Muziek in de catechese

Het orgel in de keuken, de piano in de hal en de afspeelapparatuur in de studeerkamer spreken boekdelen: ds. M. van Kooten (1958) houdt van muziek. Lps en cds met orgelklanken voeren de boventoon in zijn collectie. „Mijn eerste lp bevat orgelwerken gespeeld door Feike Asma. Als jongen kon ik Bach niet waarderen. Ik vond zijn muziek monotoon, gepingel, veel van hetzelfde. Later leerde ik verder kijken dan het vuurwerk in de Toccata van Grison. Tegenwoordig schaf ik vooral cds aan met Noord-Duitse barokmuziek: Scheidemann, Scheidt, Pachelbel en Bach.
Voorbeelden? Alle orgelwerken van Buxtehude door Harald Vogel, de Bacheditie van Bram Beekman. Beekmans box met werken van Franck is in bestelling. Ook naar de Litanies van Alain, naar een modern werk als Laudate Dominum (Psalm 117) van Welmers en naar de orgelwerken van Messiaen luister ik graag. Het is voor mij kerkmuziek. Guilmant en Widor hebben mijn voorkeur niet. Ik zal echter nooit schamper over deze componisten doen, want ze hebben knap werk geleverd.

Eeuwenoude muren
Ds. M. van Kooten is bijna tien jaar predikant in de Nederlandse Hervormde Kerk. Hij groeide op in Jaarsveld. De studie theologie deed hij in de avonduren, naast zijn werk in een timmerfabriek en later op een scheepswerf. Sinds 1990 dient hij de gemeente in Montfoort. Vanuit zijn studeerkamer kijkt hij op de kerk waar hij s zondags preekt. „Ik ben blij dat ik op die eeuwenoude muren uitkijk. Een oude kerk doet me wat. Het is misschien vreemd om te zeggen, maar de ruimte viert toch als het ware mee? Denk aan de titel van een boek: Vroomheid in hout en steen. Voor mij gaat er een prediking van de verhevenheid van een gotische kerk uit.
De predikant kwam thuis met muziek in aanraking. Hij groeide op met lps van Feike Asma, Piet van Egmond, Simon C. Jansen en van de Zwarten. „Mijn vader bespeelde zelf geen instrument, maar hield wel van muziek. Op vrijdag ging tijdens het avondeten de radio aan en moest iedereen zijn mond houden, omdat Piet van Egmond dan speelde. Mijn ouders vonden het bij een degelijke opvoeding horen dat elk kind vanaf zijn zesde les op het harmonium kreeg. Ik vond er weinig aan, maar ben ze nu dankbaar dat ze me verplichtten achter het traporgel te kruipen. Op mn dertiende moest ik van mijn ouders met lesnemen stoppen, omdat ik er met mn pet naar gooide.
Ook mijn eigen kinderen moeten muziekles nemen. Het gaat er mij niet om dat ze allemaal kerkorganist worden, maar wel dat ze met goede muziek in aanraking komen. Al hebben ze er geen lol in, ze krijgen een goede basis mee.
Met mijn oudste dochter, die dwarsfluit speelt, voer ik wel eens werkjes van Telemann en Händel uit. Soms thuis, een andere keer tijdens een avond op de muziekschool. Enkele kinderen spelen behalve orgel ook blokfluit. Grappig overigens dat het in de zestiende eeuw banaal was om fluit te spelen, omdat het een instrument van de straat was. Ik las dit in het boek De opvoeding van de jeugd van Marnix van St. Aldegonde. Toen behoorde het leren bespelen van de luit bij de opvoeding. Wanneer vandaag een van mn kinderen zou vragen of hij gitaarles mocht nemen, zou ik bedenkelijk kijken, omdat ik bang ben dat hij daardoor misschien in de pop of gospelwereld belandt.

Leegte
De Montfoortse predikant is eerlijk. „Ik heb als opgeschoten jongen weleens popconcerten bijgewoond. Ik was weg van popmuziek waarin klassieke elementen waren verwerkt. Gelukkig is dit allemaal anders geworden. Ik ging inzien dat de duivel populaire muziek gebruikt om de mens van God af te drijven en verwildering te bewerkstelligen. Op mijn zestiende dook ik voor een scriptie in de kerkgeschiedenis en verdiepte me in de levens van martelaren. Pijnlijk drong de leegte in mijn eigen leven zich toen op. Het vormde het begin van ernstig zelfonderzoek.
De liefde voor orgelmuziek bleef. „Ik bezocht concerten van Mees van Huis, Ben van Oosten, Feike Asma, Stoffel van Viegen, Louis Toebosch en Albert de Klerk. De orgels van Utrecht, Kampen, Zutphen, Elburg, Hasselt, Zaltbommel, Woerden, Vianen kent de predikant als zijn broekzak. „Tegenwoordig ontbreekt me de tijd om regelmatig concerten te bezoeken. Dit jaar heb ik Jan Jansen tijdens een Bachconcert in IJsselstein en Stef Tuinstra tijdens een koninginnedagconcert in Groningen gehoord.
Het mooiste orgel van Nederland? Ds. Van Kooten kan niet kiezen. „De top drie? Wanneer ik naar een cd van het Robustellyorgel in de Lambertuskerk in Helmond luister, dan is dit op dat moment voor mij het fraaiste orgel. Zet ik daarna een cd van het orgel in de Martinikerk in Groningen op, dan val ik daar weer voor. Elk instrument heeft zijn eigen aardigheid.
Aan orgelspelen komt de pastor nauwelijks toe. „Wekelijks een uurtje. Ik pak een stuk uit de kast, luister hoe anderen het uitvoeren en bijt me in zon werk vast. Regelmatig staat Bach op de lessenaar. „Een koraalvoorspel, de bekende toccata, een preludium. Met name Bachs orgelwerken vind ik prachtig. Bach is voor sommige mensen de Calvijn van de muziek. Hij heeft in de muziek zijn sporen nagelaten, maar ik vind het te veel eer om hem alleen in het centrum te zetten. Bach stond immers aan het einde van een ontwikkeling, is beïnvloed door onder meer Buxtehude en Reincken. Ook dat voortraject boeit me.

Scheppingsgave
„Muziek maken en beluisteren is ontspannend. Ik zie muziek als een scheppingsgave. We kunnen God leren kennen uit de natuur en uit de Schrift. De muziek is een belangrijk onderdeel van die natuur, omdat haar schoonheid soms indrukken van de Allerhoogste geeft. God heeft een hang naar eeuwigheid in ons hart gelegd, wat we vooral terugzien in de kunsten. Wezenlijk blijft echter de kennis van het Woord, want de natuur weet niets van Christus.
Ook geestelijke koormuziek bekoort ds. Van Kooten. „Onder andere de evangeliemotetten van Schütz, de oratoria Saul en Messiah van Händel, en delen uit Bachs Matthäus Passion. Moeite heb ik met het gedeelte in de Matthäus waarin de wraak van Judas wordt bezongen. Mijn moeite met koorwerken is dat je heilige grond betreedt. John Newton heeft naar aanleiding van Händels Messiah, waarin het leven van de Heere Jezus bezongen wordt, het voorbeeld gegeven van gevangenen die over hun ellende zingen. Op een dag komt de koning langs, die hen vertelt over de weg die hen kan verlossen. De gevangenen vinden dit prachtig en heffen een lied over deze verlossing aan, maar er is niemand die een poging doet om uit de gevangenis te komen. Zo dwaas vindt Newton zangers die in de wereld leven, over bijbelse themas zingen en zich niet bekeren.
Overigens geldt dit natuurlijk ook voor een mannenkoor dat op hele noten uit de psalmberijming van Datheen zingt. Of dit mijn moeite met bepaalde koorwerken onderuit haalt, weet ik niet. Ik ben me ervan bewust dat ik hier ambivalent tegenover sta. Enerzijds vind ik oratoria prachtig, anderzijds vraag ik me af wat de intentie van componisten is geweest. Mooi vind ik wat Brakel in zijn Redelijke Godsdienst schrijft: „De wereld kan weleens iets maken waar de kerk profijt van heeft. Bachs bedoelingen vertrouw ik wel. Hij heeft alle werken van Luther gelezen. Uit de aard der liefde ga ik ervan uit dat hij dit niet zomaar gedaan heeft.
De Montfoortse predikant stelt wel grenzen. „Composities waarbij de voetjes van de vloer kunnen of werken die de zinnen prikkelen zijn voor mij taboe. Een improvisatie van de Belg Christiaan Ingelsen over Onze Lieve Vrouwe van Vlaanderen? Een uitvoering van de Maria-vespers van Claudio Monteverdi? Prachtige muziek, maar eigenlijk kan het niet.

Gemeentezang
Graag zou ds. Van Kooten zijn liefde voor orgel en koormuziek willen combineren. „Ik ben geen tegenstander van een vesper of een evensong. Ik kan ook erg genieten van gemeentezang. De predikant doet een cassettebandje met de opname van een studiedag van de Vrije Universiteit in de speler. Langzame, statige psalmen klinken. „Ik erger me geregeld aan ongenuanceerde discussies over de gemeentezang, over het al dan niet ritmisch zingen. Ik zou het daarom een goede zaak vinden wanneer in de catechese aandacht aan muziek en aan de gemeentezang wordt besteed. Daarin kan de culturele waarde van de nietritmische gemeentezang naar voren komen. Ik las eens bij Luther, zelf een vrolijk zanger: „Wanneer tijdens de mis over het mysterie van het vleesgeworden Woord gezongen wordt, kunnen we niet langzaam genoeg zingen om dat te bewonderen.
Laten we voorzichtig zijn met ons gedebatteer over de gemeentezang. We rommelen maar wat in de marge, omdat we over een traditie van nog geen vijfhonderd jaar praten. Hoe hebben de Joden in de tempel gezongen? Ik ben bang dat, wanneer ik nu deze tempelkoren zou horen, ik zou zeggen dat zoiets voor mij niet hoefde.

Terughoudendheid
Hoe kijkt een liefhebber van barokmuziek aan tegen het orgelspel tijdens de eredienst? „Ik kan erg genieten wanneer iemand niet aanrommelt, maar verzorgd orgelspel levert. Wel bepleit ik terughoudendheid. Het zou mooi zijn wanneer er voor en na de dienst en tijdens de collecte geput wordt uit de rijke literatuur aan koraalbewerkingen en partitas van kerkliederen die aansluiten bij het gelezen bijbelgedeelte en bij de inhoud van de preek. Reger, Scheidt en Scheidemann: prachtige, ingetogen muziek.
Overigens wil ik iedereen de ruimte geven, als het maar zo goed mogelijk gebeurt. Behalve een koraalbewerking van Johann Sebastian Bach mag van mij een voorspel van Klaas Jan Mulder klinken.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen