Drie Personen, gelijke eer

De Allerhoogste openbaart Zich via Zijn Woord in drie gelijkwaardige Personen. Toch koesteren tal van christenen en ketters de gedachte dat er sprake is van verschil. Superioriteit van de Vader en de Zoon boven de Heilige Geest. Leeft dat gevoelen misschien ook bij menige gereformeerde belijder? Vormt de formulering in de vaak gehoorde bede of God door Zijn geschreven woord en Heilige Geest in ons wil werken soms een uitdrukking van die misvatting van ondergeschiktheid? Wellicht onbewust?
Jezus van Nazareth nam vlees en bloed aan en „heeft onder ons gewoond. Ook het simpele woord vader roept een concrete gedachte op. Hoewel dat ten aanzien van de heilige God, Die onsterfelijk is en een ontoegankelijk licht bewoont, nooit helemaal strookt met de werkelijkheid. Maar bij de beeldvorming over de Heilige Geest faalt het menselijk voorstellingsvermogen. Vandaar wellicht de waardering in onderscheiden belangrijkheid. Ook calvinisten ontkomen, zonder zich dat te realiseren, niet altijd aan het idee van een rangorde in de Drie-eenheid. Vanwaar de verwarring?

Formulering
Noch het Oude, noch het Nieuwe Testament biedt de kerk een welomschreven dogmatische bewoording van het begrip Drie-eenheid. De zaak is duidelijk aanwezig, zegt iemand. Terecht. Hoewel niet onomstreden. Critici van de Heilige Schrift schrapten 1 Johannes 5: 7, het zogenoemd comma Johanneum, omdat het niet oorspronkelijk zou zijn. En die lijntrekkers blijken nog altijd springlevend onder hen die zich bezighouden met textus receptus en theologie.
Het woord Drie-eenheid als zodanig komt in het Grieks het eerst voor bij Theophilus van Antiochië. Hij leefde circa 180 na Christus. Maar het heeft de christelijke kerk veel vergaderen en twist gekost voor zij tot concrete formulering kwam van de geloofsinhoud van de triniteit. De eigenlijke omschrijving en afbakening van de inhoud van het dogma had plaats in een eeuwenlang proces.
De wetenschap van deze geschiedenis maakt het een beetje begrijpelijk dat sommige eenvoudige bijbellezers de valkuil van de gedachte aan niveauverschil in de Drie-eenheid niet weten te vermijden.

Homo-ousios
Vader, Zoon en Heilige Geest zijn gelijkwaardige Personen in de éne Godheid. Maar dat vormde al vroeg een twistpunt. Arius (ca. 250-336), een leerling van Lucianus van Samosata, die in het begin van de vierde eeuw de Antiocheense exegetenschool leidde, zei dat God geruime tijd alleen en nog geen Vader was. Hij zou de Zoon, het eerste schepsel, hebben geadopteerd. Dat zou dus verschil in belangrijkheid betekenen tussen God en de Heere Jezus.
De te Nicéa in 325 gehouden synode bestreed de opvatting van Arius. Daar vloeide uit voort dat de afgevaardigden een nieuwe confessionele formule opstelden. De kern van dit symbool kenmerkt zich door het Griekse woord homo-ousios. Dat betekent eenswezens of van hetzelfde wezen. Met de Vader dus. Het begrip staat niet letterlijk in de Bijbel. Maar de toenmalige diaken Athanasius (295-373) betoogde tijdens het concilie dat de Schrift zeker de zakelijke inhoud ervan leert.
De belijdenis van de Heilige Geest bleek aanvankelijk in de formule van Nicea erg schamel. Wij geloven „in de Heilige Geest. Dat was alles. De zogenoemde pneumatomachen hielden de door ons als derde Persoon in de goddelijke Drie-eenheid beleden Heilige Geest voor een schepsel. Zoals Arius de tweede Persoon als geschapen beschouwde. Daarom vulde een kerkvergadering te Constantinopel in 381 de confessie van 325 aan in homo-ousiaanse zin. De Heilige Geest „is Heere en maakt levend. En Hij „wordt te zamen met de Vader en de Zoon aangebeden als één God.

Filioque
De drie Personen in de éne Godheid zijn dus gelijkwaardig. Toch voegde een latere kerkvergadering een zaak toe aan het al vaker gewijzigde symbool van Nicea die de gedachte van rangorde in belangrijkheid bij deze of gene zou kunnen versterken. De synode te Toledo van 589 –die van Saragossa had zich ook in 380 al op deze manier geuit– vulde de uitspraken van 325 aan met het Latijnse woord filioque. Dat betekent: „en de Zoon. De Heilige Geest „gaat uit van de Vader en de Zoon. Wat zit daar achter?
De al genoemde pneumatomachen leerden dat de Heilige Geest alleen uitgaat van de Zoon, maar niet van de Vader. Westerse theologen volgden Augustinus (354-430) in de opvatting dat de Heilige Geest zowel van de Vader als van de Zoon uitgaat. Maar tal van oosterse theologen vonden dat een gruwelijke ketterij. Via de door de Geest beheerste, als mysteriën geldende sacramenten kunnen gelovigen volgens hen rechtstreeks in contact komen met God, zonder tussenkomst van de Zoon.
Het pas in de elfde eeuw in de rooms-katholieke misliturgie opgenomen filioque leidde in 1054 tot de scheuring tussen de oosterse en westerse christelijke kerken. In feite wil dat toegevoegde woord dus de gelijkwaardigheid van de drie goddelijke Personen onderstrepen. De belijdenis van Athanasius (zijn auteurschap is overigens omstreden) is van eenzelfde gehalte: Er bestaat geen verschil in belangrijkheid of rangorde tussen de drie Personen in de Godheid. Niemand kan een der Personen in de
Drie-eenheid passeren.

Terminologie
Het gebed of God door Zijn Woord en Geest in de mens wil werken tot geloof en levensvernieuwing werkt het denken aan een rangorde in de hand, zo werpt iemand tegen. Omdat de Heilige Geest daarin meer als werktuig van de Vader, als middel, als een soort gereedschap naar voren zou komen dan als een zelfstandig werkende Persoon.
Nu mag terminologie nooit aanleiding bieden tot ongelijkwaardigheidsdenken. Te gemakkelijk wekken onze uitgesleten, veel gebruikte woorden bij jong of oud ideeën die niet stroken met de in de Bijbel geopenbaarde waarheid. Maar wie de feitelijke inhoud van de uitdrukking beschouwt, kan het bezwaar niet delen. Ook de gereformeerde confessie hanteert tot drie keer toe de combinatie Woord en Geest. Het gaat dus niet om zomaar een term. De woorden hebben een rijke inhoud.
Antwoord 31 van de Heidelbergse Catechismus belijdt „een eeuwige Koning, Die ons met Zijn Woord en Geest regeert, en ons bij de verworven verlossing beschut en behoudt. En de Dordtse Leerregels schrijven in hoofdstuk 1, artikel 7 dat God besloot Zijn uitverkorenen „krachtiglijk tot Zijn gemeenschap door Zijn Woord en Geest te roepen en te trekken en „met het ware geloof in Hem te begiftigen, te rechtvaardigen, te heiligen. Met hoofdstuk 5, artikel 7 belijdt de kerk dat God Zijn kinderen „door Zijn Woord en Geest vernieuwt tot bekering.

Op de voorgrond
Alle nadruk valt in deze aanhalingen op de heilige activiteit door het woord, de tekst van de Bijbel, en de Heilige Geest. Kerk en gemeente heten vaak de werkplaats van de Heilige Geest. Wat is belangrijker in het leven van een zondig mens dan de levendmakende en geloof verwekkende kracht die de Heilige Geest door het woord werkt, zoals in de belijdenis samengevat? Alleen op die manier komt een schepsel weer tot zijn oorspronkelijke doel: de verheerlijking van God.
Niemand mag dus de goddelijke Arbeider en Zijn gereedschap verachten. Wie vasthoudt aan de stelling dat het middel van de Heilige Geest door Wie God Zijn welbehagen vervult in rangorde ondergeschikt is aan de Zender dwaalt.
Mensen kunnen zo wiskundig en met logische formules bezig zijn. Zoeken zij soms nog steeds het niet te doorgronden geheim van de goddelijke Drie-eenheid te begrijpen? De onbegrijpelijke triniteit gaat het menselijk bevattingsvermogen verre te boven. Omdat ons door de zonde verduisterd verstand het zicht op en het verstaan van God van nature kwijt is. Voor het beperkt begrip van een schepsel zijn de eenheid en drie-eenheid van God tegenstrijdig. Beter, en tegelijk voor een zondig mens oneindig onmogelijk, is om het mysterie nederig en met diep ontzag door het geloof aan te nemen, te bewonderen en te aanbidden.

Aanspraak
Bezorgde belijders werpen ander bezwaar op. Als getuigenis van het feit dat er wel degelijk sprake is van een rangorde in de beschouwing van de heilige Drie-eenheid. De Heilige Geest wordt in het gebed, publiek en persoonlijk, vrijwel nooit rechtstreeks aangesproken, zeggen zij. Terwijl dat net zo legitiem moet zijn als het aanspreken van de Vader en de Zoon.
Deze stelling –de Heilige Geest wordt vrijwel nooit rechtstreeks aangesproken– hangt ongetwijfeld samen met ieders persoonlijke ervaring in zijn eigen kerkelijke gemeente. Het is dus allereerst de vraag of de conclusie correct is. Mogelijk is er sprake van een gradueel verschil. Wellicht komt dat niet rechtstreeks aanspreken vaker voor in gereformeerde kring dan elders. Dat zou kunnen samenhangen met het feit dat hier de particuliere, bevindelijke kennis van de drie goddelijke Personen een belangrijk element vormt in de godsdienstige beleving. Waarbij een gevleugeld woord zegt dat de Heilige Geest het eerst in Zijn werking wordt ervaren, maar het laatst wordt gekend.
Er zou ook samenhang kunnen bestaan met het reeds aangewezen verschil in menselijk voorstellingsvermogen. Wie actief is in kinderevangelisatiewerk ervaart dat kerstvertellingen heel wat gemakkelijker zijn dan het pinksterevangelie.

Pinksterbeweging
Zou het de angst zijn voor het gedachtengoed van de pinkstergemeenten waardoor de predikant, zijn ouderling of een individuele belijder de Heilige Geest in het gebed vrijwel nooit rechtstreeks aanspreekt? Zijn kerkmensen niet te benauwd voor sektarische uitwassen?
Als dat zo zou zijn, moet het niet rechtstreeks aanspreken van de Heilige Geest iets zijn van de laatste eeuw of van een bepaalde stroming. Want het lied Veni Creator Spiritus (Kom Schepper, Geest) dateert van de negende eeuw. En het gezang Veni, sancte Spiritus van circa 1200. Tal van pinksterchristenen beschouwden overigens in hun betrekkelijk korte geschiedenis de Geest als niet meer dan een goddelijke kracht.

Nauwelijks
Er ligt een ander argument achter het weinig rechtstreeks aanspreken van de Heilige Geest. Veel belangrijker dan alle tot heden geslaakte overwegingen is dat een direct aanspreken in het gebed van de Heilige Geest in de Bijbel nauwelijks voorkomt.
Wel leggen exegeten Hooglied 4:16 („Ontwaak, Noordenwind, en kom, gij Zuidenwind, doorwaai mijn hof) doorgaans uit als de werking van de Heilige Geest. En waar leesdiensten een bekend verschijnsel zijn, klinkt in elk geval aan het einde van iedere dienst het „O Geest, zendt Uw troost ons neer.
Maar een aansporing om de Heilige Geest aan te spreken valt nauwelijks te vinden in de Schriften. Het gaat meestal óver de derde Persoon. Zo bidt David in Psalm 51: „Neem Uw Heilige Geest niet van mij. Johannes citeert in de Openbaring: „En de Geest en de bruid zeggen: Kom! Lukas vertelt dat de Heilige Geest een goddelijke openbaring deed aan Simeon. Het blijkt mogelijk om de Heilige Geest te lasteren. Er is af en toe wel sprake van bidden in de Geest. Maar de bedoelde aansporing blijft uit.
Duidelijker is althans de aandrang of het gebruik om tot de Vader te bidden. „Bid uw Vader, Die in het verborgen is (Mattheüs 6:6), zegt de Heere Jezus vanaf de berg. „Gij dan bidt aldus: Onze Vader, Die in de hemelen zijt (Mattheüs 6: 9). En tot de Samaritaanse vrouw klink het: „De ure komt, wanneer gijlieden noch op deze berg, noch te Jeruzalem de Vader zult aanbidden (Johannes 4: 21). „Hoeveel te meer zal uw Vader, Die in de hemelen is, goede gaven geven degenen, die ze van Hem bidden (Mattheüs 7: 11).
Daar moeten Turken, Russen en Mexicanen het mee doen. En alleen wie persoonlijk bij ervaring iets weet van het genadewerk van de Drie-enige zal de verleiding van een rangorde in belangrijkheid op de juiste wijze beginnen te ontvluchten. Door lof en aanbidding van het goddelijk geheimenis. Drie Personen, gelijke eer!

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen