Puzzelen beetje calvinistisch

Puzzelen is razend populair. Naar schatting tussen de 6 en de 8 miljoen Nederlanders buigen zich regelmatig over een sudoku, cryptogram, kruiswoordraadsel of woordzoeker. „En dan hebben we het over ten minste één keer per week. Dat kan variëren van een sudoku die iemand tijdens zijn treinrit naar het werk uit de Spits haalt tot het doorwerken van een compleet puzzelboek.
De 26-jarige Nederlandse puzzelkampioen 2000, 2001 en 2002 studeerde op verzoek van haar huidige werkgever af op een onderzoek naar puzzelen. Ze kwam door haar verrassende optreden tijdens de wedstrijden in aanraking met Keesing, uitgever van onder meer het blad Denksport. „Van het een kwam het ander, zegt de enthousiaste Saskia, die vrijetijdwetenschappen studeerde.
In 2004 ging ze in Amsterdam bij het bedrijf, sinds kort onderdeel van het Telegraafconcern, aan de slag. Dit voorjaar werd de oorspronkelijk uit Maastricht afkomstige Balmaekers benoemd tot productontwikkelaar. „Ik buig me over nieuwe concepten, bezoek grote beurzen en zoek op internet naar trends in het buitenland.
Bij Denksport, marktleider in Nederland, heeft ze haar draai gevonden. Bij de redactie van dit blad werken „een man of twintig. Mensen die taalgevoelig zijn. Logische denkers, cijferaars en journalisten. Met als gemeenschappelijk kenmerk dat ze creatief zijn. Daarnaast hebben we nog eens twintig mannen en vrouwen die op freelancebasis onze puzzels maken. De meeste redacteuren houden zelf ook van puzzelen. Ze lacht vrolijk. „Dat moet ook wel. Hoewel, soms is het goed ook met niet-puzzelaars te praten. Dat voorkomt dat je al te bekneld raakt in je vak.

Hersentraining
Uit Saskia Balmaekers onderzoek kwam naar voren dat het overgrote deel van de miljoenen puzzelaars hun liefhebberij niet als hobby zien. „Dat is echt grappig. Het is voor hen een vorm van ontspanning, maar niet hun hobby, zeggen ze. Over een hobby hebben de mensen andere gedachten. Dat moet om iets groots gaan. Evenmin is er in de belevingswereld van de puzzelaars sprake van een sport. „Dat geldt slechts voor de enkeling die zijn kunnen wil meten met dat van anderen.
En de benaming denksport dan? Saskia, ook schrijver van een boek over de historie van de puzzel, heeft de annalen van het bedrijf goed onderzocht. „Simon Keesing, de oprichter van het oorspronkelijke familiebedrijf, bedacht die naam in 1930. Denk-sport, met als ondertitel voor volwassenen. Maar de nadruk lag in die tijd op hersentraining. Gaandeweg ontwikkelde zich dat meer in de richting van een vorm van ontspanning.
Tot voor kort riep de traditionele puzzelaar het beeld op van een oudere man of vrouw, met een puzzelboekje in de hand verscholen achter de geraniums. De resultaten van het onderzoek van Saskia rekenen volledig af met het idee dat voornamelijk ouderen een puzzel ter hand nemen. „Iedereen, van jong tot oud, blijkt in gelijke mate te puzzelen. Jongeren net zo vaak als ouderen. Het grote verschil was steeds dat jongeren er niet voor uitkwamen.
Ze onderscheidt vier groepen. „Naast de ouderen is er een groep tussen de 30 en de 60 jaar die op een wat actievere wijze puzzels oppakt, tussendoor van alles ter hand neemt. Verder zijn er intellectuelen, hoog opgeleide puzzelaars, meest mannen, die zich buigen over logische puzzels, cryptogrammen en beeldzoekers, vooral uit kranten en via internet. De vierde groep bestaat uit trendgevoelige jongeren.
De laatsten zijn uit de anonimiteit getreden sinds de sudoku in 2005 aan een onstuitbare opmars begon. Sindsdien wordt het maken van een puzzel niet meer als een stoffige bezigheid versleten.

Moeder van de puzzel
De oorsprong van de sudoku ligt in Amerika, weet Balmaekers. „Al in de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw circuleerden er puzzels onder de naam Number Place. Een Japanner zag de puzzel, voelde er zich toe aangetrokken en verfijnde de symmetrie. Hij lanceerde de naam sudoku en bracht die op de Japanse markt. Voor een grote verbreiding zorgde Wayne Gould, een gepensioneerde rechter in Hongkong. Ze heeft de man zelf gesproken. „Hij ontwikkelde een computerprogramma voor de sudoku en verkocht dit aan de krant The Times. Begin 2005 begon de verspreiding in Engeland. Vervolgens ging het razendsnel, niet te vergelijken met wijze waarop de moeder van de puzzel, het kruiswoordraadsel, zich in het verleden verspreidde. Die deed er tientallen jaren over om wereldwijde bekendheid te verwerven.
In juli vorig jaar kwam de sudoku in Nederland. „In het najaar was Nederland er al aan verslaafd. De mailboxen van de redacteuren hier raakten overvol. Normaal kreeg je nog geen vier berichten per dag. Overal waar ik kwam, op elk feestje, was het daar heb je Saskia van de sudokus. We kregen de NOS, TweeVandaag, het Jeugdjournaal en de grote kranten over de vloer. Dat was nog nooit gebeurd. We bevonden ons voordien in een hoekje van tijdschriftenland. We spraken er wel over hoe we van ons imago af konden komen. Dat is gebeurd, we worden eindelijk serieus genomen. Wat we zelf niet konden, heeft de sudoku voor ons opgelost.
De aan Keesing Entertainment Media BV verbonden productontwikkelaar geeft eerlijk toe dat de opkomst van de sudoku haar heeft verrast. „Maar niemand had dit aan zien komen. Daar kun je geen marketingstrategie voor bedenken.

Voor iedereen
De charme van de populaire sudoku ligt volgens haar in de eenvoud. „De sudoku is voor iedereen leuk. Voor kinderen kun je een eenvoudige variant bedenken. Je hebt geen puzzelvocabulaire nodig en het is evenmin nodig dat je de Nederlandse taal uitstekend beheerst. Er zit ook uitdaging in, de lege hokjes moeten vol. Als je net klaar bent, kun je op een ander moment weer aan de slag. Je hoeft niet veel tijd te hebben, dat is in onze maatschappij zeker een niet onbelangrijk element. Een logische puzzel is moeilijker, een woordzoeker wat saaier.
Het puzzelvierkantje is inmiddels overal ter wereld bekend. „In Europa ging het snel, maar ook op andere plaatsen is de sudoku doorgedrongen. Bij een wereldkampioenschap waren enige tijd geleden deelnemers uit vele landen aanwezig. Uit de VS, India, de Filippijnen, noem maar op.
Nederland is, meent Saskia, een puzzelland bij uitstek. „Samen met Engeland en Duitsland staan we aan kop. Puzzelen is een onderdeel van onze cultuur. Overal kom je ze tegen, in een apart schap in de supermarkt, bij de tandarts, op de leestafel bij bejaarden. In betaalde en onbetaalde kranten, tijdschriften en huis-aan-huisbladen. Ook in Engeland zie je dat. Als je daar op zaterdagochtend een café binnenstapt, wordt er gepuzzeld.

Snel en gelikt
Lang voordat de sudokurage West-Europa bereikte, waren puzzels hier in trek. De voorliefde voor de Nederlanders is in onze cultuur geworteld. Saskia Balmaekers wil het eigenlijk niet als calvinistisch benoemen, maar het heeft er wel mee te maken. „Wij willen graag iets doen wat nuttig is. Dat geldt ook buiten ons werk, dan zijn we bezig met een hobby, lezen een boek of puzzelen. In het zuiden van Europa is men wat losser, daar overheerst de familiecultuur en gaan de mensen op de stoep voor het huis in een groep zitten praten. Een tweede reden is denk ik dat het lezen, de taal en het schrift in Nederland een belangrijke plek innemen. Er zijn hier veel minder analfabeten dan bijvoorbeeld in Italië, een land waar ik, doordat ik ook de taal studeer, goed bekend ben. Als er in Nederland analfabeten zijn, zijn dat vooral mensen afkomstig uit immigratie.
Ze wijst erop dat we wel dienen te beseffen dat het koploperschap van Nederland nadrukkelijk is gekoppeld aan het hoge welvaartspeil. „We redeneren vanuit een luxe positie. In Afrika wordt natuurlijk niet gedacht aan puzzelen. En evenmin in vele andere landen. In heb me wel eens verbaasd over Rusland, dat zou een geschikt land moeten zijn om veel te puzzelen. Toch gebeurt dat niet. Nog niet. Er is vermoedelijk te veel ellende. Pas als alles in orde is, wordt dat anders.
Ook Saskia Balmaekers breekt zich het hoofd over de vraag hoe de puzzelwoede zich verder zal ontwikkelen. Ze heeft geen onderzoek verricht naar de invloed van televisie, is wat meer beducht voor het internetgebruik. „We hebben een website waarop mensen puzzelen. De generatie die net niet met internet is opgegroeid, vindt dat leuk. Maar de jongeren, dat is de vraag. Je moet concurreren met een wereld die snel en gelikt is. Kun je de strijd met de games en de muziekwereld aan? Niet dat ik bang ben dat het puzzelen verdwijnt, dat zal zeker niet het geval zijn.

Eens in de 100 jaar
Over de opvolger(s) van de sudoku durft ze geen zinnig woord te zeggen. „We hebben de Kakuro, die is niet zo aangeslagen. Ook is er de Hitori, die lijkt het wat beter te gaan doen. In Amerika is nu een film over de maker van kruiswoordpuzzels razend populair. Daardoor komt die oude puzzelvorm daar weer helemaal terug. We hopen dat dat hier eveneens effect zal hebben.
De sudokuhype, want daar kun je wel van spreken, is nog niet helemaal voorbij. Wel is de hype over zijn hoogtepunt heen. Ik zeg wel eens dat je zoiets maar eens in de honderd jaar meemaakt. Ik hoop dat stiekem niet, maar denk het wel. Als je ouderen vraagt naar de belangrijkste vinding uit hun leven, noemen zij vaak elektriciteit. Alle interessante vindingen daarna worden min of meer normaal geacht. Zo denk ik dat het met de sudoku ook gaat. Nieuwe puzzels worden als opvolgers gezien en veroorzaken geen commotie meer.''

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen