De renaissance van kasteel Ter Horst

Voor Jan Schoonderwoerd (70) was de overgang niet gering. Het rumoer van het westen verwisselde hij voor de stilte van het Veluwse Loenen, het gerief van een comfortabel huis aan de Vecht voor het ongemak van een eeuwenoud kasteel, bouwjaar 1557. Toch had de gepensioneerde directeur van de Rabobank in Breukelen geen moment spijt van zijn beslissing. In het achterliggende halfjaar verloor hij zijn hart aan het eeuwenoude bezit. „Als ik s morgens om zeven uur mn bed uit ga en over de brug wandel om mn krantje te halen, geniet ik met volle teugen. De natuur is hier zo prachtig, een eldorado. Als mijn vrouw eerder zou wegvallen dan ik, hoop ik hier zeker te blijven wonen.
Het huwelijk van het echtpaar op 8 juli vorig jaar was een dorpsgebeurtenis van de eerste orde. De lokale pers besteedde uitvoerig aandacht aan de bijzondere echtverbintenis, die onder eigen dak werd voltrokken, in de trouwkamer van Ter Horst. De kerkelijke inzegening had plaats in de hervormde kerk van Loenen. Met medewerking van de pastoor, vanwege de rooms-katholieke achtergrond van Schoonderwoerd, en een zanggroep die vele malen concerten gaf op het kasteel. De plaatselijke muziekvereniging trakteerde het bruidspaar voor de slotbrug op een aubade, in aanwezigheid van een schare dorpelingen. Delend in de vreugde van de slotvrouwe van Ter Horst, die op handen wordt gedragen.

Oorlog
Gedurende drie eeuwen was het landgoed in handen van de familie Hackfort. Nadien werd het kasteel onder meer bewoond door barones Van Lynden, grootmeesteres van Koningin Wilhelmina. Een staatsiefoto in de vestibule herinnert aan de roemruchte vorstin, die regelmatig op bezoek kwam in Loenen, waar ze op waardige wijze werd verwelkomd. De hofhouding van de barones deed nauwelijks voor die van Hare Majesteit onder.
In 1933 werd Ter Horst opgekocht door de Zaandamse houthandelaar Russelman. Het kasteel deed tijdens de Tweede Wereldoorlog dienst als noodverblijf voor achtereenvolgens Duitsers, evacuées en geallieerden. Zelfs de schuilkapel met zn zeldzame barokaltaar werd door vreemdelingen geannexeerd. In 45 kreeg de eigenaar het pand in deerniswekkende toestand terug. Tot zijn dood, drie jaar later, was hij bezig om de zwaarste schade te herstellen. De weduwe bleef met drie jonge kinderen op het kasteel achter. Van de zoons trad er één in het huwelijk met nichtje Justa van Voorst van Beest, een patriciërsdochter uit Gorinchem, die in haar jonge jaren vaak op Ter Horst logeerde. „In 56 zijn we bij mn schoonmoeder ingetrokken. We hebben altijd boven gewoond, op de eerste verdieping.

Kluizenaar
Van haar grootse plannen om het landgoed weer tot leven te brengen, kwam weinig terecht. „Mn schoonmoeder was een best mens, maar ze leefde sterk in het verleden. Zolang zij de scepter zwaaide, hoefde ik geen veranderingen in te voeren. Wat ze wel deed, was klagen over de kosten van het kasteel, die niet meer op te brengen waren. Dan dacht ik: Ondernéém dan wat!, maar dat paste niet bij die generatie.
Mn man was een kluizenaar, die helemaal opging in de natuur. Het huis kon hem niet veel schelen. Als ik er maar was en hij had zn vogeltjes en zn bloemetjes, dan vond hij het wel best. In het bos hingen zeker honderdvijftig door hemzelf getimmerde nestkasten. De poel naast de houtloods heeft hij met eigen hand gegraven. We hadden hier zeldzame vogels als een bosuil en een ijsvogel.
Zomers gingen we altijd op vakantie naar Lapland, of het binnenland van Spanje. Hoe eenzamer, hoe beter. Als we drie mensen op een dag zagen, zei hij gekscherend: Het moet niet gekker worden. Zn vakantie was geslaagd wanneer hij een zeldzame bloem of vogel had gezien. Dan was hij de gelukkigste man van de wereld.

Twee boedels
Het ideaal van Justina Hillegonda om letterlijk en figuurlijk de bezem door het kasteel te halen, werd langdurig beproefd. „Als ik eens voorstelde om wat te veranderen, zei mn man: Laten we dat maar doen als moeder er niet meer is. Dat bleef maar aanlopen, want mn schoonmoeder is 99 geworden. Bijna niemand besefte hoe primitief het hier toeging. Ik had een keuken uit het jaar nul. Omdat we niet zijn aangesloten op de waterleiding, moest je zomers zuinig aan doen met water. Als het lekker weer was, zeepte ik de jongens op de vlonder aan de gracht in en dan was het: hup, de plomp in.
In 94 kwam een einde aan het leven van weduwe Russelman. Een jaar later overleed haar zoon, met gevolg dat de nieuwe kasteelvrouwe voor twee boedelscheidingen werd geplaatst. „Twee weken na de dood van mn man stond de eerste projectontwikkelaar aan de deur. Op zon moment is het heel verleidelijk om op het aanbod van zon man in te gaan. Toch heb ik het niet gedaan. Mn jongste zoon zat al acht jaar bij zn vader in de houthandel en wilde de zaak ontzettend graag voortzetten. In 98 hebben we definitief besloten uit de boedel het landgoed te kopen en er samen de schouders onder te zetten. Gebouwen en grond genoeg, nu exploiteren de zaak

Trouwkamer
Hoewel Schoonderwoerd financieel geen belang in het landgoed heeft, komt zijn ervaring als bankier goed van pas. Zo raakte hij betrokken bij de Stichting Wijnand Hackfort, genoemd naar de grondlegger van het kasteel. Doel van de stichting is het verwerven van geldelijke middelen ter renovatie van Ter Horst. Alexander is verantwoordelijk voor de financiën, moeder Justa verzorgt de voorlichting en publiciteit.
De gemeente Apeldoorn leverde een eerste bron van inkomsten. „Heel veel bruidsparen vertrokken naar omringende gemeenten, omdat ze niet willen trouwen in de zaal van het nieuwe stadhuis. Of wij een kamer konden afstaan als trouwkamer. Dat is gebeurd. Als een speer zijn we die kamer gaan opknappen, hebben her en der uit het huis wat schilderijen weggehaald en daar weer opgehangen.
Op 1 september 98 was de trouwkamer beschikbaar. Inmiddels traden een kleine tweehonderd Apeldoornse paren op Ter Horst in het huwelijk. Als de schuilkapel, gekoppeld aan de voormalige veeschuur, in zn oorspronkelijke staat is hersteld, kan ook de kerkelijke bevestiging op het landgoed plaatsvinden.

Mudvol
In de maanden voor het tweede huwelijk van de kasteelvrouwe werden de overige vertrekken op de begane grond van het kasteel onder handen genomen. De woonkamer herkreeg zn oude luister. Naast een bordenrek voor Delfts blauw hangt het portret van grootvader Van Voorst van Beest. De vleugel in de hoek van het vertrek draagt een bonte verzameling familiefotos. Twee identieke eikenhouten bureaus voor de hoge ramen zien uit op de slotbrug en de toegangsweg tot het kasteel.
Alexander, die drie maanden na de bruiloft van zijn moeder in het huwelijk trad met de Antilliaanse journaliste Shary Martijn, betrok de eerste verdieping. De bovenste etage is grotendeels verhuurd aan een automatiseringsbedrijf. „De kamers daar stonden mudvol met ouderwetse tweepersoonsbedden, nachtkastjes, linnenkasten, boeken, speelgoed, kleding, soldatengoed, vogelkooien, kampeeruitrustingen... Wat een bende, hè Jan. Alles wat niet door de trap kon, hebben we uit het raam geknikkerd. Ik weet niet hoe veel vrachten we naar de VAR hebben gebracht. In de ruimten die we verhuurd hebben, zijn nieuwe plafonds, nieuwe muren, nieuwe vloeren en centrale verwarming aangelegd en is een keuken en een toilet gerealiseerd. Alexander heeft met vrienden het elektriciteitsnet vernieuwd. Drie kamers hebben we voor onszelf gehouden, een als atelier voor Jan, een als bibliotheek en een als kastenkamer.
Inmiddels heeft de automatiseerder aangegeven ook belangstelling voor het voormalige koetshuis te hebben. De koestal van weleer wordt gehuurd door een particulier die de ruimte onderverhuurt aan een gezelschap van Poolse kunstenaars.

Benefietconcert
Het enthousiasme waarmee de 66-jarige patriciërsdochter haar kasteel aan de man brengt, bleef ook op andere terreinen niet zonder vrucht.
In november werd voor het eerst een kasteelconcert op Ter Horst gegeven. In de toekomst kan dat in de schuilkapel gebeuren. Daarnaast denkt de kasteelvrouwe aan zomeravondconcerten in de tuin. In juli komt de marinierskapel een taptoe geven.
Afgelopen zomer werd ook de oranjerie, het oudste bouwwerk van de gemeente Apeldoorn, gerestaureerd. Het monumentale bijgebouw van het kasteel is geschikt gemaakt voor exclusieve ontvangsten, tentoonstellingen, exposities, presentaties, vergaderingen en workshops. „Laatst hebben we een mode-ontwerper gehad die er bruidsshows wil gaan geven. Zo zoek je steeds naar nieuwe gegadigden. Via Landschapsbeheer Gelderland is in maart de hoogstamboomgaard vernieuwd, met geld van de Postcode Loterij. Momenteel zijn we voorbereidingen aan het treffen voor een soort country-fair. In december 2001 komt er een kerstmarkt.
Bij al haar activiteiten weet de eigenaresse van Ter Horst zich gesteund door vrijwilligers uit het dorp. „Ik heb heel veel fijne mensen om me heen. Ze zeggen allemaal: We zijn blij dat jullie hier zijn blijven wonen en dat het kasteel niet naar een of andere vreemdeling uit het westen is gegaan. In de zomermaanden krijg ik hulp bij het rondleiden van groepen. Dat neemt nog steeds toe. Met open monumentendag hebben we tweeduizend man over de vloer gehad. Een oud-leraar Nederlands van de jongens vind het heerlijk om wat met zn handen te doen. Die hebben we aangesteld als hovenier. Het gras in de boomgaard wordt bijgehouden door een vrijwilliger die een trekker heeft met zon maaiding erachter.

Beerput
De tegenslagen bleven evenmin uit. De volkswijsheid Oude huizen, oude kruizen wordt op Ter Horst bewaarheid. „Het is maar goed dat ik van te voren niet heb geweten wat er allemaal op me af zou komen. Als je zon kasteel gaat restaureren, beland je van het een in het ander. We zouden op de tweede verdieping een wc bouwen. Stort de beerput in! Geen ontstoppingsbedrijf heeft veertig meter slang, dus je moet een gat in de muur laten hakken en drie man organiseren die met kruiwagens de poep van zeven generaties Hackfort over de brug naar het bos transporteren. Vervolgens kan de nieuwe afvoerpijp niet gelegd zoals gepland, want op die plek zit een ouwe kasteelmuur in de grond. Zo blijf je bezig, maar ik heb ervoor gekozen, dan moet je niet zeuren. En het is het waard geweest. Nu het eenmaal loopt, vind ik het heerlijk. Ik kan me eindelijk ontplooien. En er moet nog meer, want de restauratie van de oranjerie heeft heel veel geld gekost. De investering komt voor de opbrengst.
Schoonderwoerd maakt zich voorlopig geen zorgen. „Ik ken die wereld van binnenuit, een bank geeft alleen krediet als ze er wat in zien. Mijn vrouw heeft het elan om er wat van te maken. Het gaat fantastisch. Zelf zet de gewezen bankdirecteur ook alle zeilen bij. „Ik heb een poos als weduwnaar achter de geraniums gezeten, dat is geen leven. Laat mij maar in de röhring zitten.

Gezond bedrijf
Recent kreeg het echtpaar burgemeester De Graaf van Apeldoorn op bezoek. De gemeente lijkt bereid geld in de restauratie van het kasteel te steken. „Ze zijn er eindelijk achter gekomen dat ze een mooi monument binnen de gemeentegrenzen hebben. Verder hebben ze alleen Het Loo. Omdat Apeldoorn vroeger een rijke gemeente was, hebben ze bijna alle monumentale gebouwen tegen de vlakte gegooid en nieuwe panden neergezet. Naar Ter Horst is nooit omgekeken. Dat begint nu eindelijk te veranderen.
Hoewel ze de aandacht positief waardeert, reageert de kasteelvrouwe niet al te happig. „Als je subsidie voor een restauratie krijgt, moet je het hele bedrag eerst voorfinancieren. Je zit bovendien vast aan geselecteerde bedrijven en je moet twintig procent zelf betalen. Daar komt bij dat we niet te veel dankjewel willen zeggen. Het liefst genereren we zelf inkomsten. Dan kun je ook zelf bepalen waaraan je die uitgeeft.
Los van alle andere sores blijft de verervingsproblematiek als een zwaard van Damocles boven het kasteel hangen. „Daar krijgt Alexander vroeg of laat mee te maken, erkent de bruisende kasteelvrouwe. „Ik moet maar goed mn best doen om van Ter Horst een gezond bedrijf te maken. Als ik net zo oud wordt als mn schoonmoeder, kan ik nog even vooruit.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen