Pleitbezorger van Datheen

Zeven jaar geleden nam Ko van Houdt (82) afscheid van zijn boerderij. Hij verkaste naar het huisje dat hij had laten bouwen, aan de overkant van de straat, pal naast de kerk van de Gereformeerde gemeente van Scherpenisse.
Veel is hij er niet. Een groot deel van de dag zwerft hij op de fiets door de omtrek, want het boerenland blijft trekken. Vooral de paarden. „Een trekker heb ik nooit gehad, wat dat betreft ben ik oerconservatief. Voor het zware werk liet ik een loonbedrijf komen, de lichte klusjes deed ik het liefst met een paard. M’n ome, die daar z’n boerderij had, heeft me die liefde bijgebracht.”
’s Avonds pakt hij graag een goed boek. Op de orgelbank voor de Viscount Cathedral, een grootse naam voor een bescheiden orgeltje, liggen de stichtelijke werken opgestapeld.
Van oudvaders en hedendaagse predikanten uit verschillende kerkverbanden.
Een van zijn lievelingsboeken is ‘Het leven en bedrijf van den heere Michiel de Ruyter’, door Gerard Brandt, een monumentaal werk uit 1701, in oude druk met perkamenten band. Na zijn dood gaat het erfstuk naar een kleinzoon. Met grote hanenpoten schreef de huidige eigenaar op het schutblad: ‘Dit boek is voor Ko Geluk als ik er niet meer ben, omdat hij me altijd goed geholpen heeft toen ik een oud mannetje was’.”

Geheiligd graf
Voor liefhebbers van de kleine kerkhistorie is de gepensioneerde landbouwer een gouden informant.
Zijn overgrootvader Jacob van de Velde was in gezelschapskringen een bekend man. Dankzij Van Houdt staat de grafzerk van de Godsman nog overeind.
„Op een dag hoorde ik dat de stenen van m’n overgrootvader, m’n overgrootmoeder, m’n grootmoeder en m’n oom en tante op een hoop lagen. Omdat er niemand was die voor die graven betaalde. Dat doe ík nu. De aannemer heeft de stenen gratis teruggezet.”
Met vuur en verve lepelt de praatgrage inwoner van Scherpenisse de ene anekdote na de andere op. „De beste vriend van Jacob van de Velde was Johannes Elenbaas, uit Poortvliet. Die man had betrekking op de dood. Toen de grafdelver van het dorp een graf aan het maken was, zei hij: ‘Daar zou ik best in willen liggen. Ik krijg een geheiligd graf, gekocht door Christus.’ Zo’n leven had die man. Niet zomaar, maar op goeie gronden. Die zijn er niet zo veel.”

Bloei
Zelf kerkt de krasse tachtiger al een leven lang in de Gereformeerde gemeente van Scherpenisse. In de oorlogsjaren leek die de verdwijning nabij. „Een van de twee ouderlingen sympathiseerde met de Duitsers, zijn zoons waren allemaal lid van de NSB. Hij bad een keer of alles maar goed mocht groeien, want de buren moesten er ook van meeëten.”
Een groot deel van de gemeente had weinig waardering voor die opstelling. Dat ontging ook de gewraakte ambtsdrager niet. „Toen hij herkiesbaar was, heeft hij bedankt. De andere ouderling was al oud en nogal zenuwachtig, dus die kon maar één keer lezen. Ouderlingen van Sint Annaland en Poortvliet kwamen helpen.
Die van Stalland hielden nog wel eens een soort napreekje. De ene zei op een keer: ‘Wat mot er nog van dit karkje terachte komme, op den duur zal het nog teniet gaan’.
Dat was tegen het zere been van m’n ome Dies. Die zei: ‘Ik heb die man hoog, maar nou heeft-ie ’t mis gehad.
Dit kerkje komt nog tot bloei’. Dat wist hij van Jacob van de Velde. Die had op een keer de woorden gehad:
Uit hen zal altijd iemand komen voort
om den nakomers te leren Uw Woord.”

Predikant
Jacob en ome Dies bleken het bij het juiste eind te hebben. In 1945 kreeg Scherpenisse in ds. A. Visser een eigen predikant. „Die heeft hier helaas maar drie jaar gestaan, toen is hij gestorven. Dat was jammer, want het was een sympathieke man.” De groei van de gemeente ging door. „Nu hebben we bijna zevenhonderd leden en doopleden.”
Doordeweeks gaat Van Houdt ook wel elders ‘uit eten’. „Kerkistisch ben ik nooit geweest. Het gaat om de waarheid, daar voel ik me een beetje toe aangetrokken. Daarom ben ik zo voor de berijming van Datheen. Ik zou het zonde vinden als we die wegdoen, dan verliezen we iets goeds wat we nooit meer terugkrijgen.”
Om de vijf jaar wordt er door de manslidmaten van de Gereformeerde gemeente te Scherpenisse over gestemd. Voor de overgang naar de nieuwe rijm, uit 1773, moet een meerderheid van tweederde zijn. De predikanten van de gemeente stelden zich bij de achterliggende stemmingen onpartijdig op.
„Dat vind ik verstandig. Ze laten de gemeente beslissen. Tot nu toe is een kleine meerderheid voor het behoud van Datheen. Dat is deels te danken aan een respectabele ouderling die we hier hebben gehad, vader van een groot gezin. Hij was zelf van de nieuwe rijm geweest, maar kreeg liefde voor de oude. Dat stempel heeft hij ook op zijn kinders gedrukt.”

Zierikzee
Sinds hij 65 is, bezoekt de gepensioneerde akkerbouwer de maandelijkse bejaardenmiddagen van de plaatselijke hervormde gemeente. „Die kende ik al vrij goed, want toen ik de boerderij nog had, kerkte ik op zondagmiddag bij ds. Van Bergen Bravenboer. Die had een goede boodschap en de dienst begon een halfuur later dan bij ons. Dat kwam me goed uit, want de hele zomer moest ik om vier uur uit bed, dus ’s middags wilde ik even rusten.”
Ds. M. van Kooten vergezelde hij meer dan eens op diens reizen door het land, voor preek- en spreekbeurten. Onder meer over de psalmen van Datheen, in de Sint Lievensmonsterkerk te Zierikzee.
„Daar werden Datheens psalmen ook gezongen. Na afloop zei een man tegen me: ‘Wij zingen uit ’73, maar ik vind dat in deze meer kracht zit’. Dat is zo. En ze blijven dichter bij de waarheid. Jullie zingen: ‘Een zee van ramp moog’ met haar golven slaan, hoe hoog zij ga, zij raakt hem zelfs niet aan’.
Maar ons zingen: ‘Zodat hen der benauwdheid watervloed, niet schaden zal door Uw genade goed’.
Met de ramp in 1953 zijn er van Gods volk verdronken, dus de golven hebben hen wel aangeraakt. Maar der benauwdheid overvloed heeft hun niet geschaad, door Gods genade goed.
Ik weet dat Gods volk ook door de nieuwe rijm wordt bemoedigd, maar de oude is beter. Waarom zou je goud voor koper inwisselen?”

Spreekbeurt
Kort voor de laatste stemming over Datheen verzorgde Van Houdt voor de plaatselijke kiesvereniging van de SGP een spreekbeurt over zijn geliefde berijming.
„De voorzitter is van de hervormden en van de nieuwe rijm, maar hij kon goed begrijpen dat ik vast wil houden aan de oude. Mensen die eerlijk zijn en goed lezen, vallen me bij. Datheen heeft kreupelrijm, maar de inhoud is van goud.”
Zijn eigen lievelingspsalm is 138 vers 4. Met luide stem declameert de Zeeuwse landman het hele couplet. Plechtig klinken de woorden in het huisje naast het kerkgebouw van de Gereformeerde gemeente van Scherpenisse. Als een getuigenis, en tegelijk een oproep om Datheen niet af te vallen.

Als ik door angst en tegenspoed,
ben in kleinmoed,
Gij mij verkwikket.
Ook tegen mijn wreedsten vijand,
Uw rechterhand,
mij hulp toeschikcket
Gij zult mijn kruis eindigen hier,
want goedertier,
zijt Gij gestadig.
Het werk Uwer handen zult Gij,
volvoeren vrij,
o Heer’ genadig.

 

Datheen-gemeenten
Een bescheiden aantal kerkelijke gemeenten houdt vast aan het zingen van de psalmen in de berijming van Petrus Datheen. Ze behoren tot de Gereformeerde Gemeenten, de Gereformeerde Gemeenten in Nederland en de Oud Gereformeerde Gemeenten.

Gereformeerde Gemeenten:
Borssele
Kruiningen
Scherpenisse
Sint Annaland

Gereformeerde Gemeenten in Nederland:
Arnemuiden
Bruinisse
Goes
Kruiningen
Middelburg
Nieuwland
Sint Annaland
Sint Maartensdijk
Terneuzen
Zierikzee

Oud Gereformeerde Gemeenten:
Achterberg
Amersfoort
Ederveen
Elst
Geldermalsen
’s-Gravenpolder
Oostburg
Oosterland
Rhenen
Sint Maartensdijk
Sint Philipsland
Stavenisse
Waddinxveen
Zierikzee

 

Gedicht
Liefde voor de psalmen van Datheen bracht een onbekende poëet tot het vervaardigen van een gedicht in de stijl van de 16e-eeuwse psalmberijmer.

Zie hier een boekje kleen,
met psalmen van Datheen
door ’t voorgeslacht gezongen.
Ze deden ’t hart zo goed,
in voor en tegenspoed,
’t was adem voor de longen.
’t Is waar, ’t was kreupelrijm,
maar zo vol heilgeheim,
dat vorm geen aanstoot baarde.
’t Werd later anders, toen
men lette op meer fatsoen.
Datheen verloor in waarde.
De nieuwe rijm verscheen,
de psalmen algemeen
bekend en nog gezongen.
Doordat hun vormen schoon,
beschaafder was van toon
zijn de oude bijna gans verdrongen.
Vergeten wij toch niet
het stoere oude lied,
voor eeuwen aangeheven
in kerk en kerkerkot,
op houtmijt en schavot,
het sprankelde van leven.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen