Verder na een echtscheiding

Annet Westerink werkt zon vijftien jaar bij de HDS, Ali Wernsen al 25 jaar. In die periode zagen ze het aantal echtscheidingen in het orthodox christelijke deel van de achterban toenemen. Hoewel de Barneveldse hulpverleningsinstantie toegankelijk is voor de hele bevolking, komt een groot deel van de cliënten uit kerkelijke kring. „Uit de reformatorische hoek hadden we eerder nauwelijks aanvragen voor hulp na echtscheiding. Dat is nu frequent het geval. Ook in christelijke kring komt echtscheiding vaker voor. De drempel naar de hulpverlening is bovendien lager geworden.
Drie jaar geleden besloot de organisatie een specifieke cursus aan te bieden voor mensen in een echtscheidingssituatie. Elk voor- en najaar start een groep van acht tot tien personen. „Mensen zitten bijna altijd met dezelfde vragen. Dan is het efficiënter om met groepen te gaan werken. Een tweede voordeel daarvan is dat lotgenotencontact veel voor mensen betekent. Ze vinden herkenning en steun bij elkaar.
Het programma van Verder na echtscheiding is zowel gericht op het verwerken van de scheiding als op het adviseren in allerlei praktische zaken. „In een echtscheidingssituatie staat je wereld op zn kop. Dan is het fijn als je wat hulp krijgt, om alles op een rij te zetten.

Huisvesting
Een deel van de cursisten meldt zich aan op eigen initiatief, anderen zijn verwezen door bijvoorbeeld huisarts of predikant. Soms waren ze al cliënt bij de HDS vanwege relatieproblemen. „Dat zie je relatief veel bij mensen uit de streng reformatorische hoek, is de ervaring van Ali Wernsen. „Het valt ons op dat mensen uit de gereformeerde gezindte vaak langer doorgaan om hun huwelijk in stand te houden. Jammer is dat ze meestal te lang wachten eer ze de stap naar de hulpverlening maken.
De beide maatschappelijk werksters zien de cursus niet als een must voor mensen in een echtscheidingssituatie. „Als je het met familieleden of goede vrienden kunt redden, is dat ook prima. Dat heeft zelfs de voorkeur. Lukt het op die manier niet, dan is er de professionele hulpverlening. Waarbij wij altijd adviseren: Tob niet te lang door.
De mogelijkheden om op praktisch gebied wat te bereiken, zagen de hulpverleners van de HDS afnemen. „Vroeger was het eenvoudiger om in geval van echtscheiding samen te werken met de woningstichting. Vandaag komen echtscheidingen zo vaak voor, dat ze een druk leggen op de woningmarkt en niet altijd meer als reden voor urgentie worden gezien. Het huisvestingsprobleem moet veelal binnen de familie of de particuliere sector worden opgelost: een stuk van een boerderij, een bakhuisje, een bovenverdieping. Onze bijdrage op dit gebied blijft beperkt tot meedenken en voorlichting geven. Dat geldt ook voor het aanvragen van een uitkering. We kunnen de weg wijzen, maar het traject versnellen lukt zelden. Ook daar ligt een probleem. Het kan zomaar een paar maanden duren eer men een uitkering ontvangt. Als de situatie echt schrijnend is, nemen we contact op met de afdeling Werk, zorg en inkomen van de gemeente Barneveld. Daar valt nog wel wat te regelen, in de vorm van een voorschot. In het uiterste geval doen we een beroep op de diaconie van de kerkelijke gemeente waartoe de cliënt behoort.

Verlieservaring
Voor de cursus, die tien bijeenkomsten van twee uur beslaat, is een vast programma opgesteld, met als onderdelen: rouwverwerking, kinderen en loyaliteit, omgaan met de ex-partner en de voormalige schoonfamilie, juridische en financiële aspecten, geloofsovertuiging in relatie tot echtscheiding en het weer opbouwen van een nieuw leven.
Het onderdeel rouwverwerking speelt door de hele cursus een rol. „Een scheiding is een heel ingrijpende verlieservaring, voor het hele gezin. We beginnen met de stappen die je maakt in het ervaren van pijn en het omgaan met emoties. Eerst zul je de pijn en het verdriet onder ogen moeten zien, dan kun je het pas een plek gaan geven. De volgende stap is het opbouwen van een nieuw leven. Het moeilijke van rouwverwerking in zon situatie is, dat de persoon om wie het gaat nog leeft. Je kunt hem zo tegenkomen. Bij alles wat te vieren is, keert het probleem terug. Vrij vaak hoor je partners zeggen: Het is gemakkelijker om je man te verliezen aan de dood dan zo. Waarbij ik wel de kanttekening maak dat ze nog nooit een partner door de dood zijn kwijtgeraakt.
Ook voor de families is echtscheiding een schokkende gebeurtenis, die zeker in het begin grote verwarring kan geven. „Hoe gaan wij hiermee om, moeten we partij kiezen of niet? Vaak hoort de familie pas van de huwelijksproblemen als de beslissing om te scheiden al genomen is. Terwijl ouders, broers en zussen nooit iets hebben gemerkt. Die reageren daardoor vol ongeloof en proberen soms de situatie nog te herstellen.

Kinderen
Het gros van de deelnemers aan de cursus is tussen de dertig en veertig jaar. „Vaak mensen met jonge gezinnen. Doorgaans zijn de vrouwen in de meerderheid. „Die stappen wat sneller naar de hulpverlening, praten in het algemeen makkelijker over hun problemen en vinden het minder moeilijk om emoties te erkennen. Mannen hebben meer de neiging om in hun werk te duiken, of op zoek te gaan naar een nieuwe partner.
Een belangrijk onderwerp in de cursus is de betekenis van de scheiding voor kinderen en het omgaan met hun reacties daarop. „Die verschillen per leeftijd. Bij jonge kinderen zie je vooral verlatingsangst. Vader is zomaar vertrokken, kan moeder ook niet ineens weg zijn? Bij kinderen in de basisschoolleeftijd zie je vaak boosheid of depressiviteit en concentratieproblemen. Pubers willen meestal niet over de scheiding praten, deels uit schaamte. In die leeftijdsgroep is het heel belangrijk dat je niet afwijkt van de rest. Ze uiten hun problemen nogal eens in agressief gedrag.
Tijdens de cursus krijgen de ouders praktische tips. „Heel belangrijk is dat mensen beseffen dat kinderen van nature loyaal zijn aan beide ouders. Door een echtscheiding komen ze in een soort loyaliteitsconflict terecht. Die ouders geven niet meer om elkaar, in ieder geval een van beiden niet, maar zij willen van beiden blijven houden. De kunst voor ouders is dan om hun kinderen daarvoor de ruimte te geven. Dat kan heel moeilijk zijn, maar je voorkomt daarmee heel veel schade.

Niet negatief
Cruciaal is volgens Annet Westerink dat de ene ouder niet negatief over de andere spreekt. „Dat geldt ook voor de familie. Een groot probleem voor de achterblijvende ouder is dat die de handen vol heeft aan zichzelf en de eigen situatie. Daardoor loop je het risico de pijn en het verdriet van de kinderen over het hoofd te zien. Als je door de omstandigheden niet in staat bent er zelf aandacht aan te besteden, is het verstandig om de hulp in te roepen van familie of goede vrienden bij wie het kind terechtkan.
Kinderen kunnen na een scheiding heel agressief gedrag vertonen, maar het omgekeerde zie je ook. Dat ze heel lief en stil worden, omdat ze vader of moeder niet lastig willen vallen. Die heeft het al zo moeilijk. Dat kan de desbetreffende ouder het gevoel geven dat het kind de scheiding goed verwerkt, wat in werkelijkheid vaak niet het geval is.
Als kinderen zich gaan gedragen op een manier die niet bij hun leeftijd past, moet er een rood lampje gaan branden. Het is niet gezond als een kind ouder van de ouder wordt. Dat gebeurt heel snel. Vaak zie je ook dat de kinderen zich schuldig voelen over de echtscheiding, omdat ze het gevoel hebben dat die door hen is gekomen.

Veilige kring
Als bij kinderen sprake is van blijvende schade door echtscheiding, heeft dat bijna altijd te maken met de gang van zaken ná de scheiding, is de ervaring van Ali Wernsen. „Dat wordt ook bevestigd door onderzoek. Ronduit fnuikend is een blijvend geruzie over de financiën en de omgang met de kinderen.
Daartegenover heeft het aanhouden van het contact met de voormalige schoonfamilie een helende werking. „Wij zeggen altijd: Ouders hebben als het om de familiebetrekkingen gaat een warme en een koude kant: de warme kant van de eigen familie en de koude kant van de schoonfamilie. Bij de kinderen ligt dat anders. Voor hen zijn beide kanten warm. De ouders van de vertrokken vader of moeder blijven hun opa en oma. Het is heel belangrijk dat ze de ruimte krijgen om daarmee contact te blijven houden.
Het liefst zouden de twee maatschappelijk werksters ook groepen voor kinderen met problemen door echtscheiding opzetten. De vraag daarnaar is groot, maar tot nu toe ontbreken de financiële middelen. In gemengde groepen zien ze niets. „Dan durven kinderen bepaalde dingen niet te zeggen. Ze willen hun ouders verdriet besparen. In een veilige kring van lotgenootjes kunnen ze hun gevoelens wel delen.

Verbod
Aan het onderdeel geloof en echtscheiding wordt medewerking verleend door een van de Barneveldse predikanten. „Daarin gaat het niet zozeer om de vraag of echtscheiding toegestaan is, want de scheiding is een feit. We richten ons veel meer op de vraag wat echtscheiding voor je betekent in relatie tot je geloof en tot de gemeente.
Met het kerkelijk pastoraat na een echtscheiding hebben de maatschappelijk werksters van de Barneveldse hulpverleningsorganisatie in het algemeen goede ervaringen. „In een aantal gevallen is er onderling overleg, al is van echte samenwerking niet zo vaak sprake. Wat ons betreft zou dat meer mogen zijn, maar de cliënt moet dat ook willen. Vaak houdt die professionele hulpverlening en pastoraat graag gescheiden.
Bij een kerkelijk verbod op echtscheiding plaatsen Annet Westerink en Ali Wernsen vraagtekens. „Ook wij zijn van mening dat scheiding niet plaats zou mogen vinden, maar we leven in een gebroken wereld. Soms is het een onmogelijke werkelijkheid, omdat binnen het huwelijk of het gezin de vreselijkste dingen gebeuren. Wanneer de situatie onleefbaar is geworden, ook voor de kinderen, ontkom je soms niet aan een scheiding. Als je individuele ambtsdragers uit een kerkverband dat echtscheiding verbiedt onder vier ogen spreekt, erkennen ze dat. Maar laat de kerkorde het eenvoudig niet toe, dan kunnen ze verder weinig.

Preventie
Om echtscheidingen te voorkomen, zou volgens de hulpverleensters van de HDS meer moet worden gedaan aan preventie. „Een goed voorbeeld daarvan is de huwelijkscatechese in steeds meer kerken. Soms is het volgen daarvan zelfs verplicht wanneer men het huwelijk kerkelijk wil laten bevestigen. Daar staan wij positief tegenover.
Aan mensen met relatieproblemen vragen we vaak hoe ze zijn getrouwd. Dan blijkt dat ze soms zomaar in het huwelijk zijn gestapt, zonder na te denken over de consequenties. Er mag best een roze wolk zijn, maar je moet ook beseffen wat er allemaal kan gebeuren en hoe je daar dan mee om zult gaan.
In meerdere landen kun je pas scheiden na een bepaalde bedenktijd. Dat is een goed systeem, zeker als de bedenktijd benut wordt voor het nadenken over de gevolgen van de echtscheiding voor de kinderen. Vaak zijn de huwelijksproblemen het gevolg van een slechte communicatie. Dat is een behandelbaar probleem. Voorwaarde is wel dat beide partners er iets aan willen doen. Is dat het geval, dan kan het zeker goed komen. Daarvan zien we hier gelukkig ook de voorbeelden.

Volgende keer: Pastoraat rond echtscheiding.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen