Baken aan de Oosterschelde

Met een handdoek veegt hij het water uit de vensterbank weg. Ondanks herhaalde pogingen om de raampjes met speciale rubberen strips waterdicht te maken, slaat de harde wind op regenachtige dagen het zoute water naar binnen. Het glas vertoont de vettige sporen van het zilte nat. „Dat is het enige nadeel hier. Het zoute water tast het schilderwerk aan en je moet de ruiten vaker schoonmaken.”
Hij zit er niet echt mee. „Het heeft ook wel iets.”
Vanuit de twee kuvelessen (Thools voor dakkapellen) die op de zolder van de machinistenwoning zijn aangebracht, heeft Kees Slager een fantastisch uitzicht over de Oosterschelde. Een zeven kilometer wijde watervlakte strekt zich voor hem uit.
Aan de overkant zijn de contouren van Wemeldinge en Yerseke zichtbaar.
Naast de ruime voormalige machinistenwoning staat het gemaal. Aan de buitenzijde eveneens tot in de puntjes gerestaureerd. Binnen wacht het moderne gemak met een grote werkkamer, een woonkamer met keuken en op de eerste verdieping een slaapgelegenheid. „Genoeg om in te wonen, maar omdat ik gemaal en dienstwoningen alleen in één deal kon kopen, heb ik nu twee woningen.”

Protestantse bouwer
Het in 1910 gebouwde gemaal heeft niet lang dienst gedaan, tot 1932.
De voor de boeren zo belangrijke machine werd met nog twee andere stoomgemalen geplaatst om een einde te maken aan regelmatig terugkerende wateroverlast in een groot deel van de polders rondom Poortvliet, Tholen en Scherpenisse.
Kees Slager heeft zich verdiept in de geschiedenis van het bemalingsgebouw, dat op 24 oktober 1910 werd voltooid. Hij bezit stoffige boekjes die er meer over vertellen. Uit een doos vol oude stukken, tekeningen, kopieën en foto’s van weleer toont hij brieven, rekeningen en andere papieren die gedetailleerde informatie verschaffen over de bouwers, de gebruikte materialen en de wijze waarop gemaal en woning tot stand kwamen.
Vooral de bouw van de schoorsteen, 22 meter boven op een 3 meter hoge voet, verliep niet gemakkelijk. De opdrachtgevers moesten het bedrijf De Ridder uit Den Haag herhaaldelijk manen om toch maar eens aan de slag te gaan, omdat er met bemalen moest worden begonnen. „Uiteindelijk duurde het opmetselen maar drie weken. De Ridder was de protestantse bouwer, daarnaast had je in Nederland nog een schoorsteenbouwer van rooms-katholieke komaf. Die was vooral werkzaam in de zuidelijke provincies”, weet Slager.
In 2010 organiseerde hij een open dag om het honderdjarig bestaan van het gemaal te vieren. Alle bezoekers kregen van hem toen een vier kantjes tellend historisch overzicht van de belangrijkste momenten uit de historie van het gebouw mee naar huis.

Lantaarn
De nu 73-jarige Slager kent het gemaaltje al heel lang. „Als we vroeger gingen schaatsen, kwamen we hier langs.” Toen hij na bijna vijftig jaar omzwervingen door Nederland hoorde dat het stoomgemaal te koop kwam, was hij direct enthousiast. „Mijn zus die hier vlakbij in een boerderij woont, belde me op dat de eigenaar ervan af wilde.”
Het was op dat moment eigendom van een Belg, die de dienstwoning als recreatieonderkomen gebruikte en zich nauwelijks iets gelegen liet liggen aan het vroegere gemaal. De schrijver/journalist trof niet meer het gebouwtje uit zijn jeugd. „Het was totaal vervallen. Toen het waterschap nog eigenaar was, wilde men het al slopen. Dankzij een actie van de plaatselijke afdeling van de bond Heemschut is dat voorkomen. Vervolgens is het gemaal aan de eigenaar van de dienstwoning overgedragen met de verplichting het op te knappen. Dat laatste is er echter grotendeels bij ingeschoten.”
In tegenstelling tot bij vele andere oude gemalen is ook de schoorsteen behouden. De markante pijp aan de Oosterschelde stond al eerder dan het gemaal op de nominatie om tegen de vlakte te gaan. Door toedoen van de dienst Bebakening, die in de jaren vijftig van de vorige eeuw het oog liet vallen op de schoorsteen, bleef de hoge schoorsteen overeind.
„Daarin is toen een geleidelicht geplaatst. Iets verderop staat er nog één. Schippers die via het Thoolse Gat naar de Oosterschelde voeren, hadden vaak moeite om de smalle vaargeul aan te houden. Als zij de lichten in één lijn hielden, kon worden voorkomen dat ze vastliepen.”
De dienst Bebakening liet ook trapjes in de schoorsteen aanbrengen, die het mogelijk maakten om de lantaarn bovenin te onderhouden en te vervangen.

Extra vloertje
Slager nam een restauratiearchitect in de hand die voor hem een compleet plan voor het herstel van schoorsteen, gemaal en machinistenwoning uitwerkte. Als eerste was de ruimte waarin ooit de kolengestookte ketel stond aan de beurt. „Daar ben ik gaan wonen. Daarna volgden de woning en de schoorsteen. Voor de rest van het gemaal had ik nauwelijks geld meer. Zo heb ik voor de houten vloer hier tweedehands materiaal gebruikt. In 2008 was alles klaar.”
De oud-senator bevestigt dat de restauratie „een vermogen heeft gekost. Ik ben direct begonnen met een aanmelding op de lijst met Rijksmonumenten. Dat is op het nippertje gelukt, want in de jaren daarna veranderde de regeling.”
Voor hem betekende het dat een deel van de restauratiekosten van het inkomen aftrekbaar waren en dat er een zogenaamde restauratiehypotheek voor een laag rentepercentage kon worden afgesloten. „Subsidie heb ik nooit gehad. Ik heb ook de mogelijkheden voor een bijdrage niet onderzocht, het was en is altijd mijn ding geweest. Een droom die ik verwezenlijkte. Ik wil hier graag blijven wonen zolang het kan.”
Nog iedere dag geniet hij van het uitzicht: vanuit de woning, het gemaal en soms ook de schoorsteenpijp.
„Daarin is bovenin een extra vloertje aangebracht. Met een plek voor een stoel. Een grapje van de aannemer.”
Aan de overkant van de dijk bevindt zich Slagers ‘zwembad’, de Oosterschelde, waarmee hij zich nauw verbonden weet. „Het schoonste water van Nederland. Ik heb afgelopen jaar tot begin oktober regelmatig gezwommen.”
Op gepaste afstand wonen de buren in de vroegere woning van de dijkbeheerder en, verscholen achter een dijkje, staat de boerderij van zijn zus. „Vooral in de winter is het hier doodstil. Als het gesneeuwd heeft, zie ik niet anders dan een spoor van de krantenbezorger.”

---
Kees Slager
Journalist, schrijver en oud-senator Kees Slager (1938) is vooral bekend vanwege zijn boek “De Ramp, een reconstructie”. Het in 1992 verschenen boek werd in 2003, vijftig jaar na de ramp, in aangevulde vorm opnieuw uitgebracht. Het staat bekend als een standaardwerk over de watersnoodramp, die Kees Slager als opgroeiende jongen zelf meemaakt in zijn woonplaats Scherpenisse.
Slager schreef daarnaast meerdere boeken die met Zeeland te maken hebben. Momenteel werkt hij aan een bundeling van verhalen van oud-evacués, die voorafgaande aan de inundatie door de Duitsers in 1944 over heel Nederland werden verspreid.
Slager werkte als journalist voor achtereenvolgens Het Vrije Volk, de VARA en de VPRO. Van 2007 tot 2011 was hij voor de SP lid van de Eerste Kamer.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen