Paleis van sultan HB X heeft Hollandse trekjes

De tiende sultan Hemengkoe Boewono, kortweg HB X genoemd, is een zoon van sultan Hamengkoe Boewono de Negende, die tot 1938 in Leiden indologie studeerde. Henkie, zo stond hij in Leiden bekend, had twintig nakomelingen bij vier vrouwen. Hij was goed bevriend met prinses Juliana. Zijn oudste zoon is meester in de rechten en houdt het bij één gemalin: Tatiek Dradjat Soeprihastoeti. Het echtpaar heeft vijf dochters. In de aanloop naar de presidentiële omwenteling in Indonesië koos de huidige sultan al vroeg de zijde van de betogende studenten. „Ik schaarde me achter het volk, net zoals mijn vader dat deed in de strijd tegen de Nederlanders, zei hij toen.

Oost-Indische Compagnie
Voor de komst van de Nederlanders, in de 17e eeuw, wordt de Indische archipel geregeerd door een veelheid aan vorsten. Voor de mannen van de Verenigde Oost-Indische Compagnie is het een uitdaging om op de juiste wijze met hen om te gaan! In het jaar 1645 sluit de VOC vrede met Amangkoerat de Eerste. Zijn titel is Soesoehoenan (hier komt ons woord snoeshaan vandaan) van het Midden-Javaanse rijk Mataram. Soesoehoenan betekent letterlijk: die men knielend nadert. Amangkoerat verslaat al zijn collegas in wreedheid. Bij tijd en wijle slacht hij verwanten af, of laat hij honderden mohammedaanse geestelijken tegelijk ombrengen. Regelmatig ligt de rivier de Solo vol lijken. Als de favoriete vrouw van deze Soesoehoenan sterft, laat hij honderden van zijn bijvrouwen in een open kooi boven het graf van zijn overleden geliefde verhongeren.

Draaiorgeltje
Voor de Nederlanders is het een zware opgave om met deze inlandse vorst in contact te komen. Na uitgebreide krijgsraad meldt soldaat Van Goens zich aan met een list. Hij bezit een draagbaar draaiorgeltje en neemt dit al spelende mee naar het paleis van de vorst. De vorst neemt het orgeltje van Van Goens in ontvangst en laat zich daarna nooit meer zonder het instrument in het openbaar zien! Daarnaast laat Van Goens goochelende soldaten optreden voor de bloeddorstige Soesoehoenan. Een van hen, zo meldt een oud reisjournaal, „at naar schijn wel ses pond capock en spooch gedurigh vuur ende oneindeleijk veel gecouleurde linten, naalden, spelden ende geldt uit syn hals. Dit alles behaaghde de Soesoehoenan soo, dat hij dickmael daerom seer hartelyk lachte. Ten slotte raakt de vorst door drank en opium in een staat van verdwazing. Hij is geneutraliseerd, de Nederlanders gebruiken hem alleen nog maar uit tactisch oogpunt: om impopulaire maatregelen aan het volk te verkopen.

Spijker der Wereld
Rond 1750 voltrekken zich in Batavia (het huidige Jakarta) ernstige rellen. Nederland stookt aardig in de etnische onrust tussen Javanen en economisch welvarender Chinezen, onder het motto verdeel en heers. Er worden 10.000 Chinezen
afgeslacht.
Tijdens de rellen kiest een andere Soesoehoenan, die van Kartasoera (ook op Midden-Java), de zijde van de opstandelingen, zodat er ook een revolutie tegen de Nederlanders dreigt. Deze vorst heet Pakoe Boewono II. Zijn naam betekent: Spijker der Wereld. Als vergelding steken de Nederlanders zijn kraton (paleis) in brand. Daarna krijgt hij evenwel toestemming om enkele kilometers oostelijker een nieuwe kraton te bouwen. Zijn nieuwe residentie bevindt zich in Soerakarta, in Indonesië ook wel Solo geheten. Om het nog iets ingewikkelder te maken: in 1755 sticht Hamengkoe Boewono, een oom van de eerder genoemde Pakoe Boewono II, een paleiscomplex (kraton) in Djokja, het tegenwoordige Yogyakarta. Meer dan onderworpen leenmannen zijn de soenan en de sultan nooit geweest. Tijdens opstanden op Java in de 19e eeuw kiezen ze veiligheidshalve steeds de zijde van Nederland, de koloniale overheerser.

Politionele acties
Na de Tweede Wereldoorlog verandert het beeld. Hamengkoe Boewono de Negende, sultan van Djokja, kiest in 1945 de zijde van Soekarno in het streven naar onafhankelijkheid. Het paleis wordt tijdens de politionele acties door de Nederlanders bestormd. De sultan is aanvankelijk alleen bereid om, neerkijkend vanaf zijn paleismuur, met de Nederlanders te onderhandelen. Later moet hij zich overgeven. De Soesoehoenan van het nabijgelegen Solo (de tweespalt tussen de naburige vorsten is altijd gebleven) wedt op het Nederlandse paard. In zijn kraton wordt een groots feest aangericht om de komst van de Nederlandse soldaten te vieren. Na de onafhankelijkheid van Indonesië wordt de soenan van Solo door Soekarno als landverrader van al zijn inlandse gezag beroofd. De sultan van Djokja, die aan de zijde van Soekarno had gestaan, blijft semi-autonoom. Hij wordt benoemd tot eerste vice-president van Indonesië, met behoud van de sultanstitel.
De mensen in de stad Solo en omgeving voelen zich de eerste tijd achtergesteld vanwege de foute keuze van hun soenan. Velen sluiten zich aan bij de PKI, de communistische partij van Indonesië. Midden jaren zestig pleegt generaal Soeharto een staatsgreep, waarna hij genadeloos afrekent met de PKI. Veel inwoners van Solo en omgeving worden vermoord of geïnterneerd. Weer drijven er lijken in de rivier.
Vandaag de dag maakt Solo als stad een verwaarloosde indruk. Het paleis van de soenan staat er nog gedeeltelijk, maar maakt een troosteloze indruk. De oorspronkelijke daken zijn vervangen door golfplaten en zelfs het tuinonderhoud laat zeer te wensen over. Vijftien jaar geleden woedde er een brand, waardoor een deel van de collectie verloren is gegaan. Vooral sommige koetsen en rijtuigen van de soenan waren pronkstukken. Op de rijtuigen was steeds prominent het wapen van de VOC te zien.

Reliëf
Een bezoek aan de kraton van sultan Hamengkoe Boewono de Tiende van Djokja is vandaag de dag evenwel een toeristisch hoogtepunt. De gebouwen zijn uitstekend onderhouden en Nederlandssprekende gidsen staan klaar om een rondleiding te verzorgen. Aan de architectuur is te zien dat Hollandse glas-in-loodramen, tegeltjes en gietijzeren lantaarns (ijzergieterij Prins van Oranje staat op de paalvoet) prima combineren met Aziatische bouwkunst. Op de grote binnenterreinen staan veel Delfts blauwe vazen. Veel van deze voorwerpen waren geschenken van de Oranjes.
Toen Indonesië onafhankelijk werd, is een fraai reliëf op de kratonmuur aangebracht. Het reliëf stelt de keus van de sultan tegen de Nederlanders en voor de onafhankelijkheid voor. Wie geluk heeft, kan al rondwandelend een glimp opvangen van Hamengkoe Boewono de Tiende.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen