Pleitbezorgster van de thuisbevalling

Haar werkkamer bevindt zich op de vierde verdieping van een van de vele gebouwen van het Academisch Medisch Centrum (AMC) in Amsterdam Zuid-Oost. Ze werkt er een dag per week. In het hol van de leeuw, tussen gynaecologen en klinisch verloskundigen. De hoogleraar voelt zich er echter prima thuis. De medewerkers van de verloskunde-afdeling van het AMC denken genuanceerd over de natuurlijke bevalling. „Het AMC is vanouds een bolwerk van de thuisbevalling en de eerstelijns verloskundezorg. Samen met de gynaecologen hier probeer ik een wat milder tegengeluid te laten horen.” De spiksplinternieuwe leerstoel hoogleraar Eerstelijns Verloskunde en Ketenzorg bekleedt ze sinds juni vorig jaar. Simone Buitendijk is er trots op. „Ik ben de eerste die dit doet en ook nog niet-verloskundige. Het is wereldwijd een relatief onontgonnen terrein. Maar ook in het buitenland is het hoogleraarschap Eerstelijns Verloskunde in opkomst.” Ze heeft er wel een verklaring voor. „Op universiteiten bepaalden tot voor kort de werkers in de tweedeen derdelijns hulp de agenda. Alles was gericht op de klinische zorg. Het onderbouwen van het handelen van verloskundigen en het onderzoeken van bepaalde vraagstukken bleven achterwege. Hun stem telde niet. Net zoals dat bij de huisartsen vroeger het geval was.”

Ontevreden
In 2009 toonde ze samen met onderzoeker Marlies Rijnders aan dat bijna een op de zes Nederlandse vrouwen ontevreden is over de zorg van de bevalling. Bij een eerste bevalling is zelfs een op de vier niet tevreden. Vooral vrouwen die vanwege complicaties alsnog naar het ziekenhuis moeten, zijn kritisch over de gang van zaken. De verloskundige blijft achter, de overdracht is rommelig en de gynaecoloog gehaast. Van de vrouwen die thuis bevallen, is maar een op de twintig ontevreden. Haar opvattingen over de thuisbevalling zijn niet overal even goed ontvangen. „De weerstand is alleen maar toegenomen. Vanuit een deel van de tweedelijnszorg is er een tegenactie op gang gekomen.” Ze is er oprecht verbaasd over, zeker nu steeds duidelijker wordt dat de thuisbevalling niet gevaarlijker is dan een bevalling in het ziekenhuis. „Ik had juist gehoopt dat men een zucht van verlichting zou slaken.”

Vroedvrouwen
In tegenstelling tot vele andere landen is het thuis bevallen in Nederland lang populair gebleven. Waar in andere landen kraamklinieken ontstonden, werd de verloskunde in ons land overgelaten aan vroedvrouwen, later ook aan de huisartsen en daarna vooral aan verloskundigen. Een eenduidige verklaring voor deze ontwikkeling is er niet. „Het zit in onze volksaard”, constateert Buitendijk, die ook wijst op de keuzevrijheid voor verloskundigen in Nederland. „In andere handen ligt die in handen van de gynaecologen. Daar zag je al veel eerder de gang naar het ziekenhuis.” In de meeste westerse landen hebben nu nog maar enkele procenten van alle bevallingen thuis plaats. Maar ook in andere werelddelen rukt de ziekenhuisbevalling en daarmee de medicalisering op. Zelfs in een land als Brazilië hebben de ziekenhuisbevalling en de keizersnee de overhand genomen. Nog maar één op de tien bevallingen gebeurt thuis en één op de vijf is geen keizersnee. Het zijn alleen de allerarmsten die niet voor een klinische bevalling in aanmerking komen. De missie van Simone Buitendijk om vrouwen bewust te maken van de voordelen van de bevalling in de eigen omgeving is een beetje een race tegen de klok. Het aantal thuisbevallingen neemt ook in Nederland snel af. De actuele teller staat op 24,5 procent. Nog maar enkele jaren geleden was dit percentage 30 procent. Een halve eeuw geleden werd nog zeker 60 tot 70 procent van de kinderen in Nederland thuis geboren. De hoogleraar maakt zich zorgen over deze daling, die zich de laatste jaren alleen maar lijkt te versnellen. „Ik ben daar echt somber over en zou het heel erg vinden als het net zo zou gaan als in veel andere landen.”

Religie
Feit is dat vooral hoger opgeleiden in de meer stedelijke gebieden steeds vaker kiezen voor een bevalling in het ziekenhuis. Op het platteland neemt het aantal thuisbevallingen langzamer af. Dat kan te maken hebben met een grotere afstand tot de ziekenhuizen, maar een dieper liggende oorzaak zou ook het verdwijnen van een levensbeschouwing kunnen zijn. In hoeverre speelt religie een rol bij de keuze voor de thuisbevalling? Ze glimlacht. „Het heeft zeker te maken met de gedachtevorming rondom het nemen van risico’s. Gelovigen denken daar natuurlijk anders over. Ik vermoed ook dat zij om die reden vaker vasthouden aan bevallingen thuis. Het is een aardige vraag om mee te nemen in de onderzoeken.” Ze zucht. „Er zijn nog veel vragen. Werk genoeg.” Overigens is er in sommige landen een kentering zichtbaar. Zo wordt in Engeland onder druk van consumentenbewegingen het thuis bevallen gestimuleerd en is zelfs weer sprake van een toename. Maar nog altijd komt slechts 3 procent van de Britse baby’s in de ouderlijke woning ter wereld.

Ontzetting
De verwarring in de verloskunde is groot. Zo is in 2008 uit een onderzoek in een groot aantal Europese landen gebleken dat de perinatale sterfte (vanaf de 22 weken) in Nederland opvallend hoog is: een op de honderd baby’s overlijdt vlak voor, tijdens of na de geboorte. En dat is twee keer zoveel als bijvoorbeeld in Slowakije, Zweden en Luxemburg. Tot ontzetting van mevrouw Buitendijk wakkert dit soort berichten de gedachte aan dat de thuisbevalling gevaarlijk is en dat het nodig is om voor de bevalling naar een ziekenhuis te gaan. Terwijl naar de oorzaken van de perinatale sterfte nog steeds wordt gezocht en vast staat dat maar een heel klein aantal baby’s overlijdt bij of na een thuisbevalling. „Dat zijn er tussen de 30 en de 50, van de in totaal 1700. Een fractie van het geheel.” De meeste baby’s sterven bij vroeggeboorte, groeivertragingen tijdens de zwangerschap en als gevolg van aangeboren afwijkingen. Een nietonbelangrijke oorzaak als groeivertraging kan ook te maken hebben met de leefstijl. „Dat komt vaker voor als vrouwen te zwaar zijn, in de lagere sociale klasse en bij allochtone vrouwen. Er moet nader onderzoek naar worden verricht. Het is meestal een combinatie van factoren. Een eenduidig antwoord zal wel niet te vinden zijn.”

Emotie
Zangerschap en bevallen zijn omgeven met emotie, heeft mevrouw Buitendijk gemerkt. „Het raakt ons enorm. Niet alleen de leek, maar ook de professionele zorgverlener. De emotie tref je niet alleen aan in Nederland, maar ook in landen waar de thuisbevalling niet of nauwelijks meer bestaat. Dat kleurt het debat. Daarom is een wetenschappelijke benadering van groot belang. Dan werk je niet meer vanuit je intuïtie.” Ze omschrijft de massale gang naar het ziekenhuis als „de medicalisering van de bevalling. Een bevalling is echter niet een medische, maar een psychosomatische gebeurtenis. Je moet ook naar het moederschap daarna kijken. Als je ziet dat een klein aantal vrouwen er zelfs een posttraumatische stressstoornis aan overhoudt, zegt dat wel wat. Dat is iets dat gewoonlijk alleen voorkomt als iemand een oorlogssituatie heeft meegemaakt.” We moeten de natuur haar gang laten gaan, is haar motto. Klinisch specialisten hebben volgens Buitendijk geen oog voor de natuurlijke situatie. „De gynaecologen zijn getraind op moeilijke gevallen. De gemakkelijke zien ze bijna nooit, daardoor denken ze dat thuis bevallen megagevaarlijk en in het ziekenhuis bevallen superveilig is. Een gynaecoloog weet niet wat er was gebeurd als er niet was ingegrepen. Bovendien kijkt een arts één op één. De efecten van bijvoorbeeld een keizersnee op grote groepen en het vervolg is hem onbekend. Het gevoel dat het goed is afgelopen ‘omdat ik het heb gedaan’ kom je vaak tegen. Daar heeft 95 procent van de gynaecologen last van. Of ze nu man of vrouw zijn. Wat ze van mij horen kàn niet waar zijn.”

Zwangere vergeten
In de discussies over sterftecijfers en gezondheidsrisico’s wordt de zwangere vrouw vergeten. „Ons onderzoek wijst uit dat de vrouw graag zelf de controle wil houden. Want om wie gaat het nu eigenlijk? huis bepalen vrouwen zelf hun plaats, wie erbij is en wie niet. In een ziekenhuis geldt dat niet. Ook zorgverleners zelf geven aan binnen de muren van het ziekenhuis anders te functioneren dan thuis. Er zijn regels en protocollen, de hele setting verschilt.” Dat veel vrouwen er niet tegenin gaan als hen wordt geadviseerd toch maar naar het ziekenhuis te gaan, wijt de hoogleraar aan de gebrekkige voorlichting. „Ze snappen vaak niet wat er gebeurt. Uit de media komt naar voren dat het in Nederland linke soep is rondom de bevalling. De vrouw wil natuurlijk een gezonde baby en kiest al snel voor het ziekenhuis. Dat wordt hen schandalig gemakkelijk gemaakt.”

Een scala aan aanbevelingen van de stuurgroep zwangerschap en geboorte, begin dit jaar uitgebracht aan toenmalig minister Klink van Volksgezondheid, noemt Buitendijk „niet voldoende. Er wordt in dat rapport nog te veel uitgegaan van het waarschuwende vingertje richting de vrouwen om toch maar vooral gezond te leven tijdens de zwangerschap. Ik zie niet dat men naast de vrouw gaat staan.”

Ervaringsverhalen
Onder haar leiding buigen verschillende promovendi zich nu over verschillende vraagstukken op het terrein van de verloskunde. Ze staat daarmee aan de wieg van een generatie verloskundigen die wetenschappelijk meer van zich zal laten horen. Er worden niet alleen cijfers verzameld, maar ook ervaringsverhalen van vrouwen, om de zeggenschap van de vrouw te bevorderen. Ander onderzoek richt zich op de betrokkenheid van de zorgverlener, of hij of zij weet wat op welk moment van cruciaal belang is voor de aanstaande moeder, en op harde cijfers over de vele doorverwijzingen. „Allemaal bedoeld om aandacht te vragen voor een goede bevallingservaring.” De actuele situatie is in haar voordeel, want thuis en bij de verloskundige bevallen is heel veel goedkoper dan de gang naar de gynaecoloog in het ziekenhuis. Simone Buitendijk voelt zich ondanks al deze ontwikkelingen tot op heden „een roepende in de woestijn. Alleen de verloskundigen zijn het met mij eens, maar hun maatschappelijke status is niet voldoende om zich te manifesteren en voldoende tegenwicht in de discussie te bieden. Ik zie het als mijn opdracht om de vrouwen tools te geven om zich autonomer op te stellen.”

 

Simone Buitendijk
Simone E. Buitendijk (1958) studeerde geneeskunde aan de Universiteit van Utrecht en behaalde daar in 1985 haar artsexamen. Aan de Yale universiteit (New Haven, Verenigde Staten) behaalde ze in 1988 haar Master’s of Public Health. Vanaf 1990 is zij werkzaam bij TNO. Eerst als senior onderzoeker perinatale epidemiologie, later als sectorhoofd Voortplanting en Perinatologie. Vanaf 2003 houdt ze zich bezig met het management van het onderzoeksprogramma Jeugd. Sinds juli 2008 is zij ook bijzonder hoogleraar ‘Integrale preventieve gezondheidszorg voor kinderen’ bij het Leids Universitair Medisch Centrum. Daarnaast is zij vanaf juni 2009 bijzonder hoogleraar ‘Eerstelijns Verloskunde en Ketenzorg’ aan de Universiteit van Amsterdam. De leerstoel is ingesteld door de Koninklijke Organisatie van Verloskundigen. Simone Buitendijk is verder onder meer Kroonlid van de Gezondheidsraad, lid van het bestuur van het Nederlands Centrum Jeugdgezondheid en voorzitter van de landelijke Commissie Registratie Aangeboren Afwijkingen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen