Matthew Henry: onbeperkt houdbaar

Voor geprinte handboeken en Bijbelverklaringen bestaat weinig belangstelling meer, maar van het negendelige commentaar van Matthew Henry verschijnt binnenkort bij uitgeverij Kok weer een nieuwe druk. „Ja, wat is zijn geheim?” vraagt ook verantwoordelijk uitgever Coen Verboom zich af. „Allereerst denk ik de volledigheid. Bij Matthew Henry vind je zowel het Bijbelgedeelte als de verklaring ervan. Daarnaast is het natuurlijk de manier waarop hij zijn commentaar heeft geschreven: rijk aan informatie, met mooie doorkijkjes. Hij heeft het geschreven voor het gewone gemeentelid, dat merk je. Het enige minpunt is wat mij betreft het ietwat gedateerde taalgebruik. Zelf vind ik dat niet storend, maar een aanpassing qua taal is op termijn wel wenselijk.”
Dat gebeurde al eerder. In 1906 besloot uitgeverij Kok de oud-Nederlandse vertaling (in 1741 verschenen in zestig losse deeltjes) te herzien en uit te brengen in negen delen. In 1910 was het Nieuwe Testament gereed, goed voor drie delen. Zes jaar later volgde het Oude Testament, in zes delen. In de jaren zeventig verscheen een herdruk, in 1985 gevolgd door een tweede, tien jaar later door een derde. Hoeveel sets intussen verkocht zijn, kan Verboom niet exact zeggen, maar het moeten er toch wel zo’n 20.000 zijn. „Zolang ik bij Kok werk, en dat is alweer veertien jaar, brengen we gemiddeld om de 2,5 jaar een nieuwe editie uit in een oplage tussen de 500 en 1000 exemplaren.”

Geen berouw
Het waren de dames Janny Bout en Nel Spaan, destijds beiden docent op het Van Lodenstein College in Amersfoort, die in 1993 de geboorteplek van Matthew Henry wisten te achterhalen. Broad Oak bleek geen dorp te zijn maar een landgoed op de grens van Engeland en Wales, waar nog steeds een verre nazaat van Henry woont. In het boek ‘Een getuige van het Licht’ beschrijft Janny Bout hoe de jonge Matthew daar geestelijk werd gevormd door zijn godvruchtige vader Philip Henry, een puriteinse predikant voor wie de huisgodsdienst een centrale plaats had.
Matthew volgde het voorbeeld van zijn vader. Op 24-jarige leeftijd werd hij bevestigd tot predikant van Chester. Na zijn dood op 22 juni 1714 leefde zijn naam voort door de Bijbelverklaring die hij naliet, tot aan het boek Handelingen geheel door hemzelf verzorgd. Vrienden maakten het werk af op basis van nagelaten aantekeningen van Henry. „Het werk op zich is voor mij het loon op mijn arbeid geweest”, schreef de bescheiden Bijbelverklaarder in 1700 aan zijn vriend Samuel Clark. „Ik zal er geen berouw over hebben ze geschreven te hebben en ik hoop dat u geen berouw zult hebben ze gelezen te hebben, al wordt er verder ook niets mee gedaan.” Clark zag een breder bereik voor het werk weggelegd, niet ten onrechte. In 1840 waren er al zo’n 200.000 delen van de verklaring van Matthew Henry in omloop.

Breedsprakig
Bij Nel Spaan thuis stond de negendelige Nederlandse vertaling in de boekenkast. „Mijn moeder kocht de serie in 1934 tweedehands bij De Jong in Middelburg, als verlovingsgeschenk voor mijn vader. Na de dood van mijn ouders heb ik de serie gekregen.” Het derde deel werd in 1944 bij de strijd om de Grebbeberg beschadigd door een granaat die door het ouderlijk huis in Kesteren vloog. De oud-docente verving het exemplaar niet; het gehavende boek symboliseert de kracht van het commentaar van Henry.
Haar vader zat er ook doordeweeks geregeld in te lezen. Zelf gebruikte ze het commentaar voor Bijbelse inleidingen die ze maakte. Nadat ze zich met haar huisgenote had verdiept in het leven van de auteur, sprak het haar nog meer aan dan voorheen. „Wat deze man opschreef, was voor hem ook praktijk. Het ging hem om de betekenis van de Bijbel voor het leven van elke dag. Daarin ligt denk ik zijn kracht. Zijn preken spreken me minder aan. Daarin is hij me te vriendelijk. Ik houd van een krachtige prediking, waarin de dingen stevig worden neergezet. Dat zat niet in zijn karakter.”
Janny Bout leerde het commentaar van Henry kennen toen ze de meisjesvereniging van de gemeente waar ze opgroeide ging leiden. „Ik vond het leerzaam maar wel erg breedsprakig. Als ik eerlijk ben, vind ik dat nog steeds. Daarom verbaast het me dat de uitgave in negen delen toch weer wordt herdrukt. Het geheim ligt denk ik in de godsvrucht die je erin proeft. Elke bladzijde heeft hij biddend geschreven.”
Binnenkort publiceren de vrouwelijke auteurs uit Scherpenzeel bij uitgeverij Den Hertog een jeugdboek over de Bijbelverklaarder, onder de titel: ‘Matthew Henry, een schatgraver in stilte’. Het schrijven daarvan was geen eenvoudige opgave. „In natuurlijke zin beleefde hij bijna niks”, lacht Nel. „De meest spectaculaire gebeurtenis in zijn leven was de overval door een struikrover, die hem wat geld afhandig maakte, en de val van zijn paard. Zijn hele leven draaide om het verklaren van Gods Woord.”

Super-Bijbels
In het ouderlijk huis van Vera Tukker-Terlaak was Matthew Henry een onbekende. „Mijn vader was theosoof.” Door haar huwelijk met dr. C.A. Tukker leerde ze de reformatorische wereld kennen. Met Matthew Henry kwam ze in aanraking door huisvriend Karel Otto van uitgeverij De Banier. Die vroeg haar man de verkorte editie van Henry’s Bijbelcommentaar, samengesteld door de Amerikaanse predikant Leslie F. Church, in het Nederlands te vertalen. „Kees stemde direct toe en schoof het karwei vervolgens naar mij door. Karel heeft nog een paar helpers opgescharreld, maar meer dan de helft van de vertaling kwam op mijn schouders terecht.”
Van 1985 tot 1991 zat ze er elke dag een paar uur aan te werken, in de vroege morgen. „Het is een hele klus geweest, maar heerlijk om te doen. Dit commentaar is zo christocentrisch en vroom; Henry komt niet met ingewikkelde exegeses en wijsgerige verhandelingen. Ik denk dat hij daardoor ook mensen in Rusland en China aanspreekt. Je kunt er wat mee voor het leven met God en in de maatschappij. Matthew Henry is super-Bijbels en heel eenvoudig. Daar houd ik van. Ik heb wel theologie gestudeerd, maar ik was maar een simpele theologe. Wat ik vooral mooi vind bij Henry, is de wijze waarop hij de samenhang tussen het Oude en het Nieuwe Testament laat zien. En de toepassingen die hij steeds maakt. Hij moet een zeer beminnelijk mens zijn geweest, anders kun je dat op deze wijze niet doen. Dit commentaar is niet alleen geschikt voor Bijbelstudie, maar ook voor je stille tijd.”

Tijdloos
Ook mr. dr. Koos van den Berg, oud-parlementariër van de SGP, groeide op in een huis zonder piëtistische lectuur. „Mijn ouders waren gereformeerd en zijn later helaas onkerkelijk geworden, net als de overige gezinsleden.” Zelf was hij van jongs af zoekend. „Door Gods leiding in mijn leven ben ik naar de bevindelijke waarheid getrokken. Ik voelde aan dat wat ik in de Gereformeerde Kerken hoorde, niet overeenkwam met wat de Bijbel zegt.”
Bij een van zijn oma’s stond de verklaring van Matthew Henry op het Oude Testament in de boekenkast. „Daar zat ik weleens in te lezen. Het was mijn eerste kennismaking met reformatorische lectuur. Ik herinner me dat het lezen van de uitleg van Psalm 130 grote indruk op me maakte.”
Toen oma naar het bejaardenhuis verhuisde, kreeg hij de zes kloeke boeken. De drie delen over het Nieuwe Testament schafte hij zelf aan. „De jaren door heb ik er veel in gelezen. Inmiddels heb ik ook de Studiebijbel Oude Testament en het commentaar op het Nieuwe Testament onder redactie van prof. Van Bruggen, maar bij het voorbereiden van een meditatie blijf ik naar Matthew Henry grijpen.”
De onbeperkte houdbaarheid is voor Van den Berg kenmerkend voor bijna alle puriteinse lectuur. „Bij een man als John Bunyan zie je hetzelfde. Zijn ‘Christenreis’ wordt tot de dag van vandaag over de hele wereld gelezen. De kracht van de puriteinen is hun eerbied voor de Schrift en de pastorale toepassing daarvan voor het geestelijk leven en het alledaagse leven. Dat maakt hun werk tijdloos en cultuuroverschrijdend. Matthew Henry heeft bovendien iets lieflijks, iets nodigends. Kom, ga met ons en doe als wij. Dat horen we ook uit China terug.”

Theologische basis
Het was de Stichting Hudson Taylor, waarvan Van den Berg voorzitter is, die het initiatief nam om ‘The Matthew Henry Study Bible’ in het Chinees te laten vertalen. In deze uitgave is de tekst van de King James Bijbelvertaling aangevuld met verklarende voetnoten in de vorm van korte commentaren op de teksten, ontleend aan de Bijbelverklaring van Matthew Henry. ‘The best of Matthew Henry’s notes in a handy one volume Reference Bible’, luidt de ondertitel bij de oorspronkelijke Amerikaanse uitgave.
De Chinese versie zal zo’n tien delen gaan tellen, goed voor twee en een half miljoen karakters. Bij de start van het project ging het stichtingsbestuur ervan uit dat de serie zou worden vervaardigd bij een ondergrondse drukkerij, maar de Chinese overheid gaf toestemming om de delen over de Evangeliën bovengronds te laten verschijnen, bij uitgeverij In-Him-Rock te Peking. „Daardoor zijn ze ook in een Chinese boekhandel te koop. We hopen dat dit voor de totale uitgave gaat gelden. We beginnen met een oplage van 10.000 sets van de complete serie. Inmiddels hebben we de middelen voor ruim twee herdrukken.”
Het werk is primair bedoeld voor voorgangers van huisgemeenten, zonder uitzondering lekenpredikers. „Die ervaren een geweldige behoefte aan toerustend materiaal. Eerder lieten we de ‘Redelijke Godsdienst’ van Wilhelmus á Brakel vertalen, om deze mensen een pastoraal getoonzet dogmatisch handboek te bieden. Matthew Henry biedt hun steun bij de voorbereiding van de preken.”
Van den Berg hoopt vurig dat de op Matthew Henry’s commentaar gebaseerde Studiebijbel een steviger fundament onder de Chinese huisgemeenten zal leggen. „Ik ben diep onder de indruk van de Bijbelkennis en de levenspraktijk van de Chinese christenen met wie we contact hebben, maar je merkt vaak dat een goede theologische basis ontbreekt. Daardoor liggen ze bloot voor allerlei onbijbelse opvattingen, met name uit charismatische hoek. De kracht van Matthew Henry is dat hij de grote verbanden in de Bijbel laat zien. Dat voorkomt uitwassen door het uitvergroten van bepaalde teksten, los van hun plaats in het geheel van de Schrift.”

Dicht bij de Schrift en bij het hart
„In de boekenkast van mijn vader stond de Bijbelverklaring van Matthew Henry in de bruine versie. Ik gebruikte hem wel eens bij het maken van een inleiding voor de jeugdvereniging, maar pas als predikant heb ik het commentaar écht leren kennen. In het taalkundig ontleden van een tekst zijn veel andere commentatoren sterker dan Henry, maar voor het trekken van de bevindelijke lijnen geeft hij bijzonder mooie aanknopingspunten. Daarin kun je zien dat hij dicht bij de Heere heeft geleefd. Ook voor zichzelf las hij de Bijbel met de vraag: wat heeft dit gedeelte mij persoonlijk te zeggen.
Ik raadpleeg zijn verklaring voor elke preek, al heb ik er bij een geschiedenis meer aan dan bij dogmatische Bijbelgedeelten. Dan volg ik hem ook inhoudelijk niet altijd. Een tekst als Johannes 3 vers 16 plaatst hij in het aanbod van genade. Daarin maak ik een andere keuze dan hij, maar het goede overheerst. Als een belijdeniscatechisant of een gemeentelid aangeeft meer aan persoonlijke Bijbelstudie te willen doen, adviseer ik altijd Matthew Henry. Die blijft heel dicht bij de Schrift en bij het hart. Daardoor overstijgt hij tijd en cultuur. Het commentaar van Henry op het evangelie naar Johannes is ook in Israël zeer positief ontvangen. Nu wordt gewerkt aan het commentaar op de Psalmen. Die staan vol met verwijzingen naar de komende Messias. Daar legt Matthew Henry keer op keer de vinger bij. Hopelijk bereiken we met dit deel ook niet Messiasbelijdende Joden. Het is ons gebed dat dit werk voor hen tot eeuwige zegen mag zijn.”

Ds. A. Schot, predikant van de gereformeerde gemeente te Nunspeet en lid van het deputaatschap voor Israël van de Gereformeerde Gemeenten

Combinatie van eenvoud en bevindelijkheid
„Ik vind Matthew Henry’s Bijbelverklaring meesterlijk. Hij is erin geslaagd om de Bijbel uit te leggen op een manier die toegankelijk is voor niet-theologen, en geeft bovendien de persoonlijke toepassingen aan. In mijn eigen preekvoorbereidingen heb ik regelmatig naar zijn commentaar gegrepen, om te zien wat ‘collega Matthew’ van een Bijbeltekst zegt. Ik denk dat de combinatie van eenvoud en bevindelijkheid deze Bijbelverklaring ook zo aantrekkelijk maakt voor Egyptenaren. Toen ik jaren geleden ontdekte dat een paar delen in slordig Arabisch waren vertaald, meende ik er goed aan te doen om ervoor te zorgen dat de hele verklaring in goed Arabisch beschikbaar zou komen. Henry’s bevindelijkheid past goed bij de manier waarop Koptisch-orthodoxe en protestantse Egyptenaren hun Bijbel begrijpen.
Tegelijk moet ik zeggen dat juist door de toegankelijkheid van dit commentaar en de bruikbare toepassingen het gevaar van luiheid op de loer ligt. In mijn preekvoorbereiding wil ik niet de toepassing van een ander. Ik moet zelf zoeken naar wat God ons door zijn Woord in de context van vandaag wil zeggen. Toch grijp ik ook nu nog regelmatig naar Matthew Henry, om even te zien wat hij met dit of dat Bijbelgedeelte doet.”

Jos Strengholt, anglicaans priester in Caïro

Monument waar je niet omheen kunt
„Nu de stichting Vrienden van Heidelberg en Dordrecht bezig is met een vertaling van Henry’s Bijbelcommentaar, ben ik me ervan bewust dat wat in Nederland al zo lang voorhanden was, in Duitsland nog ontdekt moet worden. De Russische vertaling, naar ik begreep van een uitstekende kwaliteit, wordt al jaren met veel vrucht door baptistische predikers in de voormalige Sovjet-Unie gebruikt. Wat Bavinck destijds over dit werk schreef, is nog altijd van toepassing: de eenvoud en toepasbaarheid maken Henry tot een unieke bron voor exegese.
Daarbij mag opgemerkt worden dat hij soms vrij is in zijn uitleg, zeker in vergelijking met bijvoorbeeld Calvijn. Sommige teksten worden enigszins los van hun context verklaard. Dat levert bij een langere perikoop soms iets wonderlijks op. Toch herinner ik mij vooral de opmerking van die midden-orthodoxe docent van de Universiteit van Amsterdam. Toen ik hem vroeg of er niet iets meer praktisch voorhanden was dan de wetenschappelijke commentaren waarmee wij studenten geacht werden onze preken voor te bereiden, noemde hij enigszins besmuikt de naam van Matthew Henry. Voor anderen wilde hij niet weten dat ik de tip van hem had. Uit die verlegenheid bleek de kracht van Henry’s commentaar: het is een monument waar je niet omheen kunt.”

Auguste Moussault, oud-voorganger van de doopsgezinde gemeente te Hippolytushoef.

Zo wijd de wereld strekt

Spaans
Een enigszins verkorte Bijbelverklaring van Matthew Henry werd in de jaren ’80 in het Spaans vertaald door de gewezen monnik Francisco Lacueva en op de markt gebracht door uitgeverij CLIE in het Spaanse Terrassa. Bolcom vermeldt als auteur professor Matthew Henry.

Arabisch
In 1994 stelden de Gereformeerde Zendingsbond (GZB) en de Zending Gereformeerde Gemeenten (ZGG) zich garant voor de vertaling van het Bijbelcommentaar van Henry in het Arabisch. Initiatiefnemer was Jos Strengholt in Caïro, destijds werkzaam voor Interserve. Door zijn contacten met geestelijken van de Koptisch-Orthodoxe Kerk werd hij geconfronteerd met de behoefte aan een betrouwbare Bijbelverklaring. Het commentaar verscheen in een oplage van 4000 exemplaren in dundruk. De vertaling en uitgave werden geleid door de Egyptische uitgever Samy Yacoub.

Russisch
In de zomer van 1999 werd in Moskou het eerste deel van de in het Russisch vertaalde Bijbelverklaring van Matthew Henry overhandigd aan vertegenwoordigers van de niet-geregistreerde baptistengemeenten. Aanvankelijk werd gedacht aan een vertaling van de verkorte versie, maar de Broederraad van niet-geregistreerde baptisten gaf de voorkeur aan de onverkorte uitgave. Het project werd bekostigd door het deputaatschap Bijbelverspreiding van de Gereformeerde Gemeenten en Stichting Friedensstimme.

Bulgaars
Op initiatief van stichting Kom Over en Help werd de verkorte Engelstalige versie van de Bijbelverklaring van Matthew Henry in het Bulgaars vertaald. In 1999 verscheen het commentaar op het Nieuwe Testament, een jaar later het commentaar op het Oude Testament. De set werd gedrukt in een oplage van 2000 exemplaren.

Indonesisch
De vertaling van het commentaar van Matthew Henry in het Indonesisch werd in 2006 in gang gezet door de Oikonomos Foundation, met Barry van der Schoot als vertaalcoördinator. In april 2007 verscheen het commentaar op Markus. In 2013 gaf Oikonomos aan met het project te moeten stoppen, waarna de Stichting Vrienden van Matthew Heny werd opgericht, met Van der Schoot als directeur. Rond 2019 moet het project voltooid zijn. De boeken worden in een oplage van 3000 exemplaren per deel op de markt gebracht door uitgeverij Momentum in Surabaya.

Hebreeuws
Van de opbrengst van de RD-lezersactie in 2006 voor Israël ging ruim 70.000 euro naar het deputaatschap voor Israël van de Gereformeerde Gemeenten. Het geld was bestemd voor het vertalen van commentaren op het Nieuwe Testament in modern Hebreeuws, te beginnen met het commentaar van Matthew Henry op het Evangelie naar Johannes. In 2012 was de vertaling gereed. Die verscheen in een oplage van 500 exemplaren. Nu wordt gewerkt aan de vertaling van het commentaar op de Psalmen, door vertaalster Mirjam Giovanni-Nessim. Het project wordt geleid door voorganger David Zadok.

Chinees
Op initiatief van Stichting Hudson Taylor wordt ‘The Matthew Henry Study Bible’ in het Chinees vertaald. Het Nieuwe Testament is gereed. Het commentaar op de evangeliën is inmiddels gedrukt, in twee delen. Momenteel wordt de laatste hand gelegd aan het Oude Testament. De vertaling is bekostigd uit een bedrag dat de stichting in 2009 ontving van stichting Draagt Elkanders lasten; de opbrengst van de RD-najaarsactie van 2008 was bestemd voor christenen in China.

Duits
In 2012 besloot de stichting Vrienden van Heidelberg en Dordrecht de verkorte Bijbelverklaring van Matthew Henry in het Duits te gaan vertalen. Vertaler is de gereformeerde baptist Willem Schneider. De oplage zal rond de duizend exemplaren liggen, afhankelijk van het aantal intekeningen. De stichting Vrienden van Heidelberg en Dordrecht werkt samen met de John Bunyanstichting.

Telugu
Uit het Bijbelcommentaar van Matthew Henry werd een werk in het Telugu samengesteld over belangrijke Bijbelse thema’s als schuld, boete, genade, vergeving, verzoening en rechtvaardiging. Het Telugu is de officiële taal van de Indiase deelstaat Andhra Pradesh en de moedertaal van de gelijknamige Telugu.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen