Een lange fietsband van 3,5 meter dik houdt het water tegen

Het IJsselmeer is bepaald geen kalm binnenmeertje. Dat kan menig zeiler beamen die door de reddingsmaatschappij van het water is gehaald. Vroeger kon het water van de Zuiderzee nog alle kanten op. Sinds de Afsluitdijk is aangelegd, is dat verleden tijd. Het IJsselmeer kreeg daarna door de aanleg van de IJsselmeerpolders de vorm van een trechter, met het Ketelmeer als smalste punt. Als de rivieren de IJssel en de Vecht veel water aanvoeren, loopt de trechter gemakkelijk vol. Wanneer de wind dan uit de Noordwesthoek waait, ontstaat ook nog eens een opstuwing die het IJsselmeerwater het Ketelmeer in stuwt. Vervolgens besluipt deze watervloed 115 kilometer dijk in de regio Genemuiden-Zwartsluis-Zwolle. Een oplossing voor dit zeer reële gevaar bleek niet eenvoudig. Het gebied waar het om gaat, is een waardevol natuur- en cultuurgebied, met een complexe waterhuishouding. In de jaren negentig volgde daarom een Milieu Effect Rapportage, waarin werd gekeken naar alle mogelijke oplossingen en hun effect op de omgeving.

Keuze
Voorlichter Henk Smeenk van het Waterschap Groot Salland heeft het hele proces op de voet gevolgd. „We konden kiezen uit twee mogelijkheden. Enerzijds een volledige dijkverbetering, anderzijds een keersluis met een beperkte dijkverbetering in het desbetreffende achterland. Na diverse studies en onderzoeken concludeerde het waterschap dat een keersluis en een beperkte dijkverbetering de vereiste veiligheid bieden. Deze optie doet tevens het meest recht aan de natuur- en cultuurwaarden van het gebied. Het bleek ondoenlijk het hele gebied te belasten met dijkverhoging. Een kering bij Ramspol geeft het hele achterliggende gebied in één keer basisveiligheid. Toen de keuze gemaakt was, moest een technisch concept gekozen worden.
Staande voor een grote bouwput met enkele nijvere betonwerkers legt Smeenk uit: „Er kwam een studie naar de eisen die aan deze kering gesteld moeten worden. Onder andere het Waterloopkundig Laboratorium in Delft en de Bouwdienst van Rijkswaterstaat werden ingeschakeld. Voor de bescherming van West-Overijssel kwamen maar liefst 34 typen waterkering in aanmerking.

Experiment
Na lang wikken en wegen viel de keuze op een balgstuw. Deze keuze deed door het experimentele karakter ervan nogal wat stof opwaaien. Nergens in de wereld was ooit een balgstuw als stormvloedkering gebruikt. In Japan werd weliswaar een stuwmeer op peil gehouden door een balgstuw, maar stormwater keren is een ander verhaal. De pers stond massaal bij het Waterschap op de stoep en vele voor- en tegenstanders voorzagen de plannen van ongevraagd commentaar.
Inmiddels is de rust weergekeerd. Waterschap Groot Salland heeft naast de bouwput een informatiecentrum voor bezoekers ingericht. Smeenk legt in dit informatiecentrum de werking van het unieke concept uit: „In ruststand ligt de balg, een sterk, dik en langgerekt fietsbandvormig doek, verankerd in de drempel op de bodem van het meer. Het Ketelmeer heeft een gemiddeld peil van 40 centimeter beneden N.A.P. Gemiddeld één keer per jaar zal de situatie zo dreigend zijn dat de stuw dienst moet doen. Dat is als de waterstand van het Ketelmeer stijgt tot 50 centimeter boven N.A.P. Ook is er dan een oostelijke stroming, die het water uit het IJsselmeer aanvoert. Wanneer besloten wordt de kering te sluiten, laat Waterschap Groot Salland de balg vollopen met water. De waterafsluiters onderin de bedieningsgebouwen openen zich. Hierdoor ontstaat een open verbinding van de balg met het Ketelmeer. De balg drukt zichzelf als het ware vol met het water uit het meer. Luchtcompressoren blazen ook in de balg en helpen zo het instroomproces te versnellen. Het waterpeil in de balg wordt even hoog als erbuiten. Met lucht wordt vervolgens de balg op spanning geblazen. Wanneer de luchtbellen elkaar in het midden van het balgdoek ontmoeten knikt de balg in zijn goede vorm. Dan heeft het geheel een hoogte van ongeveer 3,50 meter boven N.A.P. De balg steekt dan als een langgerekte fietsband boven het water uit. Dit karwei is in een uurtje geklaard. Wanneer de noordwesterstorm afneemt en de waterstand in het Ketelmeer daalt, gaat de kering weer open. De luchtafsluiters in de bedieningsgebouwen gaan open. Door het gewicht van het balgdoek stroomt de lucht uit de balg. De waterpompen persen het water uit het balgdoek terug in het Ketelmeer. De balg zakt langzaam in elkaar en wordt opgeslagen in de drempel.
Smeenks verhaal wordt verduidelijkt door het werkende schaalmodel in het bezoekerscentrum, dat het hele proces in 5 minuten op schaal nadoet. Het schaalmodel, een video, informatieborden en fotos geven in het bezoekerscentrum een duidelijk beeld van de werking en het belang van de kering.

Scheepvaart
De scheepvaart zal enkele keren per jaar door de balgstuwkering bij Ramspol worden gestremd. De scheepvaart wordt stilgelegd bij een oostelijke stroming en een waterstand van 40 centimeter boven N.A.P. Dit is 10 centimeter lager dan de stand waarbij de kering in werking wordt gezet. De balgstuw zal één keer per jaar voor controle en onderhoudswerkzaamheden gesloten worden. Aan beide kanten van de balgstuwkering worden wachtplaatsen gebouwd, waar het scheepvaartverkeer kan aanleggen om te wachten tot de stuw weer geopend wordt. Overigens zal de kering volautomatisch worden bediend.
Het werk is aanbesteed volgens een design and construct-methode. Dit houdt in dat in de loop van het bouwproces wordt bepaald hoe de technische onderdelen als doek en bedieningsruimte het beste kunnen worden gerealiseerd. Dat deze werkwijze ook risicos inhoudt is gebleken. Van september 1998 tot september 1999 heeft het werk stilgelegen door een verschil van mening tussen de aannemer en de Bouwdienst van Rijkswaterstaat over de technische keuze voor het doek. De Bouwdienst, die de directie van het project voert, keurde het doek dat de aannemer gekozen had af. Het doek, gefabriceerd uit rubber met aramidevezel, was niet veilig genoeg in de ogen van de bouwdienst. Nadat een primaatschap van aannemer en Bouwdienst onder leiding van een professor uit Delft de problemen had opgelost, is de bouw hervat. Uiteindelijk is gekozen voor een combinatie van rubber vermengd met nylonvezels.
Het computerspel in het bezoekerscentrum geeft de bezoeker de volgende informatie: „De vezels vangen de krachten op die op het balgdoek staan. Zowel de loodrechte krachten als de krachten in de lengterichting. Het rubber zorgt voor de water- en luchtdichtheid en beschermt de vezels tegen mechanische beschadiging en chemische aantasting. Doek is trouwens nauwelijks een toepasselijke benaming. Het materiaal is maar liefst 16 mm dik. Het totale doek weegt zon 33 ton. Een broek gemaakt van dit doek zou 40 kilo wegen.
Het zal duidelijk zijn dat de balg van extreem sterk materiaal moet worden gemaakt. Aanstormende golven, vandalisme, een gestrand schip, de balg moet alles kunnen doorstaan. Het materiaal heeft een schier eindeloze reeks proeven achter de rug. Kracht en levensduur zijn uitputtend getest. Bevestigingen zijn bijna overdreven gedegen uitgevoerd. Zo zit de balg aan de drempel bevestigd door middel van vier centimeter dikke bouten, die om de vijftien centimeter zijn aangebracht. In ruststand is alleen de aansluiting op de dijklichamen te zien. Waar het doek de bedieningsgebouwen binnengaat, is het doek te zien. In de hoogte van balg en dijklichaam is rekening gehouden met een stijging van de meerspiegel van 25 centimeter per eeuw, door inklinking van de bodem en de zeespiegelstijging.

Natuur
De balgstuw geeft ook iets aan van de natuurwaarde van het achterliggende gebied. Gele plomp, kikkerbeet, moerasandijvie, grote modderkruiper, laatvlieger, braamsluiper, boomkruiper, tjiftjaf, tuinfluiter, baardmannetje... Een willekeurige greep uit de flora en fauna die het gebied achter Ramspol rijk is. West-Overijssel kent een grote verscheidenheid van aan water gerelateerde natuur. Moerassen, meren en natte graslanden hebben ieder hun eigen unieke flora en fauna. De vele buitendijkse gebieden aan het Zwarte Water vormen een gebied aan wetlands met Europese betekenis en beschermingsaandacht. De kievitsboem is hier een sprekend voorbeeld van. Deze beschermde bloem komt slechts daar voor waar voldoende water is van een goede kwaliteit.
De cultuurhistorische betekenis van het gebied doet niet voor de natuurwaarden onder. Het deltagebied van West-Overijssel kent een oude geschiedenis. Langs de rivieren liggen steden met waardevolle historische stadskernen. Hasselt, Zwolle, Genemuiden en Zwartsluis zijn daar voorbeelden van. Tussen deze steden kronkelen eeuwenoude dijkjes met weidse vergezichten. Fraaie dijkhuizen en boerderijen op terpen kenmerken de streek. Al deze waarden speelden mee in de keuze voor een kering bij Ramspol. Dankzij de kurk in de trechter kunnen natuur en landschap ongeschonden behouden blijven.

Informatiecentrum
Het informatiecentrum is iedere vrijdag en zaterdag tussen 10.00 en 17.00 uur geopend. Voor groepsbezoeken kan voor dinsdag en vrijdag een afspraak gemaakt worden. Telefoonnummer: 038-4557219.

De balgstuw in cijfers
De balgstuw bestaat uit drie balgen. Voor elke balg gelden de volgende technische gegevens:

Ligging:4,65 meter onder N.A.P.
Hoogte:8 meter
Lengte beneden:60 meter
Lengte boven:80 meter
Drempelbreedte:15,4 meter
Lengte doek:24,3 meter
Inhoud balg:3.500.000 liter lucht
3.500.000 liter water
Dikte doek: 1,6 centimeter
Gewicht doek:19,3 kg/m2
Gewicht balg:33 ton
Levensduur doek:25 jaar (minimaal)
Sluitingstijd balgstuw:maximaal 60 minuten
Leeglooptijd balgstuw:maximaal 180 minuten
Sluitingspeil balgstuw:50 cm boven N.A.P.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen