De langste straat van Nederland

Langgerekt ligt de dijk in het vlakke Friese land, zon twee meter boven het maaiveld. Een dunne wolkenlaag vergrijzelt het zonlicht, waardoor een mystieke sfeer ontstaat. Eindeloze akkers vol koren, suikerbieten en aardappels bieden een gamma in groenen, onderbroken door een enkele vleug wit: de bloesem van aardappels. Statige boerderijen, omzoomd door hoog geboomte, liggen als eilandjes in de zee van gewas. Her en der rijst een mast omhoog, met traag rondwentelende wieken. Ook op het Bildt is de windmolen ontdekt.
De arbeidershuisjes op de Oudebildtdijk zijn gebouwd in rijtjes. Strékies, zeggen de Bildtkerts. Vrijwel allemaal liggen ze aan de buitenkant van de dijk. Dankzij een regel uit 1536, die bepaalde dat er zonder keizerlijke recognitie geen huizen op of aan de binnenzijde van de zeedijk mochten worden gebouwd. Om te voorkomen dat ze kostbare cultuurgrond in beslag zouden nemen.
Nummer 237 is de uitzondering die de regel bevestigt. Het langgerekte huis met golvend pannendak, klem tegen de dijk gebouw, behoort toe aan Piet (84) en Tietsie (72) Hoekstra. Piet was drie toen hij er kwam wonen, Tietsie is er geboren. „Vroeger zag de wereld er heel anders uit, zegt Piet. „Toen kon je over een modderpad zo op de Nieuwe Bildtdijk komen. Dat is over. We hadden hier allemaal stukjes land van een hectare en kleiner, maar de ruilverkaveling hèt alles slecht geschoven.

Foto
Net als zijn vader werkte hij in de pootaardappels. Tietsie stond in een van de buurtwinkeltjes aan de dijk. Voor de oorlog had elk strékie zn eigen super, maar met de uitstroom van Ouwedieksters verdwenen ook de winkeltjes. „Ik heb het eventjes voor jou narekend, zegt Piet, „aan dit strékie woonden in de oorlog vierenvijftig mensen. Nou nog elf. Zeven huizen zijn afgebroken. Dat is de hele dijk langs zo.
Broer en zus Hoekstra bleven honkvast. „Omdat we het hier mooi vinnen, verklaart Tietsie. Verliefd blikt ze over het tarweveld aan de overkant van de Ouwediekstervaart. „Je ken wel een heel duur huus hebben, vult Piet aan, „maar dan zien je tegen de gevel van een ander an.
Vooral Tietsie koestert het oude. Ze kookt nog op een driepitter, zij het dat de butagasfles plaats maakte voor een vaste aardgasleiding. Boven de buiskachel hing ze een foto van Brand Overeem. Een stokoud Veluws echtpaar, dat de toeschouwer over een zandpad tegemoet wandelt. „Dat past hier helemaal, vindt de vrouw des huizes. Piet vindt van niet. Daarom zit hij uit protest in de stoel onder de foto, dan hoeft hij er niet tegenaan te kijken. „Wat moeten we met zulke ouwelui? Zelf is hij actief als een jonge kerel. Met biezen snijden, stoelen matten, visnetten knopen, eendenkorven vlechten van vlas, houten stoeltjes maken. Van de winter had hij de linkerhand nog in de zaagmachine. Het kostte hem de kop van de wijsvinger

Dronken
In een houten bouwsel langs de smalle Ouwediekstervaart, die als een zilveren lint aan de voet van de dijk ligt, rookt de bejaarde Bildtkert zelf zn paling. Café-restaurant Het Graauwe Paard in Oudebildtzijl vaart er tegenwoordig met een grote praam, vol volk van elders, vertelt hij. Niet altijd tot zijn genoegen. „We hebben het gehad dat ze midden in de nacht met een stel dronken lui langs kwamen. Dat vind ik niet plezierig.
Echt Bildtkerts zijn er volgens Hoekstra weinig meer aan de dijk. De import heeft de overhand gekregen. Met Tietsie laat hij alle bewoners van hun strékie de revue passeren: eerst een Bildtkert, dan een vrouw uit Finland die een deel van het jaar in Parijs zit, daarna weer een gezin van elders, dan een schoolmeester die van Krimpen aan den IJssel komt.... Over de contacten met de nieuwelingen hebben ze niets te klagen. „Het zijn stuk voor stuk hele beste mensen, die net as wij van de ruimte houden.
De import versterkte wel de secularisatie. Van de kerkgang is op het Bildt weinig over. „De Westhoek is altijd socialistisch geweest, weet Tietsie, „maar hier liepen we vroeger op zondag met een hele sliert mensen over de dijk. Nu zitten er geen zeventig meer in de Gereformeerde kerk van Ny Altoenae.

Pootaardappels
Van de arbeidershuisjes aan de andere kant van de dijk staan er meerdere te koop. Onder meer dat van Jetske Sipma. Met haar man keert ze terug naar Oudebildtzijl, waar ze een grotere woning hebben gekocht. Toch gaat het vertrek van de Oudebildtdijk haar aan het hart. „Je raakt verknocht aan de ruimte, het uitzicht. Over de dijk ploegt een Bildtse vrouw op de fiets eenzaam tegen de wind in, de fietstassen vol boodschappen, daarbovenop een kartonnen doos met etenswaar. Tegen een decor van vlakke akkers en een windmolen. „Dit is toch prachtig, lacht Jetske.
Overdag werkt ze elders, als verpleegster. Ze is niet de enige. Het gros van de Ouwedieksters moet voor het dagelijks werk de dijk af. De landarbeider is vrijwel uitgestorven. De boeren doen het tegenwoordig zonder. Ytzen Pieter van der Werff boert samen met zijn ouders op niet minder dan honderd hectare. De tijd van vast personeel is voorbij. Dat kan economisch niet meer.
Toch is de jonge boer niet pessimistisch gestemd. „Het Bildt is de kraamkamer van de Europese pootaardappel, stelt hij met gepaste trots vast. „Dijkstra, die wereldwijd sorteermachines voor frietfabrieken maakt, komt hier weg, net als Tolsma luchttechniek. Overal waar aardappels groeien, zit Tolsma. Via de HZPC, die hier zn roots heeft, gaan onze pootaardappels de hele wereld over. In de akkerbouw is het vandaag niet eenvoudig, maar wij hebben goeie landbouwgrond en veel kennis. Ik ben in Portugal geweest, met Oost-Europa heb ik veel contact, overal zijn problemen. Daarvoor hoef je niet te verhuizen. In slechte tijden moet je ervoor zorgen dat je de beste bent.

Palen
Een welstandscommissie lijkt op het Bildt nog niet te zijn uitgevonden. Aan de Oudebildtdijk doet ieder wat goed is in eigen ogen. Grondig gerestaureerde dijkhuisjes staan naast pandjes met de wonderlijkste uitbouwsels. Andere Bildtkerts laten hun woning onbekommerd verkrotten.
Een deel van de Ouwedieksters gebruikt de voortuin als marktplaats. Voor oud ijzer, tweedehands fietsen, rode bessen en ongeregeld goed. Op de boom naast een woning met knalpaarse dakgoten en kozijnen is een bord getimmerd met de vermelding Te koop: eenden, kippen, duiven. Het gevederd gedierte scharrelt rond over een met een hek afgezette zandplaat. Aan de andere kant van het huis staan vluchtheuvelpalen, een duiventil en een hondenhok. Ook te koop.
Terwijl elders aan de dijk een ligusterheg, wat stokrozen of struikgewas de scheiding tussen voortuin en dijk markeren, kozen de bewoners van huize Lobelia voor Amsterdammertjes. Ook paars geverfd, met ijzeren kettingen ertussen. „Ja, ik heb wat met paars, lacht bewoonster Nellie Dijkstra. Zwart is haar tweede lievelingskleur. Vandaar dat ze de kozijnen in de woonkamer eerst zwart had. „Maar dat kwam toch een beetje op ons af, daarom heb ik ze weer overgeschilderd. Hebt u een klein momentje, daar is iemand voor de palen...

Bildtse vlag
Van Oudebildtzijl kwam ze naar de dijk. „Ik ben een echte Bildtkert. Tegen Hollanders zeg je dat je Fries bent, maar onder Friezen ben je een Bildtkert. Een Fries voel ik me niet. Ik heb ook een Bildtse vlag, de Friese vlag wil ik niet aan mn woning hebben.
Het huis, oorspronkelijk twee arbeiderswoningen, kreeg niet alleen een originele kleur, maar ook een nieuw dak. „Nu zijn we achter aan het uitbouwen. Zo blijven we bezig. De buren vinden het allemaal best. Dat is typerend voor het volk aan de dijk. „In principe hoor je hier bij elkaar, maar we zijn ook heel erg op onszelf.
Om aan het eerste invulling te geven, werd ze voorzitter van de activiteitencommissie van het dorpshuis in Ny Altoenae. „Wij organiseren de intocht van Sinterklaas, een sprookjesfeest, een zwerversfeest, een bingo-avond... Voor iedereen die mee wil doen. We maken geen onderscheid tussen Bildtkerts en mensen van elders.

Probleemkatten
Jacqueline Claus behoort tot de laatste categorie. Zes jaar geleden kwam de Vlaamse naar de dijk, nadat ze in het nabijgelegen Minnertsga was weggejaagd. Door de buren, die dol werden van haar passie: het opvangen van afgedankte en mishandelde katten. Waarin ze zichzelf herkent. „Vanaf mn derde jaar, toen mn moeder overleed, heb ik voor mezelf moeten zorgen.
Aan de Oudebildtdijk kan ze zich ongestoord uitleven. Het werk is ondergebracht in een stichting, waarvan ze zelf de voorzitter is. Buurvrouw Nellie voert het secretariaat. Naast de voordeur staat een collectebus ter grootte van een melkvat, met erboven de tekst: Help Jacqueline helpen. Steun het poezenparadijs. In de gang, waar de blikken kattenvoer hoog staan opgetast, is een gazen deur aangebracht. De woonkamer doet denken aan het compartiment voor kleine katachtigen in een dierentuin. Van alle kanten klinkt het gemauw van de bewoners. „Drieëntachtig zijn het er nu, meer kunnen we er niet hebben. Ik slaap gewoon op de bank, tussen de beesten.
Van onmin met de buurt is geen sprake meer. Nellie, een geboren Bildtker, en Margaret, afkomstig uit Zeist, komen dagelijks schoonmaken. Slechts een deel van de dieren is zindelijk. „De meeste zijn probleemkatten, zegt Jacqueline. „Van mensen moeten ze niets meer hebben, maar hier leven ze in rust en vrede. Dit is een huis van liefde. De dieren worden goed verzorgd, s avonds komen Nellie en Margaret nog even met ze knuffelen.

Betjak
In de berm langs de dijk voorbij Ny Altoenae grazen twee geiten aan een touw. Een zwaar getatoeëerde fietser laat zich door een woeste herdershond voorttrekken richting Westhoek, waar de Oudebildtdijk steeds dichter de waddendijk nadert. De openbare lagere school van Westhoek, gelegen tussen een grasveld en een tarweakker, lijkt uitgestorven. Net als het armetierige restaurantje Gaya Indonesia, waar een verroeste betjak in de berm voor een Indisch sfeertje moet zorgen.
Ook de enige resterende kroeg aan de dijk is dicht. De reden staat op een geprint vel dat tegen een raam van het dranklokaal is geplakt. Wegens ziekte is café De Oosthoek dit weekend gesloten. De poster op een volgend raam informeert de voorbijganger over het Kermisprogramma 2006.
Wie toch wat wil nuttigen, kan terecht bij De Amsterdammer, al schenkt die geen sterke drank. Tot vreugde van de buren. Die waren aanvankelijk niet blij toen Theo Modder het tentje halverwege de Oudebildtdijk weer opende, nadat de groezelige lokaliteit voor gebruikers van drank en drugs in vier jaar tijd vijf eigenaars had gehad.

Paddestoelen
Modder, die met echtgenote Bertha twaalf jaar lang de horeca in de artiestenfoyer van de Amsterdamse Beurs van Berlage verzorgde, bouwde de beruchte tent aan de Oudebildtdijk om tot een sfeervol eethuisje. „We begonnen met een negatieve naam, maar de locatie is ideaal. Lever je dan ook nog kwaliteit, dan moet het lukken. Onze voorgangers hadden er een zootje van gemaakt. Toen we hier voor het eerst kwamen, stonden de potten zuur van twee jaar geleden nog op de toonbank. Ze liepen vanzelf heen en weer, die potten.
Via De Bildtse Post en de lokale radio presenteert De Amsterdammer zn reclamestunts. „We zijn er ook een bezorglijn bij gaan doen. Gemiddeld brengen we tien tot vijftien vrachten per avond weg, ook in de omringende dorpen. Overal waar De Bildtse Post komt. In Amsterdam is bezorgen heel gewoon, maar hier kenden ze dat niet. Oude mensjes die al jaren geen snack op hadden, eten nu weer een patatje. Mijn zoon van twee meter tien brengt de bestellingen weg. Hij zegt tegen me: Sommige huisjes ken ik niet in, pa. Dat zijn net paddestoelen.

Jordaan
In de Bildtkerts herkent de Amsterdammer het volk in de Jordaan van zijn jeugdjaren. „Ik ben een geboren Jordanees. Toen ik jong was, had je daar dezelfde mentaliteit als hier. De mensen hebben nog wat voor mekaar over, en ze zeggen je altijd gedag. Dat was vroeger in de Jordaan ook. Ze kennen mij allemaal als De Amsterdammer, die een grap of een mop moet vertellen. Ze begrijpen hem niet altijd meteen, maar dat geeft niet. Dat komt een week later wel.
Heimwee naar Mokum heeft hij nog geen dag gehad, al is het in de winter wel érg stil aan de dijk. „Het zijn hier net kabouters. Als het koud wordt, doen ze de paddestoeltjes dicht en daar komen ze de hele winter niet meer uit. Pas in het voorjaar zie je ze weer te voorschijn komen. Ik heb daar geen moeite mee. In Amsterdam had ik het helemaal gehad. Het is daar niet leefbaar meer. Meneer Balkenende heeft het over normen en waarden, die vind je hier nog.

Vrijgevochten op ingedijkt land
De Noord-Friese kustgemeente het Bildt, gelegen achter de waddendijk, dankt zn naam aan opgebild ofwel aangeslibd land. In 1498 schonk keizer Maximiliaan het aan hertog Albrecht van Saksen. Diens zoon Georg liet het in 1505 inpolderen, onder leiding van Hollanders uit de Alblasserwaard. Die namen niet alleen werkvolk uit hun eigen provincie, maar ook uit Brabant en Zeeland mee. De Brabantse inbreng bleef voor het nageslacht bewaard door het gehucht Ny Altoenae, de naam die werkvolk uit het land van Heusden en Altena aan hun kamp gaf. Uit de mengeling van talen die op het nieuwe land werden gesproken, ontstond geleidelijk het Bildts.
Door de aanleg van de Nieuwe Bildtdijk, een eeuw later, werd de Oude Bildtdijk een slaperdijk. Bewoond door arme arbeiders, werkzaam op de grote boerenhoeven. s Avonds bedronken velen zich in een van de kroegen aan de dijk. Aan het eind van de 19e eeuw namen ze het niet langer. Ze verenigden zich in een socialistische strijd tegen armoe, onderdrukking en uitbuiting.
In het begin van de twintigste eeuw emigreerden honderden Bildtkerts naar de Verenigde Staten en Canada. De Oudebildtdijk liep leeg en verpauperde. Dusdanig dat de gemeente rond 1960 van plan was de lintbebouwing langs de langste straat van Nederland te slechten. Dat werd voorkomen door huisjesmelkers, die door advertenties in De Telegraaf woningzoekenden naar het Bildt trokken. Voornamelijk alternatieve figuren, die het met de oorspronkelijke Bildtkerts prima kunnen vinden. De Oudebildtdijk biedt nog ruimte voor vrijgevochten volk.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen