Terschelling, het eiland van de cranberrys

Pieter-Sipkes Cupido wist niet wat hij deed, toen hij tijdens een stormachtige novembernacht zijn gevonden vat leeggooide in de duinen! De inhoud –zure, rode bessen– mocht dan in zijn ogen weinig waard zijn, ze schoot wortel in het zand, werd in 1868 ontdekt door een biologiestudent en lokt anderhalve eeuw later massas mensen naar het eiland.
Anno 2006 kent Terschelling namelijk een ware cranberrycultuur dankzij de vondst van jutter Cupido. In het gastenboek van een appartement beveelt een zekere Truus als één van haar Terschellinger Tips de cranberrymilkshake aan. De schappen van de souvenirwinkels in West dragen volop potjes cranberrycompote en doosjes cranberrythee, cranberrykaarsen en cranberrygeurzakjes. En bij de fabriek Cranberry Cultuur Skylge in Formerum gaan de flessen sap en wijn met dozen vol over de toonbank. Presentaties en proeverijen informeren de bezoekers hier over het bijzondere besje. Speciale folders zetten de (geneeskrachtige) kenmerken ervan nog eens op een rij. „Of dit echt werkt? Daar durf ik om te wedden, mevrouw! Twee glazen op een dag, en u bent van uw blaasontsteking af, bluft de baas achter de toonbank. „Zo niet, dan bel ik u, waarschuwt de bezoekster. „Als het wel werkt, mag u ook bellen, hoor! vindt de verkoper.
De klant in kwestie vertrekt met flessen vol puur sap, maar blijkt bij navraag in de maanden die volgen nog menige antibioticakuur nodig te hebben. Niet iedereen die kampt met chronische urineweginfecties is kennelijk meteen gebaat bij deze bes. Daan van Zandwijk van cranberrykwekerij De Groenhof is dan ook iets genuanceerder in zijn complimenten voor de cranberry. Dat de bes tumorremmend zou zijn, zoals sommige folders beweren, durft hij vooralsnog niet te bevestigen. Maar ook hij is overtuigd van de gunstige invloed die de cranberry in veel gevallen heeft op het urinesysteem. „Ik hoor dat van heel veel klanten. Bovendien staat het wetenschappelijk gewoon vast. In Amerika is dit al lang bekend. Ik merk dat het nu ook doorgedrongen is tot veel Nederlandse huisartsen en specialisten.

Compote voor kerstmaaltijd
Daan van Zandwijk werd in 1978 geboren in Kenia, waar zijn vader pootaardappelbedrijven oprichtte. Toen de tijd aanbrak dat hij naar school moest, besloten zijn ouders, Ron en Dieuwke, naar Nederland terug te keren. Ze vestigden zich op Terschelling en begonnen een biologisch tuinbouwbedrijf.
„Op een gegeven moment kwam de toenmalige eigenaar, Ellen Bolt, van het cranberrybedrijf hier op Terschelling bij mijn vader. Hij zei: Het gaat niet goed met de cranberrys in de duinen. We hebben al een paar jaar een misoogst gehad. Kun jij op jouw bedrijf niet met cranberrys beginnen? Mijn vader heeft eerst zijn huiswerk gedaan. Hij is naar Amerika gegaan om uit de 130 cranberryrassen de beste te zoeken. Vervolgens ging op ons bedrijf de cranberryteelt van start. Inmiddels halen we jaarlijks vijf tot tien ton bessen van de velden.
De oogsttijd van de cranberry is in september, maar dat betekent uiteraard niet dat de Van Zandwijks er de rest van het jaar geen omkijken naar hebben. Vooral nachtvorstperioden zijn spannend voor hen, vertelt Daan. „Vroeger mochten mensen bij nachtvorst vuur om een cranberryveld leggen. Dat soort dingen wil Staatsbosbeheer niet meer. Net als fruittelers beregenen we dan, zodat het water de bloesem beschermt. We hebben een vorstalarm, maar als we ons verslapen of er komt onverwacht vorst, kunnen we de hele oogst verspelen.
Ook bij droogte in de zomer beregenen we. Verder houden we de velden onkruidvrij en snoeien we de planten. In juli en augustus komen er grote, rode bessen aan en eind september kunnen we oogsten.
De mooiste delen van de velden plukken we dan met plukbakken voor de versmarkt. Die bessen sorteren we op grootte en kleur. Ze komen in biologische groentewinkels terecht voor mensen die zelf compote voor de kerstmaaltijd willen maken. Als dat klaar is, volgt de natte oogst. Wij hebben onze velden eerst afgegraven, zodat ze in de winter al bijna op grondwaterpeil zitten. Als je met plukbakken werkt, blijft namelijk 10 tot 30 procent van de bessen op de grond liggen. Die blijven drijven wanneer je de velden onder water zet. Daardoor kun je machinaal oogsten. Deze natte oogst gebruiken we voor onze producten. We vriezen de cranberrys in en kunnen er het hele jaar door sap, jam en compote van maken.

Napluk
De producten van De Groenhof worden zowel op het eiland als op het vaste land verkocht. Vooral de kleine weckpotjes met een leuk etiket erop doen het goed bij vakantiegangers, aldus Van Zandwijk. „Zij nemen de jam mee voor de buurvrouw die de bloemen water heeft gegeven... Of er nog meer doorheen gaat behalve cranberrys en suiker? Het recept is geheim, hè!
De Terschellingers zelf maken overigens hun eigen jam. Ieder jaar is er in de duinen de zogeheten napluk. Dan staat er een advertentie in de krant: „De napluk is begonnen. Dan kan iedereen met de hand cranberrys gaan plukken.
Slechts één middag in de week staat De Groenhof open voor mensen die aan huis iets willen kopen. „We zijn druk genoeg, verklaart Van Zandwijk. „We hebben ook aardbeien, pruimen, rode bessen en wilde bloemen. Mensen kunnen fruit plukken of een eigen boeket van veldbloemen bij ons samenstellen. Ik run het bedrijf samen met mijn vader en moeder. Vast personeel willen we niet, dat is tegenwoordig een ramp; dan moet je weer zoveel groeien en zouden er velden bij moeten.

Overschot
De verovering door de cranberry bleef beperkt tot de Waddeneilanden. Tot op heden, tenminste. Daan van Zandwijk: „Ik hoor wel eens dat je ze op de Veluwe ook hebt. Het zou kunnen, want de bodem is daar ook kalkarm, maar ik ben ze er nog nooit tegengekomen en ik zie dat ook nog niet zo gauw gebeuren. Zeg nooit nooit, maar iemand die elders een cranberrybedrijf wil beginnen, moet wel een lange adem hebben. Het duurt vier jaar voordat je voor het eerst kunt oogsten!
Elders in de wereld tiert de bes welig. De zakjes die je in Nederlandse supermarkten veel ziet liggen, komen van het Amerikaanse Ocean Spray. „Dat is echt een massaproducent. Een paar jaar geleden hadden ze zelfs een overschot. Nog vóór de oogst hadden ze een voorraad cranberrys voor een heel jaar in de vrieshuizen. Dus kregen ze daar een premie om de oogst te laten mislukken...
Zelf zijn wij bij cranberryvelden in Boston wezen kijken. Dat ligt ook op 53 graden Noorderbreedte en als je daar in de duinen loopt, denk je dat je op Terschelling bent. Toen we terugkwamen, lieten we er fotos van zien aan een oude Terschellinger en we vroegen: Joh, waar is dit? Bij paal 22! zei hij. Nee hoor, dit is in Amerika!''

Meer informatie: De Groenhof, Oosterend 9, Terschelling, tel. 0562-448058.

Cranberrysap als medicijn

„De meest wetenschappelijk onderzochte vrucht wordt-ie wel genoemd. Niet alleen het hoge gehalte aan vitamine C kenmerkt de cranberry. Dankzij een speciale cel- en tanninestructuur zou deze bes ook de E-coli-bacterie de kop indrukken. De bacterie dus die verantwoordelijk is voor het overgrote deel van blaas-, nier- en urinewegproblemen. Verder zijn er onderzoekers die beweren dat cranberrys –dankzij het salicylzuur dat ze bevatten– een bijdrage kunnen leveren in de strijd tegen dikke-darmkanker en enkele andere vormen van kanker en dat ze het dichtslibben van bloedvaten helpen voorkomen. Als wijn of frisdrank is het sap populair bij velen; wie het op zn gezondst –dus onverdund en ongezoet– drinkt, ontdekt de ware smaak ervan. Die is zo zuur en wrang dat menig gebit er spontaan overgevoelig van wordt. Of het sap voor de tanden ook wel zo gezond is, blijft in de brochures echter onvermeld...

Hoe het wonderbesje naar de Wadden kwam

Aangezien scheurbuik vroeger de schrik van alle zeelieden was, konden ze een vitaminebommetje aan boord goed gebruiken. Lange houdbaarheid was natuurlijk noodzakelijk. De cranberry die in Amerika groeide, voldeed aan de voorwaarden: om de vitaminerijke bes heen zit een waslaagje dat ervoor zorgt dat hij enkele maanden goed kan blijven.
Op een dag moet een vat met deze voorraad van een Amerikaans dek zijn gerold. Toen werd de bes ook ontdekt in de lage landen bij de zee. Een encyclopedie vertelt het zo: „Het is een stormachtige novembernacht in de negentiende eeuw wanneer Pieter-Sipkes Cupido het warme echtelijke bed verruilt voor de striemende regen op het strand. Turend en duwend tegen de storm loopt hij van paal tot paal. Zijn ogen hebben moeite met de regen. Er beweegt iets in de branding. Minuten lijken uren, dan spoelt het voorwerp aan. Het blijkt een fors vat, volledig intact en zwaar. Pieters verwachtingen zijn hoog gespannen. Met alle kracht duwt hij de ton over het strand en over de eerste duinenrij. Al die inspanning vraagt om een beloning, vindt Pieter. Zijn verkleumde vingers wrikken aan de plug van het vat. Een hartversterkertje zal er best ingaan.
In het eerste ochtendgloren ziet Pieter verbaasd een handje rode bessen in het zand rollen. Verbazing wordt woede. Hij had er meer van verwacht. In drift krijgt het vat een ferme schop met de klomp en het barst. De bessen vliegen in het rond. Mokkend gaat Pieter huiswaarts. De eilanders noemden de bessen vroeger wel Pieter Sipkesbeien: een duidelijke aanwijzing dat de overlevering misschien wat mooier is gemaakt, maar een kern van waarheid bezit.

Cranberry

Oxycoccus Macro Carpon Aiton is de naam. Cranberry, (Amerikaanse) veenbes, vossenbes of lepeltjesheide wordt-ie ook wel genoemd. Deze heideachtige plant gedijt goed op kalkarm, wit duinzand en kan onder gunstige omstandigheden wel honderd jaar oud worden. Omdat de cranberry tegelijk een moerasplant is, kan hij maanden onder water staan. Vorst is funest voor de knoppen, die in de herfst worden gevormd.

Recepten van De Groenhof

Klassieke saus
Ingrediënten: 500 gram gewassen cranberrys; ongeveer 300 gram suiker naar smaak; 0,38 liter water.
Bereiding: Breng in een hoge pan het water met de suiker aan de kook en roer tot de suiker is opgelost. Laat hierna nog 1 minuut koken. Doe de cranberrys erbij en laat het geheel koken tot de bessen barsten (ongeveer 5 minuten). Giet het geheel over in een schaal of pot en laat het afkoelen. Heerlijk bij vlees of wild, maar ook verrukkelijk in kwark, yoghurt, ijs of taart.

Cranberry-notensalade
Ingrediënten: 500 gram gewassen cranberrys; 1 sinaasappel in stukjes; 6 volle eetlepels honing; 350 gram gemengde, gemalen noten.
Bereiding: Maal de cranberrys in een draaiende mixer of groentemolen fijn, voeg ook de stukken sinaasappel toe. Doe het in een schaal en voeg de honing en noten toe. Koel het tot gebruik. Je kunt het serveren met sla en mayonaise, maar zo is het ook heerlijk. Serveren als voor- of nagerecht.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen