Wraakpsalmen in een kathedraal

Zeven grote bussen wurmen zich een weg door de smalle straten van het Noord-Franse stadje. Stoppen, weer optrekken, even omrijden en opnieuw proberen. Drie bussen zijn op weg naar het hotel, de andere maken eerst een stadstour. Uiteindelijk komen ze samen op het plein voor de op twee na hoogste kathedraal van Frankrijk.
Cathédrale St.-Etienne, gelegen aan de rand van het middeleeuwse Place St.-Louis, dateert in de huidige vorm uit de dertiende eeuw. Hoog torent het okergele godshuis boven de omgeving uit. Het schip telt ruim 41 meter. De kleurige kalksteen is kenmerkend voor de talloze historische gebouwen, middeleeuwse huizen en kerken die de stad telt. Vooral kerken. Metz, dat wordt omarmd door de Seille en de Moezel, telt er bijna vijftig. Op een enkele uitzondering na zijn ze in roomse handen.
Kort parkeren is toegestaan. In- en uitstappen en de bus moet direct weer weg. Op andere plekken is een korte stop niet zonder risicos. „Je hebt zo een boete. Van 400 euro. Er is meer blauw op straat dan in het vaderland.

Oudtestamentisch
Het is vrijdagmiddag, half vier. De bijna 350 Hollandse bezoekers verspreiden zich in het centrum. Ze maken een tweedaagse zangtrip naar de Noord-Franse stad. Vrijdag heen, s avonds samen zingen en zaterdag weer terug.
Even de benen strekken is welkom na een urenlange rit, onderbroken door tussenstops op een verzamelplaats bij Bergen op Zoom en tussen de middag voor een broodje. Verschillende deelnemers zijn in alle vroegte opgestapt. In Zeeland, Zuid-Holland, Utrecht en op de Veluwe.
De contouren van het weekend werpen in de binnenstad hun schaduw vooruit. Het wordt steeds drukker. Achter de historische gebouwen gaan verrassend moderne winkelcentra schuil. Grote groepen Franse jongeren nemen in de loop van de middag bezit van de talloze terrasjes. Op een van de pleinen verdringen mensen zich voor marktkraampjes, gevuld met curiosa. En, niet te vergeten, veel rommel.
Toch duurt de bezichtiging van Metz voor de Nederlanders niet zo lang. Uitgebreid eten is er evenmin bij, want de meeste Franse restaurants openen pas om zeven uur hun deuren. Om acht uur begint de samenzangdienst, maar al een uur daarvoor drommen velen samen voor de ingang van de kathedraal. Die is, met zijn talloze gotische elementen, aan de binnenkant even indrukwekkend als buiten. Het is er s avonds vrij donker. Maar ook overdag valt er door de gebrandschilderde ramen met hun oudtestamentische afbeeldingen maar beperkt licht naar binnen.

Verwonderd
Victor Scheidte, vertegenwoordiger van het decanaat van de Rooms-katholieke kerken in Metz en de hoeder van de kathedraal, slaat het tafereel met verwonderde blikken gade. „Er komen in deze kerk regelmatig groepen zingen. Vooral uit Duitsland. Die komen dan met de bus. Veertig, maximaal vijftig mensen per keer.
Maar tussen de 300 en de 350 personen? Dat heeft de al wat oudere inwoner van Metz nog nooit meegemaakt. „Komen die uit één plaats? Zoveel mensen die komen om te zingen, zijn hier niet eerder geweest.
De vertegenwoordiger van de roomse kerk spreekt goed Duits. Niet verwonderlijk, want de regio Lotharingen was in vroegere eeuwen afwisselend eigendom van Frankrijk en Duitsland. De Pfarrer, zoals hij zichzelf betitelt, heeft overigens zelf ook niet te klagen over belangstelling, zeker in vergelijking met Nederland, waar de rooms-katholieke kerken ook op zondag meestal leeg blijven. „Tijdens de vier missen komen er in de St.-Etienne, opgeteld, zon 1500 mensen. En gisteren was het Allerheiligen. De mis trok toen 800 bezoekers.
Scheidte blijft aanwezig tijdens de meditatie van ds. D.J. Budding, die ook de avond opent en later afsluit. De predikant uit Waarder staat in zijn betoog stil bij het thema van de zangreis, de vervolging van de Hugenoten.
Op een gegeven moment trekt de Pfarrer zich even terug. Begrijpt hij het betoog van de Nederlandse dominee? Want dat is niet op alle onderdelen even lieflijk voor zijn voorgangers.

Vluchtelingen nu
Metz was ten tijde van de bloedige vervolgingen van de protestanten in Frankrijk een belangrijke verzamelplaats voor de Hugenoten. Vanuit deze stad vluchtten velen van hen in de zestiende eeuw naar het noorden (Nederland en Engeland) en het oosten (Duitsland). „Ongeveer 70.000 van hen kwamen in Holland terecht, weet ds. Budding. „Daar woonden toen ongeveer 2 miljoen mensen. Omgerekend naar de huidige maatstaven komt dat dus overeen met een half miljoen vluchtelingen. Ze werden liefdevol ontvangen, kerken gingen voor hen open. Hij vraagt zich af of we zon grote groep ontheemden nu op dezelfde wijze zouden opvangen.
In Frankrijk wonen anno 2007 nog nauwelijks protestanten. „Maar het land was rijk gezegend. Calvijn kwam ervandaan, de Nederlandse Geloofsbelijdenis is voor een groot deel uit de Franse versie afkomstig. Maar de Hugenoten werden er wel het zwaarst vervolgd. Wat zouden wij doen als ons geloof ons ons bloed kostte?

Ritmisch zingen
De psalmen en gezangen weergalmen door de enorme ruimte in de kathedraal, met orgelspel van Peter Wildeman en soms ondersteund door de trompettisten Wilhelm Groenendijk en Sjaak Berrevoets. „Ai, hoor naar hen die in gevangnis kwijnen wordt, net als enkele andere wraakpsalmen, wel op een zeer bijzondere plek ten gehore gebracht.
Een poging van dirigent Cees het Jonk om psalm 35 ritmisch ten gehore te brengen, mislukt. Verreweg het overgrote deel van het publiek is dat duidelijk niet gewend. Het Jonk, die bij ieder vers uitleg geeft over de wijze waarop het beste kan worden gezongen, zit er niet echt mee. „Als er maar eenheid is. Hij vraagt Wildeman opnieuw te beginnen.
De dirigent houdt zijn gelegenheidskoor goed bij de les, schroomt niet om af te slaan als het niet naar zijn zin gaat en haalt het beste eruit. „Dit kan echt niet op de cd die hiervan wordt gemaakt. En: „Mannen kunnen vier keer zo hard zingen als vrouwen, maar ik hoor er niets van. Gaandeweg toont hij zich meer tevreden. „Het gaat de goede kant op. Aan het einde: „Het was geweldig.

Troostboek
Het Jonk (59), in het dagelijkse leven leraar muziek aan het Van Lodenstein College, probeert van het begin af aan zijn publiek te laten zingen zoals dat volgens hem ook hoort. „Niet alleen met je mond, maar ook met je verstand. Laat een loflied een loflied, een bede een bede en een wraakpsalm een wraakpsalm zijn, zeg ik altijd. Natuurlijk in de hoop dat de mensen ook met hun hart zingen, maar dat kan ik niet bereiken.
Die aanpak blijft niet zonder gevolgen, legt hij later uit. „Dan zing je niet gedachteloos. Op school vertel ik dat ook en dan gaan de jongens en meisjes nadenken, dan worden psalmen mooi. Het is toch het troostboek van Gods kerk. Als ik nu die verhalen over gospel lees en dan die kromme teksten van dat soort liederen bezie. Vreselijk. Ze spelen met God en Jezus. Laten we daarom de psalmen in ere houden. Eerst vertellen wat een psalm betekent en dan thuis zingen. Op zondagavond bijvoorbeeld. Hard en zacht, passend. Als dat ook tijdens de dienst gebeurt, wat kan gemeentezang dan mooi zijn.

Harde noten
Op zaterdagochtend staan de Beter-Uit-bussen om negen uur weer klaar. Het gaat niet linea recta naar Nederland. De deelnemers krijgen een paar uur de tijd om Luxemburg te bezichtigen. De oude binnenstad van het groothertogdom ligt op de route en is de moeite waard. Sinds 1994 staat het centrum op de Werelderfgoedlijst. Aan het begin van de avond zijn de deelnemers terug in Bergen op Zoom, waarna zij na een gezamenlijk diner van elkaar afscheid nemen.
De in Woudenberg woonachtige Het Jonk heeft ook geen eenduidige verklaring voor de populariteit van de samenzang over de grenzen. Maar zijn motivatie om jaarlijks twee dagen op pad te gaan, is vermoedelijk dezelfde als die van de meerderheid van zijn publiek. „Wat mij opvalt, is de saamhorigheid. Die is ongelooflijk. Iedereen doet mee, van evangelisch tot reformatorisch. Het is geen oecumene, maar je doet het wel echt met elkaar. Verder is de sfeer erg gezellig, er is geen afstand tussen de mensen en de gesprekken zijn bijzonder. Er worden over en weer soms wel harde noten gekraakt, maar er blijft toch een zekere eenheid.

Meer fotos staan op www.terdege.nl

Ook volgend jaar mee
Dineke Pongers (21) uit Rijssen en Cobie Hardeman (20) uit Overberg hebben elkaar vandaag voor het eerst ontmoet. Cobie is lid van het reformatorische jongerenkoor Chenánja in Ede, dat wordt geleid door Cees het Jonk. Van hem wist ze van de reis naar Metz. Maar ook een zus had haar aangespoord. „Die is eerder mee geweest naar Parijs.
Ook bij Dineke ging een zus haar voor. „Die ging mee naar Engeland. De samenzang is de belangrijkste motivatie voor hun inschrijving. „Lekker samen zingen in een mooie grote kerk, met andere liefhebbers. Er lopen hier ook veel koorleden rond. En het is gezellig, je komt nog eens ergens.
Het is wat hen betreft niet de laatste keer. „We zijn van plan om volgend jaar naar Berlijn mee te gaan.

Zingen is de hoofdzaak
G.A. van der Waal (59) en zijn echtgenote A. van der Waal-Slingerland (59) uit Ridderkerk zijn echte zangliefhebbers. Hij is lid van het Ridderkerks mannenkoor en maakte jaren geleden een zangreis naar Parijs mee. „Ik zag een advertentie voor deze reis en dacht: daar gaan we samen naartoe. Zodoende. Zingen is voor ons de hoofdzaak. En je bent er twee dagen tussenuit.

Een eigen familiereünie
Ze zetten de korte zangreizen om in een eigen familiereünie. Wil Elings-Wisserhof (61), Woutje van Schothorst-Wisserhof (59), Jannie-Evertsen- Wisserhof (57) en Truus Meijers-Wisserhof (55) (v.l.n.r) gaan al drie opeenvolgende jaren mee met een korte zangreis. „We zijn ermee begonnen en dat beviel zo goed dat we er een traditie van hebben gemaakt.
In de zomer gaan de vier zussen een dag gezamenlijk fietsen en in het najaar maken ze tijdens de tweedaagse trip gebruik van de mogelijkheid om „bij te kletsen. Het zingen is voor ons een hoogtepunt, anders gingen we niet. Maar aan de andere kant heb je nu ook mooi tijd voor elkaar.
Ze komen oorspronkelijk uit Renkum, maar daar woont alleen de oudste van het viertal nog. De anderen komen nu uit Kamerik, Zoetermeer en Bennekom. Ze laten hun gezinnen met een gerust hart achter. „Een nachtje weg is goed te overzien.

Samen veilig op reis
De belangstelling in de gereformeerde gezindte voor de koorreizen, samenzangreizen en andere thematrips groeit nog steeds, meent Gert Kranendonk, manager van de afdeling groepsreizen van Beter-Uit. „Men zoekt een stukje meerwaarde.

De in Alphen aan de Rijn gevestigde reisorganisatie begint in 2003 met de koor- en concertreizen. Een jaar daarna volgen ook de tweedaagse samenzangtochten. De nieuwste loot aan de stam vormen de tweedaagse thematochten aan het eind van het jaar. „Daarmee zijn we vorig jaar begonnen. Toen was Parijs aan de beurt, met als thema het naderende einde van het jaar. Prof. A. Baars uit Woudenberg verzorgde een meditatie tijdens de samenzangavond in de Église Saint-Eustâche in Parijs.
Kranendonk is de stuwende kracht achter de organisatie van de themareizen, die vooral belangstelling trekken in de rechterflank van de gereformeerde gezindte. Bij de afdeling groepsreizen, die ook op maat trips voor bedrijven, kerken, koren, en orkesten verzorgt, werken zes mensen. „Het is eigenlijk een bedrijfje binnen een bedrijf.
De eerste koor- en concertreis voert in 2003 naar Parijs. „Samen met Peter Wildeman en Cees het Jonk. Het is direct prijs. Er gaan 500 mensen mee. In de daaropvolgende jaren worden kathedralen in Engeland (2004), Normandië (2005), enkele Luthersteden (2006) en de Schotse omgeving waarin John Knox het woord uitdroeg (dit voorjaar) bezocht. Voor volgend jaar is Berlijn aan de beurt. „Het is een sneeuwbaleffect. Je krijgt steeds meer contacten met koren en musici.
De Beter-Uit-manager roemt de kwaliteit van de deelnemers, waarvan een vast bestanddeel zich ieder jaar inschrijft. „Ze repeteren vijf keer, in de Lodenstein Scholengemeenschap in Amersfoort. Het is echt niet gemakkelijk wat ze zingen, maar je staat er versteld van hoe het gaat.

Voorspelbaarheid
De reizen verlopen volgens een tamelijk voorspelbaar en duidelijk patroon. In Nederland wordt begin september steeds een reünieconcert gehouden. In de Grote Kerk van Dordrecht wordt op dat moment ook de bestemming van het volgende jaar bekendgemaakt.
Die duidelijkheid en voorspelbaarheid kenmerken ook de korte samenzangreizen, waarmee Kranendonk in 2004 begint. „Voor sommige mensen is vier dagen te lang, bekent hij. Met ds. D.J. Budding, dirigent Het Jonk en de trompettisten Wilhelm Groenendijk en Sjaak Berrevoets wordt in het kader van Hervormingsdag een reisje naar Worms georganiseerd. Het lijkt simpel, maar de voorbereiding vergt veel, benadrukt Kranendonk. „We inspecteren alle hotels, kathedralen en kerken waar we naartoe gaan.
Opnieuw is de animo groot. In 2004 nemen er 350 mensen deel, het jaar daarop naar Heidelberg eveneens en in 2006 brengt trekt een tweedaags bezoekje aan Dillenburg negen bussen (circa 450 mensen) richting het Oranjeplaatsje.
Het geheim van het succes is toch de samenbindende factor, denkt Kranendonk. „Dat is het mooie van dit werk. Het klinkt wat clichématig, maar kerkmuren vallen weg, mensen praten met elkaar en er worden nieuwe vriendschappen gesloten.

Canada
Het overgrote deel van de deelnemers is afkomstig uit de rechterflank van de gereformeerde gezindte. Samen met anderen buigt Kranendonk zich over steeds nieuwe bestemmingen en themas die aansluiten bij de belevingswereld van reformatorisch Nederland. „Dat is soms best lastig, want voor een tweedaagse reis is een afstand van 4,5 uur met de bus vanaf de verzamelplaats tot aan de bestemming het maximum.
De belangstelling blijft niet beperkt tot de vierdaagse koorreizen en de tweedaagse samenzangreizen. „We zijn ook twee keer naar Canada en een aantal keren in de VS geweest. En de eerste oudejaarsreis in 2006 met -alweer- meer dan 400 deelnemers smaakte naar meer. „Ouderen en jongeren, ouders die hun kinderen voor een nachtje aan anderen overlaten, maar soms ook complete gezinnen. Ze willen samen iets beleven en gaan samen veilig op reis.

Duizend bedden in Parijs
Reisorganisatie Amicitia ziet de laatste jaren een zekere stabilisatie van de massale deelname aan muziekreizen. „Het nieuwtje is er een beetje af, aldus directeur Cees van Pelt. Daarentegen is bij Amicitia de vraag van koren om voor hen een reis op maat te organiseren, toegenomen.

Cees van Pelt stond aan de wieg van de massale koor- en concertreizen voor reformatorisch Nederland. Hij lacht smakelijk als hij terugdenkt aan de eerste keer, in 1994. In dat jaar is hij medeverantwoordelijk voor een EO-zangreis. „Dat begon met een grapje. Wij organiseerden stedenreizen naar Parijs, om de toeristische bezienswaardigheden te bewonderen. In die tijd stond de St. Eustache volop in de belangstelling. Het orgel in die kathedraal was gebouwd door de gebroeders Van den Heuvel uit Dordrecht. Ik wilde daar iets mee doen, maar wist niet hoe.
De eigenaar van het in Hendrik Ido Ambacht gevestigde reisbureau nodigt Jan de Haan, producer van het EO-programma Nederland Zingt, uit op kantoor. „Ik kende hem niet persoonlijk, maar zijn kinderen zaten bij de mijne op school. Als het regende, bracht ik onze en andere kinderen uit de buurt naar school en zodoende had ik ook zijn kroost wel eens in de auto. We spraken elkaar een halfuurtje. Amicitia weet de weg in Parijs. Jij weet veel van muziek, massas mensen en kerken, zei ik. Je hoort nog van me, zei hij en vertrok weer. Een halfjaar later belde hij op met de vraag of ik 1000 bedden in Parijs kon reserveren. Natuurlijk, antwoordde ik, maar wat is dat voor een gekke vraag? Wat ben je dan van plan?
Dat is het begin van de zogenaamde Nederland Zingt-reizen. „Ik was aanvankelijk sceptisch, maar er meldden zich 1000 mensen aan. Met 20 bussen gingen we naar Parijs. Wat een feest. Uit voorzorg hebben we er een extra bus leeg achteraan laten rijden, voor het geval er eentje panne zou hebben.

De smaak te pakken
Het jaar daarop organiseert Amicitia opnieuw een zangreis naar de Franse hoofdstad, ditmaal voor het reformatorische publiek. Inclusief een groot samengesteld mannenkoor van 300 stemmen onder leiding van Dick van Luttikhuizen en met Klaas Jan Mulder als organist. We hebben toen samengewerkt met Wim den Hertog, de uitgever van boeken en muziek.
Want ik ben een reisboer en wilde een betrouwbare en deskundige partner hebben voor het muzikale deel. Weer gingen we met bijna 1000 mensen naar Parijs.
In 1996 wordt het succesnummer nog eens herhaald, ditmaal voor jongeren. De
deelnemers aan het groot samengesteld mannenkoor hadden de smaak te pakken. Dat resulteerde in twee-, drie- en vierdaagse reizen naar Londen, Wittenberg, Praag, Wenen, Genève, Berlijn en Normandië. „Nederland Zingt gaat traditiegetrouw in september op reis, de koor- en concertreizen voor de gereformeerde gezindte hebben in het voorjaar plaats. Deze reizen richten zich op zingen in bekende kerken en worden vaak ingevuld rondom bekende personen uit de (kerk)geschiedenis. Zo ontstonden Luther-, Bach-, Zwingli-, Calvijn- en Bunyanreizen.

Extraatje
Bij Nederland Zingt ziet Van Pelt een verschuiving naar langere reizen van vijf of zes dagen. „Er is nu ook een zondag bij, met een kerkdienst waarin dominee Van der Veer voorgaat. De vaste kern schommelt rond de 500 passagiers.
Het reformatorische publiek geeft de voorkeur aan een muziekreis van drie of vier dagen. Het blijft een extraatje, ten behoeve van de hobby, naast de gewone vakanties.
Inmiddels is er een zekere stabilisatie van de aantallen deelnemers, meestal zon 200 per reis. Meerdere reisorganisaties organiseren nu ook koor- en concertreizen. „Je hebt ook in de reiswereld nu eenmaal te maken met kopieergedrag, aldus Van Pelt. De nieuwe koor- en concertreis is inmiddels bekend. „We gaan in mei naar Salzburg, de stad van Mozart. Dick van Luttikhuizen en Leander van der Steen zijn de musici. Als historicus gaat Dick van Meeuwen mee.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen