Op de bres voor de jeneverbes

Ook tegenwoordig wordt van de jeneverbes nog gebruikt gemaakt. De bessen bevatten olie die als smaakstof aan alcoholische dranken wordt toegevoegd, onder meer bij de bereiding van jenever of brandewijn. Ook worden de bessen in de keuken gebruikt voor het kruiden van bijvoorbeeld wild, zuurkool, augurken en rode bieten. De hedendaagse homeopathie kent ook veel preparaten waarin de jeneverbes is verwerkt, bijvoorbeeld voor de behandeling van reuma en huidziektes.

Tweehuizig
De jeneverbes behoort tot de familie van de cypressen. Soms is het een zuilvormige boom, soms een lage struik. Soms is die zuilvorm uit elkaar gevallen, zodat de eens opgaande takken nu als het ware over het zand kruipen. De jeneverbes is sterk vertakt, de takken dragen scherpe naalden die gemeen kunnen prikken. Wat erg leuk is aan de boom zijn de verschillende kleuren bessen. De nieuwe bessen worden namelijk al gevormd voordat de oude er zijn afgevallen. Deze bessen hebben zo’n twee jaar nodig om te rijpen, zodat je aan één boom zowel de groene, onrijpe bessen aantreft als de donkerpaarse, rijpe bessen. De tweehuizigheid is ook bijzonder in de plantenwereld. De jeneverbes kent dus zowel vrouwelijke als mannelijke exemplaren. De bloei is rond mei, dan kun je zien of je met een ‘vrouwtje’ of een ‘mannetje’ van doen hebt. Zie je geelachtige bloemen, dan is het een ‘hij’; zie je lichtgroene bloemen, dan is het een ‘zij’. Goed kijken, want de bloemen vallen niet erg op. Zie je ze niet, dan kan dat betekenen dat de boom nog te jong is om te bloeien. Ze doen dit namelijk pas vanaf het tiende levensjaar.

Generatie ‘ontbreekt’
De jeneverbes komt voor op schrale gronden, zoals heide en zandverstuivingen. We treffen de boom of struik bijvoorbeeld aan in Twente, Drenthe en op de Veluwe. Helaas niet in grote aantallen, want het gaat niet zo goed met de jeneverbes. De huidige populatie jeneverbessen is redelijk oud (zo’n 80 jaar). Redelijk oud, want als ze open in het landschap blijven staan en geen concurrentie hebben van ander opgroeiend groen, kunnen ze wel meer dan 250 jaar oud worden. Opvallend is dat er een generatie ‘ontbreekt’. We hebben redelijk oude exemplaren, en in geringe mate jonge exemplaren. Verjonging vindt wel plaats, maar niet in de mate die nodig is om deze karakteristieke struik in ons landschap te kunnen behouden. Waarom verjonging maar in geringe mate plaatsvindt, is nog niet bekend. Daar wordt wel onderzoek naar gedaan, bijvoorbeeld naar hoe het kiemen plaatsvindt. Wellicht zijn er factoren die het kiemen beperken, waardoor er maar een beperkt aanbod aan kiemkrachtige zaden is. Wat meespeelt is de bebossing of vergrassing van de zandige gronden. De jeneverbes heeft schrale grond nodig om goed te kunnen gedijen. De bessen hebben zand nodig om in te kunnen kiemen, het zand zorgt ervoor dat ze niet uitdrogen. In zandgebieden waar het zand voldoende stuift, gebeurt dat van nature. Bij bebossing of vergrassing is er geen natuurlijke verstuiving meer.

Broedplek
De kiemende zaden ontwikkelen zich ook maar langzaam. Ze hebben hier zomaar een jaar voor nodig. Als ze niet opgegeten worden door hongerige muizen en kevers, komen er uiteindelijk jonge plantjes tevoorschijn. Ook de jonge plantjes staan weer bloot aan gevaar: hongerige konijnen. De naalden zijn dan namelijk nog zacht. Later worden de naalden hard en stekelig en dan zijn ze beschermd tegen de veelvraat van de dieren. Verjonging van de struiken is ook mogelijk door middel van ‘afleggers’. Dit zijn takken die bijvoorbeeld door ijzel of zware sneeuw op de bodem zijn gekomen en daarna overdekt zijn met zand. Ze schieten wortel en vormen zo nieuwe struiken. Zo weet je dus eigenlijk niet of een groot struweel jeneverbes uit één enkele struik bestaat of dat het een groep struiken is, ontstaan uit verschillende afleggers. Zo’n struweel is een dicht opeenstaande kluwen van stekelige naalden, een veilig heenkomen dus voor diverse dieren. Ze vormen een ideale broedplek voor vogels als de goudvink en de staartmees.

Vrijwilligers
De jeneverbes is in Nederland een beschermde soort. Dat is ook nodig om te voorkomen dat de boom uit het Nederlandse landschap verdwijnt. De boom heeft bescherming nodig tegen opdringerige concurrenten. Het landschap moet open blijven, zodat de boom zonlicht en wind krijgt. Die wind zorgt dan weer voor het stuivende zand dat de bessen nodig hebben om goed te kunnen kiemen. Een van de organisaties die zich inzetten voor het behoud van de jeneverbes is Stichting Landschapsbeheer Gelderland, die binnen het project “Op de bres voor de jeneverbes” vrijwilligers ondersteunt. Dit doet zij door gereedschap te verstrekken aan de Jeneverbesbrigade, een groep vrijwilligers die de handen uit de mouwen steekt door de bomen vrij te maken van concurrenten.

www.landschapsbeheergelderland.nl

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen