Ondernemer van de 20e eeuw

Eén keer werd Anton Philips junior (68), de oudste zoon van Frits Philips, door opa zelf rondgeleid door de Philipsfabriek. De grootste indruk maakte de afdeling waar de ballons werden geproduceerd. „Daar waren al machines voor, maar alles wat een afwijkende vorm had, werd ambachtelijk geblazen. Ik zie de mannen met de blaaspijpen nog voor me, terwijl ze onder het toeziend oog van mn grootvader een klodder glas in de gewenst vorm bliezen.
De meeste herinneringen aan zijn opa dateren van na 45. De oorlogsjaren bracht Anton Philips in Amerika door. Na de inval van de Duitsers vertrok de van oorsprong joodse industrieel met een van de laatste boten uit Hoek van Holland naar de Verenigde Staten. „Het eerste jaar na de oorlog woonde ons gezin bij een oom en tante in Valkenswaard, omdat ons eigen huis gebombardeerd was. Ik zat op de middelbare school in Eindhoven en ging eens in de week bij mn grootouders lunchen. Dat was altijd plezierig. Mn grootvader was een bijzonder levendige, onderhoudende man, die weinig om etiquette gaf. Mn grootmoeder stond erop dat je voor het eten je handen goed waste en je haren kamde, hem zei dat weinig.

Voldoening
De historie van het bedrijf kwam aan tafel nimmer ter sprake. „Hoewel mn grootvader inmiddels 72 jaar was, hield hij zich meer met de dingen van de dag dan met het verleden bezig. Tot zijn dood had hij een brede belangstelling en liep hij regelmatig rond over de fabrieksterreinen, om te zien wat er gebeurde.
Op zijn verdiensten voor de onderneming en de economie liet Anton Philips zich nimmer voorstaan. „Hij vond het leuk om dingen te doen, maar hoefde daarbij niet zo nodig in het voetlicht te staan. Ik denk dat zijn voldoening voortkwam uit wat hij had opgebouwd. De roem van anderen had hij daarbij niet nodig.
Het zakelijk succes van zijn opa verklaart Anton Philips vooral uit diens karakter. „Hij legde makkelijk contacten, kon snel beslissingen nemen en was bijzonder voortvarend. Toen Philips nog een klein bedrijf was, ging hij in Amerika bij General Electric een gloeilampenmachine kopen. Hij wist door te dringen tot de leiders van het bedrijf en daarmee vriendschap te sluiten. De machine die bestemd was voor een veel groter bedrijf, werd aan hem geleverd. Op jonge leeftijd ging hij al naar Rusland, om daar zn lampen te verkopen. In Duitsland knokte hij op tegen toonaangevende concurrenten als Osram en Telefunken. Dat hij het redde, was te danken aan de relaties die hij wist op te bouwen met de winkeliers in Duitsland.

Sociaal gevoel
Met Kerst was er steevast het traditionele familiediner bij opa en oma Philips. „Dan zaten we met pakweg dertig personen aan lange tafels. Het was altijd een mooi festijn, waarbij rond de kerstboom liedjes als O denneboom werden gezongen. Specifiek christelijke gezangen waren er niet bij. Mijn grootouders waren geen van beide religieus, in tegenstelling tot mijn ouders, die op een gegeven moment echt het geloof hebben gevonden. Dat is heel belangrijk voor hen geweest, voor mn vader nog steeds. Terwijl hij het van huis uit op dit gebied niets had meegekregen.
Wat Frits Philips van zijn ouders wel meekreeg, was liefde voor de medemens. „Philips was een van de eerste bedrijven met een pensioenfonds voor de eigen werknemers. Mn grootvader had een sterk ontwikkeld sociaal gevoel, net als mijn grootmoeder. Die stichtte voor de vrouwen van werknemers uit Drente, die in het algemeen heel weinig ontwikkeling hadden, een soort huishoudschool. Daar werden onder meer kooklessen en naailessen gegeven. Dezelfde mentaliteit zie ik bij mn twee tantes. De jongste was jarenlang voorzitster van het Rode Kruis in Eindhoven. Ze is opgevolgd door haar dochter, die de vlag weer heeft overgedragen aan haar jongere zuster.
Voor Frits Philips werd de zorg voor de medemens naast humane plicht een goddelijke roeping. In de jaren dertig raakte de zoon van Anton Philips gegrepen door de Oxford-movement, gesticht door predikant Frank Buchman. Kenmerkend voor de beweging, voorloper van de Morele herbewapening, was het ondogmatisch karakter. Het geloof diende volgens Buchman te worden geleefd. In eerste instantie binnen het gezin, vervolgens in de steeds wijdere kringen daaromheen. Het gedachtengoed werd doorgegeven via house-parties, waar de volgelingen van Buchman hun ervaringen deelden.

Bestemming
In 1940, kort na de bezetting van Nederland door nazi-Duitsland, liet Frits Philips zich dopen, tegelijk met zijn jongste zoon. „Mn vader voelde zich geweldig aangesproken door de opvatting dat je als gewoon mens een actieve bijdrage kunt leveren aan het verbeteren van de wereld. En door de gedachte dat God een plan heeft voor je leven, dat bij stukje en beetje geopenbaard wordt wanneer je daarom bidt en je daarvoor openstelt. Elke morgen namen mijn ouders de tijd om stil te zijn en zo leiding te ontvangen.
Nog altijd raakt Anton Philips ontroerd als hij terugdenkt aan de beslissing van zijn vader om na het uitbreken van de oorlog in Nederland te blijven. „Mijn grootvader heeft hem voorgesteld met de rest van de directie uit te wijken naar Amerika. Zoals altijd hebben mijn ouders hun stille tijd gehouden. Beide kwamen toen tot de overtuiging dat het hun bestemming was hier te blijven. Dat heeft diepe indruk op mij gemaakt.
Mijn vader, op dat moment 35 jaar, kreeg de last van heel Philips in Nederland, België, Duitsland, Polen, Frankrijk en Denemarken op zn schouders. Alle Philipsbedrijven in de bezette gebieden vielen onder Eindhoven. Voortdurend stond hij voor het dilemma: Hoe houd ik al mn mensen aan het werk en voorkom ik dat ik een bijdrage lever aan de Duitse oorlogsindustrie? Bij de afweging wat nog wel en wat niet meer acceptabel was, speelde mijn moeder een belangrijke rol. Gelukkig had de top van Philips in Duitsland weten te bewerkstelligen dat de twee gedelegeerde Duitse commissarissen van Philips door het ministerie van luchtvaart waren benoemd. Waren het mensen van het ministerie van industrie geweest, dan was Philips waarschijnlijk ingelijfd bij Siemens of Telefunken.

Gezinsdienst
Het kostte de oude Anton Philips grote moeite de geestelijke ontwikkeling van zijn zoon te accepteren. „Je proefde bij hem heel sterk de reactie: Ik heb het altijd zonder God gedaan, waarom mijn zoon niet? Het heeft mijn vader denk ik alleen maar sterker gemaakt. Op een gegeven moment was er een grote bijeenkomst van de Oxford-groep in Utrecht. Mn grootvader kon nog accepteren dat mn vader ernaartoe ging, zolang hij zon bijeenkomst niet leidde. Maar mn vader was nauwelijks binnen, of Frank Buchman zei: Hello Frits, you lead the meeting. Toen stond mn vader voor de keus: Ben ik gehoorzaam aan mijn vader of aan mijn gevoel voor roeping? Hij heeft voor het tweede gekozen.
Zondags hielden we een soort gezinsdienst. Die begon met het zingen van een aantal psalmen en gezangen. Vervolgens werd een verhaal uit de kinderbijbel voorgelezen, als ik me niet vergis van Anne de Vries, waarna een van ons bad. Met zn allen gingen we dan op de knieën. We besloten de dienst door opnieuw een aantal gezangen te zingen. Zolang mn moeder leefde, is dat gebruik gebleven.

Vrijwilliger
Aan het arbeidzame leven van Anton Philips kwam in 1951 een einde. De begrafenis had in besloten kring plaats. Anton junior was het jaar ervoor naar Delft gegaan, met het ideaal als ingenieur binnen de industrie het ideaal van gemeenschappelijke verantwoordelijkheid te verwezenlijken. Na enkele jaren brak hij de natuurkundestudie af. „Ik had er niet echt interesse voor. Wereldwijd zag je een opmars van het materialisme, met het communisme als exponent. Ik vond het heel belangrijk dat daar vanuit een positief christelijke levenshouding iets tegenover werd gesteld.
Twaalf jaar werkte Philips als vrijwilliger voor Morele herbewapening. „Mn vader vond het aanvankelijk best moeilijk, maar heeft zich niet echt tegen mn stap verzet. Mn moeder stond voor honderd procent achter me. Zeker gezien de oorlog die achter ons lag, moesten we in haar optiek alles doen om een betere wereld te krijgen. De leden van Morele herbewapening probeerden conflicten op te lossen door mensen te helpen een hoger doel na te streven. In feite naar God te luisteren en hun leven te toetsen aan de morele maatstaven uit de Bergrede: eerlijkheid, reinheid, onbaatzuchtigheid en liefde. Alles wat we doen, moet aan die maatstaven beantwoorden. Het is een deel van mijn persoonlijkheid geworden om op die wijze de lijn naar Boven goed te houden.

Vanzelfsprekend
In 1968 kwam Anton Philips junior alsnog op de plek waar zijn vader hem graag zag: binnen het bedrijf. Hij begon zijn Philipsloopbaan bij de divisie telecommunicatie en klom daar op tot productmanager van huis- en bedrijfstelefonie. Vervolgens zat hij vier jaar in Mexico, waar hij verantwoordelijk was voor de verkoop van professionele apparatuur, zoals medische systemen.
De kleinzoon van de grote Anton kan zich niet herinneren dat zijn grootvader tegenover hem ooit zinspeelde op een carrière binnen het concern waaraan zijn naam verbonden was. „Ik denk dat het voor hem vanzelfsprekend was dat zijn kleinzoons in het bedrijf kwamen. Dat hebben ze ook allemaal gedaan. Mn middelste broer is twee jaar geleden met pensioen gegaan, de jongens Otten zijn al eerder vertrokken, de zoons van mn jongste tante zijn er ook al wat jaren uit. Zakelijke contacten hadden we overigens nauwelijks. Daarvoor zaten we op te verschillende posten.
Zijn naam ervoer Anton Philips meer als een last dan een lust. „Op de middelbare school ging ik merken dat die afstand schiep tot andere mensen. De een mijd je vanwege je naam, anderen zoeken om die reden juist contact. Dat maakt het lastig om te bepalen wie echt je vrienden zijn. Het ging opnieuw spelen toen ik bij Philips kwam. Je wordt anders behandeld dan iemand die Jan Koopman heet.

Loopbaanbegeleiding
Met zijn grootvader wil Anton Philips zich niet meten. „Hij was veel besluitvaardiger dan ik. Veel vrijer ook in het volgen van zijn overtuiging, zonder zich te storen aan wat de mensen om hem heen ervan dachten. Daar heb ik meer last van. Ik zou niet geschikt zijn geweest voor de topfunctie.
In 83 vertrok Philips naar Californië, waar hij bij een startend software-bedrijf werkte. Vier jaar later keerde hij naar Nederland terug, om in 88 het loopbaanadvies- en outplacementbureau Emergo in Bussum op te richten. Gebaseerd op het gedachtengoed van Frank Buchman. „God heeft mensen op een bepaalde manier geschapen en de opdracht van de mens is om maximaal gebruik te maken van de gaven die hij heeft meegekregen. Het is heel belangrijk om te weten onder welke omstandigheden je goed functioneert, welke rol bij je past, waar je belangstelling ligt en wat je voldoening geeft. Bij Philips heb ik heel vaak gezien dat mensen op plaatsen terechtkwamen waar ze niet goed functioneerden. Ik heb het bedrijf dan ook aangeboden me bezig te gaan houden met loopbaanbegeleiding. Toen daar geen interesse voor bleek te zijn, heb ik de beslissing genomen voor mezelf te beginnen.

Respect
Financieel heeft Anton Philips geen band meer met het bedrijf dat zijn naam draagt. (lachend) „Als ik me niet vergis, heb ik nog achttien aandelen. Emotioneel houd je natuurlijk wel een binding. Het nieuws over Philips blijf ik met belangstelling volgen. Je vindt het fijn als het goed gaat met het bedrijf en het doet je zeer als mensen er slecht worden behandeld.
We moeten eerlijk vaststellen dat de werknemers in het verdere verleden met meer respect werden behandeld dan in de achterliggende jaren. Ik ben heel benieuwd hoe Kleisterlee, een man die binnen Philips is opgeklommen, het op dit punt gaan doen. Hopelijk geeft het een verschuiving naar een socialer beleid dan we onder Boonstra hebben gezien. Ook bedrijven hebben een sociale verantwoordelijkheid.
Aan de operatie Centurion onder Timmer viel niet te ontkomen, Als een bedrijf niet meer rendeert, moet je maatregelen nemen. Maar ook dan blijft het de opdracht van een manager om mensen met respect behandelen. De wijze waarop werknemers zijn ontslagen, heeft mn vader en mij pijn gedaan. Ik hoop dat het bedrijf in de nabije toekomst de lijn van mn grootvader weer oppakt.

Volgende keer: Ingenieur Karel Doorman over schout-bij-nacht Karel Doorman.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen