Brug naar de toekomst

De sporen van de geschiedenis zijn in het tunneltje onder de spoorlijn aan de Beneden Dorpsweg in Oosterbeek aan te raken. Tientallen kogel- en granaatinslagen laten alles aan de verbeelding over. „Op dit stukje is heel zwaar gevochten, zegt Marius van Pelt. „Is de slag wel zo verstandig geweest of was het eigenwijsheid van Montgomery?
Een battlefield-tour met Van Pelt (59) is als bladeren in het geschiedenisboek van de Slag om Arnhem. De oorlogslocaties van toen zijn de herdenkingsplekken van nu.
Op de Ginkelse Heide bij Ede geeft de ex-officier van de Koninklijke Landmacht zijn visie op de strategie. „Met de kennis van nu zeg ik: de luchtlandingen waren te ver weg van het doel en over te veel dagen gespreid. Het verrassingseffect was weg. Landen op vliegveld Deelen was veel beter geweest. Daar zaten wel Duitsers, maar die kun je uitschakelen. Als je in een oorlog niet gokt, verlies je altijd.

Middelpunt
Sinds 1999 is Van Pelt uit Apeldoorn voorzitter van de Stichting Airborne Herdenkingen. In de stichting zijn de provincie Gelderland, de gemeenten Arnhem, Ede, Overbetuwe en Renkum en verschillende organisaties vertegenwoordigd. Doel is om de vele herdenkingen die er zijn te coördineren.
Zestig jaar na de Slag om Arnhem komen de veteranen opnieuw. Mannen van dik in de tachtig. Ze zijn het middelpunt van een vierdaags programma in de derde week van september. Voor 333 euro konden sponsors een veteraan met begeleider naar Nederland halen. Dit onder het motto: Zij staken in 44 hun nek uit, wij geven in 04 een hand terug.
Dat het een jubileumjaar is, zegt de veteranen volgens Van Pelt niets. „Voor die mannen is ieder jaar bijzonder. Ze komen met maar één doel: de herdenking op het kerkhof. Daar liggen hun kameraden.
Het kerkhof is de Airborne begraafplaats in Oosterbeek. De graven van ruim 1700 militairen die sneuvelden tijdens de Slag om Arnhem, voornamelijk Britten, liggen keurig gerangschikt in het gekortwiekte gras.
Op zondagmorgen 19 september vinden op de begraafplaats de officiële herdenkingsdienst en de bloemlegging door meer dan duizend kinderen plaats. Dit jaar in aanwezigheid van koningin Beatrix en de Britse prins Charles.
„Zeer indrukwekkend, weet Van Pelt, die de plechtigheid al verschillende keren meemaakte. „Als die oude mannen de graven van hun makkers opzoeken en even stilstaan, lopen de rillingen over je rug. Arnhem-veteranen die dat willen, kunnen in Oosterbeek dicht bij de strijdmakkers worden begraven.

Snelle stoot
Market Garden was de codenaam voor de operatie die in september 1944 de geallieerden vanaf de Belgische grens met een snelle stoot bij Arnhem over de Rijn moest brengen. Luchtlandingstroepen zouden bij verrassing de bruggen over de Brabantse kanalen, de Maas, het Maas-Waalkanaal, de Waal en de Rijn veroveren. Daarna zouden grondtroepen van het Britse Tweede Leger een beslissende wig in de Duitse verdediging drijven. Optimisten verwachtten dat zo eind 1944 een einde aan de oorlog in Europa zou kunnen komen.
Het begin van de operatie, zondagmiddag 17 september 1944, was veelbelovend. Parachutisten en zweefvliegtuigen landden alsof het een oefening was: Amerikaanse divisies bij Eindhoven en Groesbeek en de Britse 1e Luchtlandingsdivisie bij Wolfheze en Heelsum. Allemaal lichtbewapend, de versterkingen kwamen er immers aan.
Diezelfde avond waren er al tegenslagen: de opmars stuitte op meer Duitse tegenstand dan was verwacht en vorderde daardoor minder snel. Zo waren onderdelen van het Duitse 2e SS-pantserkorps, dat op de Veluwe bijkwam van de slag in Normandië, razendsnel ter plekke.
In Arnhem slaagde maar één bataljon parachutisten, onder commando van luitenant-kolonel John Frost, erin op zondagavond de Rijnbrug te bereiken. Omdat het niet mogelijk bleek de brug te veroveren, bezetten de ongeveer 600 Engelsen de huizen en gebouwen rond de noordelijke oprit, in afwachting van versterking. Maar die kwam niet.

Kelders
Bill Fulton is de enige nog levende Britse veteraan die meevocht in het bataljon van Frost. Hij maakte de verschrikkingen mee. De gewonden kermend in de kelders van de kapotgeschoten huizen. Het voortdurende gevecht, dag en nacht.
De Britten wisten de ene na de andere aanval af te slaan tot op woensdagmorgen de school waarin ze zich hadden verschanst in brand werd geschoten. Donderdagmorgen was het gebied rond de brugoprit weer in Duitse handen. Het bataljon van Frost had het vier in plaats van de geplande twee dagen volgehouden. Het grondleger kwam tot Nijmegen, maar wist Arnhem niet tijdig te bereiken.
Het was voor de Duitsers een harde noot geweest. Dit bleek ook uit het artikel Arnheim! in het nummer van het SS-weekblad Das Schwarze Korps van oktober 1944: „Voor het verdrijven van de tegenstander uit de stevige bakstenen gebouwen waren artillerie en mortieren niet toereikend. Daarvoor waren aanvallen met Tiger-tanks en Sturmgeschutze nodig. Verder was het gebruik van vlammenwerpers nodig om de meest verborgen kelderruimtes uit te kunnen roken.
De Rijnbrug werd in september 1978 officieel de John Frostbrug genoemd. John Frost, ereburger van de stad Arnhem, overleed in 1993.
Bill Fulton leidt op donderdag 16 september 2004 een defilé van ruim 500 veteranen over de John Frostbrug. De gerenoveerde brug, een drukke verkeersader in het Arnhemse centrum, wordt een dag eerder heropend.
Het is de eerste en waarschijnlijk ook enige keer dat ze dit doen. Een idee van Van Pelt. „Noem het een gevoelsgebaar. Als eerbetoon aan de nog levende veteranen. Het zal absoluut een emotioneel moment worden

Bevoorrading
Wat er van de luchtlandingstroepen over was, vocht nog door in Oosterbeek. Het gebied dat ze bezet hielden, was uiteindelijk nauwelijks twee vierkante kilometer groot. Middelpunt was hotel Hartenstein, het hoofdkwartier van de Britse bevelhebber, generaal-majoor R.E. Urquhart. In het pand aan de Utrechtseweg zit nu het Airborne Museum.
De Duitsers leken onbeperkte hoeveelheden artillerie en munitie te hebben. De Britten kregen daar met het uur meer gebrek aan. De bevoorrading uit de lucht liep volledig spaak doordat de Duitsers de afwerpinstructies in handen kregen. Al op de eerste dag van de luchtlandingen namen de Duitsers een Britse officier gevangen die beschikte over instructies voor aanvliegende transportvliegtuigen. Voedsel, medicamenten en munitie vielen voor de Duitsers met tonnen tegelijk letterlijk uit de lucht.
De landing van Poolse parachutisten bij Driel, op 21 september, kon geen verandering meer brengen in de hopeloze situatie van de geallieerden. Dit ondanks het feit dat een paar honderd Polen over de Rijn naar Oosterbeek wisten te komen.
In de nacht van 25 op 26 september werd het restant van de Britse 1e Luchtlandingsdivisie over de Rijn teruggenomen. Nog geen 2500 man van de oorspronkelijke 10.000 bereikten de zuidelijke oever. Ruim 1500 waren gesneuveld. De Slag om Arnhem was verloren.
Dat is meteen de reden waarom Arnhem in Groot-Brittannië minder leeft. „Het is een lost-battle, een verloren slag, zegt Van Pelt. Dat merkt hij in contacten met veteranen. „Over de oorlog willen ze best praten. Arnhem blijft wat op de achtergrond.
Het zuiden van Nederland was bevrijd. Het noordelijk deel ging een barre hongerwinter tegemoet.

Raadsels
Bij Arnhem leden de geallieerden hun laatste nederlaag van de Tweede Wereldoorlog. Het militaire drama is nog altijd een van de grootste raadsels van de Tweede Wereldoorlog. Hoe kon het mis gaan? Verkeerde tactiek? Overmoed na D-Day? Verraad? Tientallen publicaties en onderzoeken buigen zich over Arnhem.
In het boek Een andere kijk op de slag om Arnhem van Peter Berends (uitg. Aspekt; 382 paginas; € 26,98) komt één zaak duidelijk naar voren. Hoewel de Duitsers min of meer verrast waren, beschouwden ze de landingen bij Arnhem als een serieuze dreiging, waarmee generaals op hoog niveau, zoals Model, Bittrich en Christiansen, zich rechtstreeks bezighielden. Vanuit Duitsland werden eenheden aangetrokken om te voorkomen dat een eventuele geslaagde rivierovergang door de Britse grondtroepen zou kunnen uitgroeien tot een strategisch succes.
In tegenstelling tot de 60e herdenking van D-Day in juni in Normandië is Arnhem er nog niet aan toe om er Duitsers bij te halen. Van Pelt: „Het is een aangelegenheid van de veteranen zelf. Zij willen liever niet dat er Duitsers aanwezig zijn en wij respecteren die wens uiteraard.
Er is wel aandrang, ook uit politieke hoek. „Duitsland is in Europees verband een belangrijke handelspartner. In hoeverre kun je die nog links laten liggen?
Volgens Van Pelt is de zestigste herdenking van de Slag om Arnhem „een van de laatste grote. De stichting is van plan in de toekomst jaarlijks herdenkingen te blijven organiseren. En het verhaal over te dragen aan de jeugd. Aan een speciale jongerenconferentie doen volgende week vijftig jongeren uit negen verschillende landen mee. „Ons motto is niet voor niets: The battle of Arnhem – A bridge to the future; De slag om Arnhem – een brug naar de toekomst.

Meer weten?
- Een indringend beeld van de tragedie die zich in de septemberdagen van 1944 in en om Arnhem heeft afgespeeld is te zien in het Airborne Museum Hartenstein, aan de Utrechtseweg 232 in Oosterbeek. Het gebouw is zelf onderdeel van de historie. Tijdens de slag was hotel Hartenstein het hoofdkwartier van de Britse bevelhebber generaal-majoor Urquhart. Info op HYPERLINK "http://www.airbornemuseum.com" www.airbornemuseum.com
- Na de Slag om Arnhem geven de Duitsers op 24 september bevel aan de bevolking van Arnhem om de hele stad te ontruimen. Alle 96.000 inwoners moeten binnen enkele dagen hun huizen uit. Veel bewoners evacueren naar Apeldoorn, maar een aantal blijft liever dicht bij huis. De bevrijding zal immers niet lang op zich laten wachten... Ongeveer 600 Arnhemmers zoeken hun toevlucht in het Openluchtmuseum. Het museum zit tjokvol. Zelfs de plaggenhut is bewoond. In de Delftse molen in het Nederlands Openluchtmuseumm, aan de Schelmseweg 89 in Arnhem, destijds de verblijfplaats van drie verzetsmensen, is historisch fotomateriaal te zien en fragmenten uit het dagboek van mevrouw Glazema, de vrouw van de waarnemend directeur van het museum. Info op HYPERLINK "http://www.openluchtmuseum.nl" www.openluchtmuseum.nl
- Het complete programma van de Stichting Airborne Herdenkingen, inclusief de luchtlanding van meer dan 400 parachutisten op de Ginkelse Heide bij Ede op zaterdag 18 september, is te vinden op HYPERLINK "http://www.airborne-herdenkingen.nl" www.airborne-herdenkingen.nl

Ooggetuigenverslagen
Bij Uitgeverij Tirion in Baarn verscheen het boek Arnhem. Ooggetuigenverslagen van de Slag om Arnhem. Auteur Martin Middlebrook reconstrueert in deze uitgave nauwgezet de militaire acties van de verloren slag. Hij laat veel oud-strijders aan het woord, evenals enkele Nederlanders die de slag van nabij hebben meegemaakt. Het boek kost € 19,98; ISBN: 90.4390.623.9.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen