Een onoverbrugbare kloof

Aan de straat waar hij opgroeide woonde één roomskatholiek gezin. Als jochie kwam Jan van der Graaf er soms over de vloer. Op een dag vertelde hij zijn vader over het Mariabeeldje aan de muur, waaronder een kaarsje brandde. „De reactie van m’n vader was: ‘Joh, Maria heeft koude voeten’. Dat was de toon waarop over rooms-katholieken werd geproken.”

Door zijn functie als algemeen secretaris van de Gereformeerde Bond raakte Van der Graaf zijdelings betrokken bij contacten tussen de Nederlandse Hervormde Kerk en Rome.
De Romana kwam voor hem nog meer in beeld door persoonlijke contacten die ontstonden. „Zomers zwem ik met een clubje intellectuelen, onder wie de rooms-katholieke filosoof Bruno Nagel. Daar heb ik onder het baantjes trekken al heel veel gesprekken mee gevoerd. Hij praat graag over de wezenlijke thema’s in de theologie, en leest protestantse theologen als De Reuver. Ook met Antoine Bodar, met wie ik meerdere keren in een forum zat, heb ik een uitstekende verhouding gekregen. Daardoor ga je minder massief tegen rooms-katholieken aan kijken.
Daarnaast heb ik me verdiept in allerlei roomse theologische lectuur, zoals het boek van de huidige paus over Jezus. Dat neemt niet weg dat mijn kennis over het rooms-katholicisme versnipperd was. Door het schrijven van Rome omsloten door de Traditie is het beeld duidelijker geworden.
Ik heb me overigens uitsluitend gericht op de officiële standpunten van Rome. Bodar benadrukt bij elke ontmoeting dat hij dichter bij mij staat dan bij vrijzinnige rooms-katholieke theologen. Vooral op ethisch gebied hebben orthodoxe protestanten en rooms-katholieken veel gemeen.”

Deze gemeenschappelijkheid is er ook met orthodoxe moslims.
„Dat is waar, maar de verwantschap met rooms-katholieken ervaar ik toch heel anders. Hoeveel dwalingen ze ook hebben, de heilsfeiten houdt Rome recht overeind. Dwars tegen alle vrijzinnigheid in. We delen met Rome ook de vroege belijdenissen.”

Uw boek opent met een interview met de rooms-katholieke hoogleraar Paul van Geest over Augustinus. Waarom? „Zowel Rome als de Reformatie beroept zich op Augustinus. Dat bracht Bavinck tot de uitspraak dat Augustinus niet aan één kerk behoort, maar aan alle kerken samen. Ik vond het voor dit boek zinvol om helder te krijgen hoe behoudende rooms-katholieken Augustinus lezen.  Ik kende Augustinus vooral uit zijn Confessiones. Het lezen van Van Geests boek Stellig maar onzeker. Augustinus benadering van God en het interview dat erop volgde maakte me duidelijk hoezeer Augustinus heeft geworsteld met de Godsvraag en met de uitverkiezing. Dat was voor mij nieuw.”

Calvijn noemde Augustinus ‘geheel de onze’. Is de werkelijkheid niet dat de Rooms-Katholieke Kerk zich voor typisch roomse opvattingen evenzeer op Augustinus kan beroepen?
„Dat betwijfel ik. Ik zie geen rechtstreekse lijnen lopen van Augustinus naar Trente, wel zie ik duidelijke lijnen van Augustinus naar de Reformatie. Ook Antoine Bodar, die zich een augustijn weet, denkt anders over de uitverkiezing dan Augustinus. Voor de meeste onderwerpen is het volgens Van Geest niet zo eenvoudig om vast te stellen hoe Augustinus erover dacht, omdat hij geen systematische denker was. Hij reageerde op wat zich voordeed, en kon daardoor tot heel verschillende uitspraken komen. Hij heeft ook nooit een uitgewerkte kerkleer gehad. In het algemeen hebben protestanten mijns inziens minstens zo veel reden om zich op Augustinus te beroepen als rooms-katholieken. Neem de Mariologie, die vind je bij hem niet. Lees ik boeken van Bodar, dan ervaar ik verbondenheid, maar er zijn ook momenten van vervreemding. Dat heb ik bij Augustinus nooit gehad. In de roomse traditie is heel veel ontwikkeld dat bij Augustinus totaal niet aan de orde was.”

De traditie staat voor Rome op hetzelfde niveau als de Schrift. Dat wordt onderbouwd vanuit het feit dat de canon door de kerk is vastgesteld. Hoe lastig is dat gegeven voor protestanten?
„In het gesprek met Bodar botsten we met name op dit punt. Hij beschouwt de Bijbel als onderdeel van de traditie. Het valt niet te ontkennen dat de canon door een kerkelijke beslissing is vastgesteld, dat is voor protestanten inderdaad een lastig punt. Ik houd het erop dat van de canonvorming hetzelfde kan worden gezegd als van de afspraken die zijn gemaakt op het zogenaamde Apostelconvent: ‘Het heeft de Heilige Geest en ons goed gedacht’. Kernvraag is vervolgens of de openbaring met de canon is afgerond. Een protestant beantwoordt die vraag met ja, een rooms-katholiek laat binnen de traditie ruimte voor voortgaande openbaring.”

Verklaart dat waarom de charismatische beweging binnen de Rooms-Katholieke Kerk zo veel weerklank vond? „Waarschijnlijk wel. Ook de nadruk op de traditie als bron van nieuwe openbaring is overigens pas na Augustinus ontstaan. Bij Augustinus functioneert het ‘sola Scriptura’ volop. Daarom wist Calvijn zich zo met hem verbonden.”

De leer van de rechtvaardiging noemt u het kerngeding tussen Rome en Reformatie. Ligt het centrale verschil niet in de waardering van de traditie? Daaruit komen alle andere verschilpunten voort.
„Ik noem de leer van de rechtvaardiging het kerngeding, omdat de kerkelijke strijd in de 16e eeuw zich met name op dit punt toespitste. Formeel zijn Rome en de lutheranen in hun visie op de rechtvaardiging inmiddels tot elkaar gekomen, maar vooraanstaande lutheranen geven aan dat van werkelijke overeenstemming geen sprake is. Ten diepste komen alle verschillen inderdaad voort uit de visie op de traditie. Die staat voor Rome uiteindelijk boven het Woord. Daardoor ontstonden dogma’s die óf niet in de Bijbel voorkomen óf er zelfs strijdig mee zijn. Bodar zegt dat de Mariologie verworteld is in de Bijbel, maar hij kan er geen enkel duidelijk Schriftbewijs voor aanvoeren.”

De vorige paus heeft de Mariadevotie geweldig gestimuleerd, Benedictus XVI geeft veel meer aandacht aan de persoon van Jezus. Dat is winst?
„Absoluut. Heel opvallend in zijn boek over Jezus zijn de talrijke Schriftverwijzingen. Deze paus staat onmiskenbaar dichter bij de protestanten dan zijn voorganger. Dat blijkt ook duidelijk uit het interview dat Puchinger met hem had, na het Tweede Vaticaans Concilie, toen Benedictus nog als Joseph Ratzinger door het leven ging. Hij sprak daarin met waardering over Luther. Hij heeft zich ook sterk verzet tegen het vaststellen van een vijfde mariadogma over Maria als medeverlosser.”

U geeft aan dat u tijdens de interviews met Van Geest en Bodar geestelijke herkenning ervoer. Op welke punten?
„In de eerste plaats is er de gezamenlijke verontrusting over de secularisatie van de samenleving en de vrijzinnigheid binnen de kerk, maar dat is niet het enige. Deze mensen ademen in de kerk der eeuwen en belijden dat het heil ten diepste in Jezus Christus ligt.”

Toch laat het interview met Bodar vooral de indruk na dat twee mensen langs elkaar heen hebben zitten praten. De vragen corresponderen vaak niet met de antwoorden en omgekeerd.
„Dat heb ik tijdens het gesprek niet zo ervaren, maar het is op zichzelf niet vreemd. Bodar is een echte rooms-katholiek, voor wie de traditie van de Moederkerk bepalend is. Ik sta voluit in de traditie van de Reformatie. Dan zijn er aanknopingspunten, maar op tal van andere punten zit je op een verschillend spoor. Zo gaat Bodar ervan uit dat er na de dood nog een proces van loutering nodig kan zijn. Dat is voor een reformatorisch christen volkomen vreemd. Omgekeerd is het voor orthodoxe rooms-katholieken moeilijk om zich in het denken van een calvinist te verplaatsen. Met Luther kunnen ze tegenwoordig wel overweg, Calvijn staat heel ver van hen af.”

Opvallend is dat Bodar protestanten op één lijn plaatst met boeddhisten en hindoes. Ze behoren niet tot de kerk, maar delen wel in het universele heil door Christus. Ervoer u die gelijkstelling als schokkend?
„Ja, dat heb ik als onbegrijpelijk ervaren. Als je zo orthodox in de leer wilt wezen, hoe kun je dan stellen dat er zaligheid is buiten het geloof in Christus? Waarschijnlijk speelt hierin de gedachte van een louteringsproces na de dood mee. In deze opvatting staat Bodar niet alleen, bij Simonis vind je hetzelfde. Voor beiden ligt de volle katholiciteit bij Rome, ook protestanten staan daarbuiten, maar uiteindelijk is er voor ieder verzoening door Christus.”

Hoe verklaart u deze visie, die in rooms-katholieke landen tot een sterk syncretisme leidt?
„Ik kan die niet verklaren, omdat ik deze manier van denken existentieel niet begrijp. De Schrift leert ons duidelijk twee wegen. Ook op dit punt is de Schrift alleen kennelijk niet voldoende. Vanuit de traditie overheerst een optimistisch denken over het heil. Alles wordt nieuw, in Christus is de hele wereld gered.”

Richten protestanten zich in hun kritiek op Rome niet te veel op relatief onschuldige verschillen en te weinig op de kernverschillen waar we het nu over hebben?
„Ik denk dat dat inderdaad het geval is. We hebben met rooms-katholieken een aantal zaken gemeen, maar ten diepste blijft er een grote kloof. Voor Rome is de natuur van de mens ook na de zondeval op de genade aangelegd. Daarom zul je in roomskatholieke geschriften nooit lezen over de rechtvaardiging van de goddelóze. Kenmerkend voor de roomse traditie is het optimisme over de mens.”

Betekent dit dat het kerkelijk gesprek met Rome vruchteloos is?
„Met Rome als instituut heeft het geen zin. Op het persoonlijke vlak kun je wel degelijk een goed gesprek hebben. Dan voel ik ook altijd iets van heimwee. Wat je ook van de Rooms-Katholieke Kerk zegt, die is wel ongedeeld gebleven. Wij protestanten zijn zo eindeloos versplinterd geraakt, dat we ons kerkelijk diep moeten schamen in de omgang met rooms-katholieken.”

N.a.v. ‘Rome omsloten door de Traditie’, door dr. ir. J. van der Graaf; uitg. Groen, Heerenveen;
152 blz., prijs € 12,50.

 

Aangepast maar onveranderd
Is de Rooms-Katholieke Kerk veranderd? In Rome omsloten door de Traditie, een uitgave in de Artios-reeks, gaat dr. ir. J. van der Graaf op zoek naar het antwoord. Hij doet dat door uitgebreide interviews met twee erudiete en spraakmakende rooms-katholieke hoogleraren. De eerste is Paul van Geest, directeur van het Centrum voor Patristiek. Centraal in dit vraaggesprek staan de opvattingen van Augustinus, voor zowel Rome als de Reformatie een spilfiguur. De bekende priester Antoine Bodar geeft in het tweede interview zijn visie op centrale dogma’s in de Rooms-Katholieke Kerk. In drie tussenliggende hoofdstukken behandelt de auteur de visie van Rome op Schrift en traditie, de genadeleer en de kerk. Het slothoofdstuk biedt een evaluatie. De conclusie van Van der Graaf is dat Rome zich uiterlijk aanpaste, maar leerstellig gelijk bleef. Dat kan volgens Bodar ook niet anders. Herroeping van vastgestelde dogma’s zou een falen van de kerkelijke traditie betekenen, en daarmee het einde van de Rooms-Katholieke Kerk inluiden. Rome wordt inderdaad omsloten door de traditie. Als die hoepel breekt, valt de Romana in duigen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen