Tjipke de koperslager

Onder het toeziend oog van een kip, in de vensterbank aan de buitenkant van het raam, brengt Tjipke van der Velde versieringen aan in het koper onder zijn handen. Sinds twee jaar is hij elke vrijdag actief in zijn bescheiden koperslagerij, in de garage naast het huis. Jarenlang beoefende hij het ambacht puur als hobby, maar door de toenemende vraag zag hij zich genoodzaakt er een bedrijfje voor op te zetten en een complete dag te reserveren voor het koperslagers- en ketellapperswerk.
De liefde voor oude ambachten zit hem in het bloed. In het Surhuizum van zijn jeugd was er nog voldoende van te zien. „Onze buurman was bakker, de andere buurman had een timmerbedrijf, verderop zat een smederij... Een jaar of tien geleden vond ik notities terug die ik als kind had gemaakt. Over palingroken, smidswerk, alles wat met het ambachtelijke te maken had.
Na de middelbare school belandde hij in de metaalbewerking. „Het werk van de smid vond ik veel leuker dan dat van de timmerman. In de achterliggende 35 jaar maakte de sector een revolutionaire ontwikkeling door. „Ik zit nu de hele dag achter de computer te tekenen en te programmeren. Je bent nog wel met techniek bezig, maar niet meer met je handen.

Cursus
In het begin van de jaren negentig volgde de Fries uit Twijzelerheide een cursus koperslaan, bij een gepensioneerde koperslager in Emmen. „Een winter lang elke woensdagmiddag. Van die meneer heb ik heel veel geleerd. Voor die tijd probeerde ik al wel eens wat, maar op beperkte schaal. Door die cursus kreeg ik de smaak pas echt te pakken. Koper heeft iets, door zn warme glans. Bovendien verwerkt het makkelijk. Als het warm is, kun je er bijna mee boetseren.
In zijn schuur ging hij ouderwetse koperen voorwerpen namaken, op ambachtelijke wijze. Op een schap staat een selectie van wat hij vervaardigde. Een doofpot, kaarsenstandaards, miniatuur-Statenbijbeltjes met voorin een bijbeltekst, een koperen reliëf van een kerkgebouw, het muntenbakje van de orgeldraaier, een appelvormige asbak, oorijzers...
„Van veel dingen die je vroeger tegenkwam, wordt nu gezegd: Dat kunnen we tegenwoordig niet meer. Daar geloof ik niet in. Als ze tegen mij zoiets zeggen, ga ik aan de slag om het tegendeel te bewijzen. Door goed te kijken en logisch na te denken, kun je oude technieken opnieuw uitvinden.

Stroopketel
De groep die daartoe in staat is, slinkt snel. „Regelmatig word ik gebeld door mensen die ermee stoppen. Pas nog een man van achter in de zeventig. Hij ging naar het bejaardenhuis en wilde zijn laatste gereedschap kwijt. Het aantal Nederlandse koperslagers kun je inmiddels op een hand tellen. Uit alle delen van het land krijg ik opdrachten, terwijl ik zelf nooit reclame voor mn bedrijf maak. De mensen komen door mond-tot-mondreclame. En door mn website. Die heeft mn dochter gemaakt, die is grafisch ontwerper.
Twee jaar geleden klopte het Openluchtmuseum bij de koperslager uit Twijzelerheide aan. Of hij een stroopstookketel met toebehoren kon maken, voor de replica van een Limburgse stroopstokerij. Die opdracht was voor Van der Velde reden om zich in te laten schrijven bij de Kamer van Koophandel. „Een maand geleden ben ik nog eens in het Openluchtmuseum geweest. Het is leuk om je eigen spullen daar te zien. In oktober en november wordt er echt mee gewerkt. Ik ben nu bezig met een andere opdracht van het museum: een nieuwe kuip voor de papierschepinrichting in een watermolen. Daar gaat heel wat koper in. Nog niet zo lang geleden had ik iemand die een koperen aanrechtblad wilde, met spoelbakken en alles erbij.

Aambeelden
De Friese ambachtsman vervaardigt zijn voorwerpen uit koperen platen van twee meter bij een meter, van verschillende dikte. Hij laat zich niet verleiden tot mechanisering van het productieproces. „Ik bewerk het koper zoals dat voor de Industriële Revolutie gebeurde, met de hand en eenvoudige gereedschappen.
Een deel van de hulpmiddelen nam hij over van stoppende collegas, een deel maakte hij zelf. Uiterst functioneel is het aambeeld, met daarop een metalen bol, waarvoor hij de oude trekhaak van een auto gebruikte. „Dat aambeeld heb ik nagemaakt van het voorbeeld op een oude gravure van Jan Luyken over de koperslager.
In de aambeelden passen verschillende opzetstukken, in koperslagersjargon tassen en stakken. Voor het versieren van kleine koperen voorwerpen maakt Van der Velde gebruik van een kom met opgewarmde pek. Het koper drukt hij zo ver in het kleverige goedje, dat alleen het te bewerken gedeelte erbovenuit steekt. Als de pek weer is gestold, heeft hij een ideale bodem voor het ciseleren: het aanbrengen van fijne details met behulp van een hamer en een ponsje.

Leuke dingen
Door de ambachtelijke werkwijze is de koperslager al snel tientallen uren met een nieuw voorwerp bezig. „Dat is voor mij geen bezwaar. Het resultaat vind ik heel belangrijk, maar de reis ernaartoe is zeker zo plezierig. Kost een voorwerp me tien uur, dan geniet ik tien uur. Kost het me twintig uur, dan geniet ik twee keer zo lang. Het enige probleem is dat je je uren niet altijd in rekening kunt brengen. Dat hoeft bij mij gelukkig ook niet. Ik heb vier dagen per week een normale baan met een vast inkomen; wat ik hiermee verdien is extra. Bij de meeste mensen kost de hobby alleen maar geld, die van mij levert nog wat op.
De charme van het ambacht wordt versterkt door de contacten die hij ermee opdoet. „Een poosje geleden kreeg ik bezoek van een al wat oudere man die ging trouwen. De getuigen kwamen uit alle delen van de wereld. Hij wilde hen iets geven dat in Friesland was vervaardigd. Ik heb vijf kaarsenstandaards voor hem gemaakt. Een Fries meisje dat in Groningen studeert, heeft verkering met een man in Noorwegen. Daar hoopt ze volgend jaar in het huwelijk te treden. Het is daar gebruikelijk dat het huwelijkspaar dan de traditionele Noorse dracht draagt, maar dat wil zij niet. Zij komt in de Friese klederdracht, die ze zelf naait. Ik maak voor haar een oorijzer. Dat zijn leuke dingen.
Ondanks de snelle teloorgang van de koperslagers verwacht Tjipke van der Velde niet dat het ambacht over dertig jaar is uitgestorven. „Ik ga ervan uit dat er steeds wel weer iemand komt die dit leuk vindt. Ik heb hem nog niet ontmoet, maar misschien is hij er inmiddels al wel.
www.koperkunst.nl

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen