde hij zijn geweten geen geweld aan te doen.Had hij dan niet beter de Anglicaanse staatskerk kunnen verlaten? Ook hier blijkt zijn principiële standpunt. Hoewel hij veel kritiek op allerlei misstanden binnen zijn kerk heeft, is hij wars van iedere vorm van kerkelijk separatisme. Hiervoor brengt hij drie argumenten in stelling.
1. De Anglicaanse Kerk gelooft en belijdt de leer van de profeten en apostelen.
2. Christus heeft Zich ondanks het grote bederf van de kerk in Zijn dagen nooit afgescheiden.
3. Alle gereformeerde kerken eren de Engelse kerk als een ware kerk van Christus.
Ook al is de Anglicaanse Kerk vol kaf en leven zelfs haar beste belijders in veel zonden, toch is zij ongetwijfeld Gods korenakker en zijn haar leden Gods korenhoop. Perkins wijst in dit verband erop dat de Heere de Anglicaanse predikanten bekwaamt om de ware leer te prediken, deze leer met een goede levenswandel te sieren en hun arbeid in alle delen van het land te bekronen met de bekering van velen.

Wet en Evangelie
Bij Perkins komen de wedergeboorte, het persoonlijke geloofsleven en de heiliging in het middelpunt van de belangstelling. Bij de wedergeboorte zet hij de beide delen van het Woord Gods, wet en Evangelie, in een heilsordelijk verband, dat wil zeggen dat de wet functioneert als de voorbereiding op het Evangelie.
De Heilige Geest doet door middel van de wet kennis van zonde (in de weg van zelfonderzoek aan de hand van de Tien Geboden), verslagenheid van hart, ja zelfs heilige wanhoop met inbegrip van de vrees de zonde tegen de Heilige Geest begaan te hebben, ontstaan. Door middel van het Evangelie brengt Hij zon zondaar tot kennis van Christus en tot geloof, waardoor de zondaar zich Christus en al Zijn weldaden persoonlijk toeëigent. Dit brengt vrede, blijdschap, haat tegen de zonde en geloofszekerheid teweeg.

Piëtistische puritein
In de prediking van Perkins komt de nadruk op de toepassing te liggen. De wijze van toepassing laat hij afhangen van de geestelijke staat en stand van de toehoorders. Dit onderscheidenlijke doet zich in nog grotere mate bij het pastoraat voor. Hier gaat het vrijwel geheel om de toepassing, waarbij de geestelijke ligging van de persoon bepalend is voor wat er wordt toegepast.Als piëtist kent Perkins een kritische inzet. Hij bestrijdt allerlei heersende zonden die hij alom signaleert. In dit kader dringt hij gedurig aan op een onverwijlde bekering. Tot in de kleinste bijzonderheden schrijft hij het juiste gebruik van geestelijke middelen voor, zoals Bijbellezen, gebed, meditatie, sabbatheiliging, Avondmaalsviering en vasten. Deze voorschriften kennen een vaste structuur van voorbereiding, gebruik en nabetrachting.Deze methodische trek speelt ook een belangrijke rol bij de religieuze ordening van het persoonlijk leven en het gezinsleven in de loop van iedere dag. Vooral de godsdienstoefening in het gezin met al de verschillende onderdelen is voorwerp van gedetailleerde voorschriften.

Huwelijk en einde
Pas op de leeftijd van 37 jaar trad Perkins, op 2 juli 1595, in het huwelijk. Zijn vrouw heette Timothye Cradocke en kwam uit Grantchester. Zeer waarschijnlijk was dit een huwelijk uit liefde, want Timothye was niet afkomstig uit sociaal hoge kringen. Uit de echtverbintenis zijn zeven kinderen geboren. Drie van hen stierven op zeer jonge leeftijd, de laatste aanschouwde het levenslicht nadat Perkins zelf reeds gestorven was.Aangezien alleen ongehuwde personen fellow mochten zijn, moest Perkins afstand van deze baan doen. De rest van zijn leven heeft hij gewijd aan zijn lectureship en aan het schrijven van zijn boeken. Na diverse weken ernstig geleden te hebben aan niersteenaanvallen, verwisselde hij op 43-jarige leeftijd, op 18 december 1602, het tijdelijke met het eeuwige. In de laatste aanval van zijn ziekte, kort voor zijn heengaan, toen een vriend om matiging van de pijnen bad, riep hij uit: „Houd op, houd op, bid zo niet, maar bid de Heere om mij geloof en geduld te geven en laat Hij mij opleggen wat Hem behaagt.

Betekenis
Perkins is in veel opzichten van grote tot zeer grote betekenis geweest. De hoeveelheid werken die hij schreef, is enorm. Zijn complete oeuvre omvat drie dikke folianten. Zijn geschriften zijn zowel van academische als van stichtelijke aard.
Perkins was de eerste protestantse theoloog in Engeland die op diverse terreinen handboeken schreef. Zo kwamen van zijn hand een dogmatiek, een homiletiek, een casuïstiek, een Bijbelharmonie en handleidingen voor het ambt van predikant en voor het christelijke gezin uit. In andere wetenschappelijke boeken keerde hij zich tegen Rome en ongereformeerde opvattingen over de predestinatie. Talrijk en veelal omvangrijk zijn de stichtelijke verklaringen van Bijbelboeken en -gedeelten die op zijn naam staan, terwijl hij ook veel kleinere werkjes over het bevindelijke geloofsleven en over ethische onderwerpen heeft geschreven.Minstens zo belangrijk is dat veel van Perkins geschriften uitwerkingen zijn van door hem gehouden preken. Dit verklaart de grote mate van eenvoud en helderheid, waardoor zijn oeuvre aantrekkingskracht uitoefende op een breed lezerspubliek. Tijdens de zestiende en de zeventiende eeuw verschenen van geen puritein zo veel geschriften met zo veel herdrukken, zowel in de originele taal als in vertaling, als van hem.

Invloed
Via zijn preken, studenten, geschriften en persoonlijke contacten heeft Perkins de puriteinse vroomheid in Brittannië en even later in Amerika blijvend bepaald. Maar ook op het Europese continent hebben de vele vertalingen van zijn werken in het Latijn en in de diverse landstalen ervoor gezorgd dat de gereformeerde vroomheid en soms zelfs de theologie een puriteins karakter kregen. Het aantal Latijnse edities is voor een puritein ongeëvenaard, in het Nederlands zagen zon honderd afzonderlijke uitgaven het licht, in het Duits vijfendertig, in het Hongaars zes, in het Frans twee en in het Spaans één.In ons land is de met de Perkins-vertalingen ingezette inwerking van het piëtistisch Puritanisme in het algemeen zo groot geweest, dat ze zelfs bepalend was voor de Nederlandse gereformeerde vroomheid in de zeventiende eeuw. De vroomheidsbeweging van de Nadere Reformatie mag grotendeels beschouwd worden als de aanpassing van de puriteinse inzichten en praktijken aan de andersoortige context van de Nederlandse Kerk, maatschappij en politiek. Welbeschouwd is Perkins tot de achttiende eeuw de puritein met de meeste internationale invloed gebleven. Hierin werd hij toen opgevolgd door de ketellapper John Bunyan.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen