Heimwee naar het oude Heijplaat

Fraai is het Rotterdamse havengebied niet, wel fascinerend. Een eindeloos woud van havenbekkens, kranen, leidingen, kolossale opslagtanks voor olie, aangemeerde zeeschepen en kaden vol containers. Langs de Waalhavenweg, de enige toegang tot Heijplaat, staan ze torenhoog opgestapeld. Als een vestingmuur rond de door de Rotterdamsche Droogdok Maatschappij (RDM) geschapen enclave. De overgang naar de Courzandseweg geeft de argeloze bezoeker het gevoel door een reuzenhand te worden opgepakt en ergens in de provincie te landen. De lange laan vormde de grens van het tuindorp. Hier was het hogere personeel van de Rotterdamsche Droogdok Maatschappij gehuisvest. Aan ‘het gouden randje’, zei het arbeidersvolk. „Maar dat is al lang niet meer het geval”, verzekert Rob Lampen. De oud-werknemer van de RDM woont er nu zelf, op nummer 36. In 1971 kwam hij naar Heijplaat. „Toen was het hier nog echt dorps. Vrijwel iedereen werkte bij de RDM, praktisch alle huizen waren van de werf. Wilde je op Heijplaat wonen, dan werd onderzocht wat voor werk je op de fabriek deed en of je hier paste. In het begin keken ze ook naar je geloof. De huizen werden eerlijk verdeeld over openbaar, protestant en katholiek.”

Gesloten gemeenschap
De verhuizing van een Rotterdamse bovenwoning naar een huisje in het tuindorp ervoer de RDM’er als een lot uit de loterij. „Je hoefde niets aan de woning te doen, dat gebeurde door de fabriek. Behangen, verven, alles. Had je een plank of een spijker nodig, dan haalde je die bij de loods van de Bouwmaatschappij Heijplaat. Als je buren overlast gaven, meldde je dat bij de fabriek en werden ze op het matje geroepen. Er was maar één minpunt: ging je weg bij de RDM, dan was je ook je huis kwijt.” Sociaal was de industriële enclave even gesloten als een gehucht op de Veluwe. „Je wist alles van iedereen, buiten het dorp had je nauwelijks contacten. Zelfs de meeste Rotterdammers wisten Heijplaat niet te vinden. Omgekeerd hadden wij de stad niet nodig. Tot 1980 kon je hier alles krijgen. Criminaliteit was er niet. Niemand deed z’n deur op slot, alles kon je open en bloot buiten laten staan.” De spraakzame Heijplater, die als metaalbewerker begon en als administrateur eindigde, maakte zowel de gloriejaren als de neergang van de RDM mee. „Ik heb vier ontslaggolven overleefd. Mijn geluk was dat ik bij de afdeling Marine werkte, die bleef het langst overeind. De laatste jaren heb ik een beetje lopen fotograferen en fi lmen.” Ter gelegenheid van het eeuwfeest van de RDM stelde Lampen in eigen beheer een documentaire samen: ‘100 jaar RDM in honderd minuten’. „Zelfs Bill Clinton heeft er een.”

Kerken
Na het faillissement van het RSVconcern, waarin ook de RDM was opgegaan, begon de aftakeling van het dorp. De geestelijke malaise sloeg al eerder toe. In de voormalige kerk aan het Vestaplein wonen nu Peter, Tineke en Eva Blokdijk. Het gebedshuis werd in 1914 gebouwd in opdracht van RDM-directeur ir. M.G. de Gelder. „De gemeenschap moest vanaf de eerste dag een kerk hebben”, licht Lampen toe. „Alle soorten gelovigen mochten die gebruiken.” Al snel werd de opgelegde oecumene doorbroken door de bouw van nieuwe kerken. Geen ervan heeft anno 2010 nog de oorspronkelijke functie. In de gereformeerde Elimkerk uit 1925 bouwen Edu Calicher en Liset ’t Hart nu decors. De voormalige rooms-katholieke kerk wordt bewoond door Bouke Vusse. De hervormde Rehobothkerk uit 1930 staat leeg. De laatste kerkgangers komen samen in het oude verenigingsgebouw ernaast, dat is omgedoopt tot Julianakapel. „Daar zitten op zondag anderhalve kip en een paardenkop”, roept de echtgenote van Lampen vanaf de bank. Ook het intensieve sociale leven stierf weg. „Vroeger zat iedereen in twee, drie verenigingen. Er was altijd wel wat te doen. Is er nu een activiteit, dan zie je bijna uitsluitend oud-RDM’ers. De nieuwe Heijplaters wonen en slapen hier, verder geloven ze het wel. De oude groep sterft langzaam weg. Er zijn nu weer drie RDM’ers die naar hun eind gaan. Heijplaat is Heijplaat niet meer. Gisteren sprak ik een wedu- we die problemen heeft met een jong buurvrouwtje, dat veel lawaai maakt. Vroeger kon ze op de fabriek haar be- klag gaan doen, maar dat is voorbij.”

Schonere wijk
Het oude quarantainegebied, omge- ven door de Nieuwe Maas, de Heysche haven en de werkhaven, is al tientallen jaren een vrijplaats voor kunstenaars. De gebouwen waar eens de zieke zeelui werden verpleegd, gaan schuil achter weelderig groen. Voor een open raam van het voormalige onderkomen voor de zusters en het huishoudelijk personeel staat Kathie diStefano. In Heijplaat kent iedereen haar als Kettie de Klown, samen met echtgenoot Loek drijvende kracht achter theater Lawine. In 1982 kraakten ze het zusterhuis van het quarantainecentrum. Van de eetzaal maakten ze hun woonkamer, de overige zestien vertrekken doen dienst als slaapkamer, studio, kantoor, opslagruimte... „Terwijl we niet rijk zijn, hebben we hier geweldig veel ruimte. Buiten loop je voor je gevoel in een bos.” Om de Rotterdamse jeugd zorg voor het milieu bij te brengen, zette de uit Amerika afkomstige dramadocente het project ‘Spelen in een schonere wijk’ op. „Dat idee is geboren door het strand hierachter. Met warm weer ligt het helemaal vol, iedereen liet er zijn afval achter. Daarom hebben wij het een jaar of zeven geleden in beheer genomen. In het hoogseizoen maken we het strand dagelijks schoon.” Het Havenbedrijf Rotterdam, eigenaar van het gebied, legt de krakers geen strobreed in de weg. „De contacten zijn niet close, maar wel goed.”

Visie
De gigantische tuin, vol bloemen, groenten en kruiden, is een paradijs voor het klein gevogelte in het havengebied. Achter het huis ligt de houtvoorraad opgeslagen. De aangevoerde boomstammen worden door de krakers ter plekke in stukken gezaagd en gekloofd. Recent legde het echtpaar in alle zeventien kamers centrale verwarming aan. Met een ketel die op hout brandt. „Die hebben we geimporteerd uit Tsjechië.” Door haar werk als toneeljuf op De Klaver, de basisschool van Heijplaat, blijft Kettie ook op de hoogte van de ontwikkelingen in het dorp, aan de overzijde van de Heysche haven. Het monumentale schoolgebouw herinnert aan de glorietijd van de RDM. De verschillende scholen van weleer gingen op in een samenwerkingsschool, die ondanks de fusie nog maar honderd leerlingen telt. Door het wegtrekken van bewoners uit het naoorlogse deel van Heijplaat, dat aljarenlang onderwerp is van renovatieplannen die na breedvoerige discussie weer werden ingetrokken. „Het heeft even geduurd voor Woonbron visie had voor Heijplaat”, constateert Harry Waard met gevoel voor understatement. Over de huidige plannen is de directeur van De Klaver positief. „Het is nu of nooit. De verwachting is dat de geplande nieuwbouw ook gezinnen zal aantrekken. Ik heb goede hoop dat het leerlingental de komende jaren gaat toenemen. Zeker als de nieuwe school is gerealiseerd. Van buiten is dit pand geweldig mooi, maar binnen is het zeer gedateerd. ’s Winters is het niet warm te krijgen.”

Sfeer
Rob Lampen heeft nog steeds weinig vertrouwen in de facelift van Heijplaat. „Daarin ben ik niet de enige. Woonbron belooft al jaren van alles, maar er gebeurt vrijwel niks. Heel veel Heijplaters zijn al vertrokken. Hun plaats is ingenomen door gekleurde Nederlanders uit sloopwoningen in Hoogvliet. Die mensen leven anders dan wij, waardoor de leegloop nog sneller ging.” Ondanks alle frustratie over de teloorgang van het goede in het tuindorp tussen containerterminals zou hij niet weg willen. „De oude sfeer is nog niet helemaal verdwenen. Het blijft gemoedelijk. Maar er moet wel wat gebeuren. Als ze snel die verpauperde huizen slopen en betaalbare nieuwbouw neerzetten, verwacht ik dat een deel van de vertrokken Heijplaters wel weer terugkomt. Vanwege de rust. Heijplaat houdt iets van een eiland.” Tegelijk beseft hij dat het nooit meer als vroeger wordt. „Vorige week zat hier een man uit Kenia. Z’n vrouwtje heeft hiernaast gewoond. Die man had een paar oude filmpjes bij zich. Unieke documenten, die de sfeer van het dorp in de jaren vijftig weergeven. Als oude Heijplater voel je dan het heimwee.”

Nico Prins: „In het weekend kun je hier een kanon afschieten zonder iemand te raken"

Hij komt niet van Heijplaat, maar heeft er wel een spilfunctie gekregen. Nauwlettend volgt Nico Prins, van beroep verhalenverteller, de ontwikkelingen op het gebied van de herinrichting. „Wat me het meest interesseert is niet de uitkomst, maar het proces.” Zes jaar geleden ‘emigreerde’ Nico Prins van de Rotterdamse wijk Vreewijk naar Heijplaat. Vanwege de geplande herinrichting van het tuindorp. „De meest futuristische ideeën gingen over de tafel. Ze zouden voor 30.000 mensen nieuwbouw gaan plegen, grotendeels op het oude RDM-terrein. Met luxe woontorens aan het water, accommodaties voor watersport...” De Rotterdammer, van professie verhalenverteller, wilde erbij zijn. „Wat me het meest interesseert is niet de uitkomst, maar het proces.” Om anderen op de hoogte te houden van het megaproject, ontwikkelde hij de website www.heijplaat.com. Wooncorporatie Woonbron stelde belangeloos een pand ter beschikking aan de Ampenanstraat. In het naooorlogse deel van Heijplaat, dat al jarenlang wacht op sloop. Door zijn culturele activiteiten werd Prins al snel een bekende figuur in het tuindorp. „Ze willen me niet meer kwijt.” Woonbron schonk hem ook de twee naastgelegen vijfkamerwoningen. De slaapkamers zijn beschikbaar voor artiesten en ander ambulant volk dat een overnachtingsplek zoekt. Op het eerste gezicht lijken de woningen nog redelijk, maar dat is

bedrieglijke schijn, weet de bewoner. „Als de bovenbuurman de wc doortrekt, kun je horen wat hij gisteren heeft gegeten.”

Baggermolens

Het begin van de renovatie van Heijplaat is een feit. Een woontoren is al gerealiseerd. Wat er verder nog komt, is zelfs voor de verhalenverteller een vraag. Er is in ieder geval behoefte aan faciliteiten voor bejaarden. „Voorheen moest je met je vijfenzestigste ruimte maken voor een nieuwe werknemer. Daarom vind je hier geen begraafplaats. Nu kun je op Heijplaat blijven wonen. Voor ouderen is het hier heerlijk rustig. In het weekend kun je een kanon afschieten zonder iemand te raken. En de huurtjes zijn laag.” De omringende industrie neemt de bevolking op de koop toe. Sterker nog, die is onderdeel van het woongenot, weet Prins. „Ik ben zelf geboren in Pernis en heb als kind het uitgraven van de Eemhaven meegemaakt. Het gekniers van de baggermolens zit nog in m’n oren. M’n vakanties breng ik graag door in de Verenigde Staten, op de Plains. Ruiger en ongerepter natuurgebied kun je niet bedenken, maar hier voel ik me thuis. Asfalt, pijpen, havens, stank, daar ben ik mee opgegroeid. Dat gevoel hebben bijna alle mensen in dit gebied.”

Goed bezig

Het achterliggende jaar gaf Prins leiding aan de bewoners- anex huurdersvereniging van Heijplaat. Recent droeg hij de voorzittershamer over aan Carmen Ruiz, dochter van een Spaanse oud-werknemer van de RDM. De geslaagde zakenvrouw betrok de voormalige dokterswoning aan de Courzandseweg, die ze volledig liet renoveren. „Alles wat Carmen beetpakt, verandert in goud.” De kritiek van oude Heijplaters dat Woonbron wel 240 miljoen euro investeerde in de SS Rotterdam, gebouwd door hun RDM, maar Heijplaat laat stikken, is de verhalenverteller te simpel. „Van alle partijen die aanvankelijk bij de herinrichtingsplannen betrokken waren, is alleen Woonbron over. Dan is het logisch dat er minder geld beschikbaar is. Met de mogelijkheden die ze hebben, zijn ze momenteel goed bezig. Ik ben optimistisch gestemd over de toekomst van Heijplaat.”

Tuindorp tussen terminals

Heijplaat, omringd door de Eemhaven in het westen en de Waalhaven in het oosten, ontstond als woonwijk voor arbeiders van de Rotterdamsche Droogdok Maatschappij (RDM). Die begon er in 1904 met de bouw en het onderhoud van schepen. Voor de huisvesting van werknemers werd in 1914 de NV Bouwmaatschappij Heijplaat opgericht. De Amsterdamse architect H.A.J. Baanders kreeg opdracht een moderne wijk met ruim driehonderd woningen in de vorm van een tuindorp te ontwerpen. In 1918 was de bouw voltooid. Ten westen van Heijplaat verrees in 1934 een quarantainecentrum voor zeelieden met besmettelijke ziekten. In de jaren dertig werd het complex gebruikt voor de tijdelijke opvang van joodse vluchtelingen uit Oostenrijk en Duitsland. Na de Tweede Wereldoorlog werd het tuindorp uitgebreid met een nieuwbouwwijk. De meeste straatnamen verwijzen er naar schepen die gebouwd zijn door de RDM, dat in de hoogtijdagen meer dan zesduizend werknemers had. De teloorgang van de scheepswerf was voor Heijplaat een zware slag. Havenarbeiders vertrokken, het aanzien van de industriële enclave verdween, winkels sloten de deuren. Op 1 juli 1980 verkocht de RDM het woningbezit aan woningbouwcorporatie Onze Woning (nu Woonbron), in 1990 viel het besluit het tuindorp te slopen. Vanwege heftige protesten van de Heijplaters werd de beslissing teruggedraaid. Het oude RDM-terrein is omgevormd tot een locatie voor creatieve en innovatieve industrie en onderwijsinstellingen, waaronder de Academie voor Beeldende Kunsten. Het tuindorp is gerenoveerd, de verpauperde nieuwbouwwijk gaat tegen de vlakte en wordt opnieuw ingericht.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen