Toevluchtsoord voor mennonieten

Paraguay is een van de heetste landen op aarde. Agobiante calor (Overweldigende hitte) kopte ABC, het grootste landelijke dagblad, half maart, kort voor het begin van de meteorologische herfst. Het kwik steeg die dag tot 47 graden.
Het beste brood en origineel Duits gebak, zoals Mandelbrezel, Apfelkuchen en Schwarzwälder, komen in het Zuid-Amerikaanse operettelandje van Michael Bock in de hoofdstad Asunción. Voor typisch Duitse vleesgerechten, zoals Bratwurst, leverpastei en Eisbein, zorgt slagerij Fiambreria Alemana. De beste school van het land is het Goethecollege. De Aktuelle Rundschau bericht elke twee weken uitgebreid over het wel en wee van de Duitse gemeenschap en staat vol met reclames voor Frische Austernpilze en verzamel-cds als Klänge der Heimat, Heimwarts en Ein Lied für Ostpreussen.
Veel gepensioneerde Duitsers hebben hier in de afgelopen jaren voor een prikje prachtige villas met zwembaden gekocht maar komen er vaak op pijnlijke wijze achter dat Paraguay niet de Costa Brava is. Ontvoeringen en gewapende overvallen zijn schering en inslag, vaak op klaarlichte dag. Het verkeer is levensgevaarlijk; Paraguay heeft samen met Argentinië het hoogste aantal verkeersslachtoffers ter wereld. Al maanden lang wordt het land geteisterd door knokkelkoorts (dengue) en gele koorts. Daartegenover staat dat alles spotgoedkoop is en een Duitser zich hier uitstekend kan redden zonder ook maar een woord Spaans of Guarani (de officiële tweede taal van het land).

Arisch paradijs
De Duitse idylle in Paraguay begon bijna honderdvijfentwintig jaar geleden met de komst van Elisabeth Förster-Nietzsche, zus van filosoof Friedrich Nietzsche. Met haar echtgenoot Bernhard Förster en enkele zorgvuldig geselecteerde families wilde ze een arisch paradijs stichten. Op nationaal-socialistische, vegetarische en lutherse leest geschoeid. Nietzsche was geïnspireerd door het essay Religie en Kunst dat componist Richard Wagner in 1880 publiceerde en waarin hij pleit voor een paradijs waarin de echte Duitse cultuur kan overleven, zonder joden en andere on-Duitse elementen.
De ordinaire volksmenner Bernard Förster verzette zich fel tegen de komst van Oost-Europese joden naar Duitsland. De leraar uit Jena was oneervol ontslagen wegens rabiaat antisemitisme en vertrok vol frustraties. Zijn intelligente maar zeer rechtlijnige vrouw Elisabeth stond ondanks haar fanatieke opvattingen een stuk hoger aangeschreven maar volgde haar man blind. Tussen 1883 en 1885 zocht het excentrieke echtpaar de ideale plek in Paraguay. In 1886 kregen de Duitse kolonisten, na lange onderhandelingen met de regering, 22.000 hectare op de plek die nu Nueve Germania (Nieuw Duitsland) heet.
Van de 140 verwachte families waren er amper twintig meegereisd. De kolonisten waren niet voorbereid op de barre levensomstandigheden in Zuid-Amerika: honger, armoede, malaria, knokkelkoorts, gele koorts, dysentie, tyfus, tbc, polio, uitdroging, zandvliegen en slangen als de Jararaslang (na een beet sterf je binnen vijf minuten).
De arische droom ging uit als een nachtkaars. Op 3 juni 1889 pleegde de krankzinnig geworden Förster zelfmoord in hotel Del Lago in San Bernardino. Elisabeth Förster keerde in 1892 berooid en ontluisterd terug naar Duitsland, waar ze haar zieke broer Friedrich verzorgde. Ze kreeg uiteindelijk een staatsbegrafenis van Adolf Hitler. De families die achterbleven in Nueva Germani waren te arm om de terugreis te betalen.
120 jaar later wonen er nog steeds nazaten in het gehucht. Diverse pogingen worden gedaan om de nederzetting nieuw leven in te blazen.

Oorlogsmisdadigers
Tijdens de dictatuur van generaal Stroessner kende Paraguay merkwaardige kostgangers. Adolf Eichmann, Josef Mengele (de Engel des doods), Klaus Barbie (de Slager van Lyon), Martin Bormann en Eduard Roschmann (de Slager van Riga) woonden er tijdelijk. In het land werd een nazi-partij opgericht en Hitlers geboortedag, 20 april, wordt nog steeds gevierd in Asunción.
Operation Last Call (Laatste Oproep) toog eind 2007 aan het werk in Paraguay, op initiatief van het Simon Wiesenthal Centrum. Na de Tweede Wereldoorlog slaagde het centrum erin honderden oorlogsmisdadigers berecht te krijgen. De meest gezochte oorlogsmisdadiger is Aribert Heim, een Oostenrijkse arts die in Mauthausen honderden gevangenen eigenhandig vermoordde. Dokter Dood woont volgens het Wiesenthal Centrum in Argentinië of Paraguay. Er staat een prijs van 500.000 dollar op zijn hoofd.
Dictator Alfredo Stroessner, zoon van een Duitse immigrant, werd eind jaren tachtig afgezet na 35 jaar schrikbewind. Zijn Colorado-partij bleef echter aan de macht tot in april dit jaar. De linkse ex-bisschop Fernando Lugo, de held van de armen, won overtuigend de presidentsverkiezingen en beloofde plechtig het landje omhoog te stoten in de vaart der volkeren. Hij wil een einde maken aan de schrijnende kloof tussen rijk en arm en staat op zeer goede voet met de mennonitische gemeenschap, een van de belangrijkste economische pijlers van Paraguay.

Mennoland
Niet ver van Nueva Germania liggen de Duitstalige mennonietenkolonies Volendam en Friesland. De mennonieten zijn volgelingen van de zestiende-eeuwse Friese wederdoper Menno Simons. In 1927, 1930 en 1947 ontvluchtten ze de vervolgingen in Rusland en Duitsland. In Paraguay kregen ze recht op eigen scholen en onderwijs in het Duits en hoeven ze - het zijn pacifisten - niet in het leger te dienen.
Veel mennonieten uit de Sovjet-Unie bleken niet ongevoelig voor het nationaal-socialisme in Nueva Germania. Alles was beter dan het communisme... Hoewel Nueva Germania en de mennonietenkolonies qua gedachtengoed tegenwoordig ver uiteenliggen, worden nog steeds huwelijken gesloten tussen lutherse bewoners van Nueva Germania en naburige mennonieten.
Van de 30.000 mennonieten in Paraguay wonen de meesten in de Chaco, het heetste gebied van Zuid-Amerika. Iedereen loopt er met een thermosfles vol ijswater, voor het drinken van de tereré, de opwekkende kruidenthee waaraan de meeste Paraguyanen verslaafd zijn.
Van de hoofdstad Asunción naar Filadelfia is het 6 tot 7 uur rijden over de Trans Chaco Highway, dwars door de onherbergzame savanne vol struiken en cactussen, langs een paar indianennederzettingen en 2 miljoen koeien. Verspreid over de kolonies rond Filadelfia wonen 15.000 mennonieten, die onder de Paraguayanen bekend staan als eerlijke en noeste werkers. Mennoland, zoals de Duitstalige enclave ook wel wordt genoemd, is volledig zelfstandig. Er zijn bejaardenhuizen en ziekenhuizen, eigen verzekeringssystemen en een eigen banksysteem. Vrijwel iedereen is lid van de coöperatie, die over bijna 20 miljoen dollar beschikt. De leden staan 20 procent van hun salaris af.
Filadelfia lijkt op een Duits stadje. De meeste bewoners rijden in een onontbeerlijke 4x4, de moderne melkfabriek is het grootste zuivelexportbedrijf van Paraguay en er staan acht kerken. De vijfduizend inwoners kennen elkaar allemaal. De sociale controle is enorm en ieder nieuwtje wordt onmiddellijk mondeling verspreid via de zogenaamde mennofoon, de plaatselijke versie van de tamtam.
Iedereen werkt. Iedere dag om half twaalf klinkt er een sirene, ter aankondiging van het middagmaal. Iedereen gaat dan naar huis, om vervolgens weer van twee tot zes te gaan werken. s Avonds is het stadje verlaten. Het enige vermaak vormen het internetcafé en de pizzeria, waar jongeren stiekem bier drinken. In de supermarkt van de coöperatie mgen sterke drank en tabak niet worden verkocht.

Roman
De ooit zo gesloten gemeenschap is in hoog tempo aan het veranderen. De regering in Asunción beseft dat de mennonieten van onschatbare waarde zijn voor de economie, met de zuivel- en vleesindustrie als belangrijkste troeven. Begin jaren negentig werd Filadelfia de hoofdstad van de regio Boquerón, waarmee langzaam maar zeker een einde kwam aan het zelfverkozen isolement van de mennonieten.
De mennonitische dominee Heinz Ratzlaff stelde zich tien jaar geleden verkiesbaar voor het nationale parlement, tot schrik van sommige mennonieten. Op een spoedcongres werd uiteindelijk besloten dat men via de kerk invloed mocht uitoefenen op de politiek, maar dat het daadwerkelijk bekleden van een politiek ambt verboden was. Op het congres raakten de mennonieten ernstig verdeeld. Inmiddels zijn er ministers en staatssecretarissen uit Filadelfia en raakt Mennoland steeds meer betrokken bij de politiek. In hotel Florida in Filadelfia wemelt het van zakenmannen uit Koeweit, Brazilië en Azië.
De nieuwe generatie trekt steeds vaker naar Amerika en Canada, waar veel mennonieten wonen en waar veel meer geld valt te verdienen. Bovendien willen ze ontsnappen aan de strenge sociale controle.
Felizia Wolf, afkomstig uit Filadelfia, woonde lang in Duitsland maar is nu weer terug in haar geboorteland. Daar schreef de docente Duits en Engels haar roman Schuldige Richter der Gerechten, over het leven in Filadelfia. Ze is de allereerste mennoniet die de gemeenschap van binnenuit beschrijft. Dat is haar niet in dank afgenomen. Maar de tijden zijn veranderd: televisie en internet zijn gemeengoed geworden en sinds tien jaar vinden er scheidingen plaats onder mennonieten.
De vraag rijst hoe lang de mennonieten hun oorspronkelijke levenstijl, geheel gebaseerd op bijbelse principes, nog kunnen volhouden. Volgend jaar vindt in Paraguay het Wereldcongres van de mennonieten plaats en zullen er harde noten worden gekraakt.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen