Leven op heerlijke grond

Een klassieke baron is Frans van Lynden niet. In casual kledij ontvangt hij me in de ontvangstkamer van zijn rentmeesterskantoor, ooit de eetkamer van ds. Ottho Gerhard Heldring. De voormalige pastorie in het centrum van het Betuwse dorp ziet uit op het 14e-eeuwse kerkje waar de befaamde Reveilpredikant en grondlegger van de Heldringstichtingen in Zetten veertig jaar het Woord bediende.
Van Lynden was nog maar kort rentmeester in Hemmen toen hij bezoek kreeg van de bejaarde mr. Frank Wolfaert Boudewijn baron van Lynden, oud-voorzitter van de Hoge Raad van Adel. Tot dat moment kende hij deze deftige naamgenoot niet. „Ongetwijfeld hebben we ergens een gemeenschappelijke voorvader, dus ik noemde hem maar oom. Hij kwam hier om een graf uit te zoeken, omdat de wortels van onze familie in Hemmen liggen. We weten ons met dit dorp verbonden.”
Net buiten de dorpskern liggen de laatste resten van Huis Hemmen. Ooit stond hier een slot, dat in 1360 in handen kwam van Steven van Lynden. Nadat het in de eerste helft van de 18e eeuw door brand was verwoest, liet de toenmalige heer van Hemmen op de fundamenten een statig landhuis bouwen en eromheen een park in Engelse stijl aanleggen. Tijdens de slag om het Betuwse dorp, in 1945, werd Huis Hemmen verwoest. Het is nadien niet meer opgebouwd. Het park is wel in oude luister hersteld.

Wilsbeschikking
De laatste heer van Hemmen, Frans Godard baron van Lynden, stierf in 1931 kinderloos. Voor zijn dood bracht de edelman de Heerlijkheid onder in de familiestichting het Lijndensche Fonds voor Kerk en Zending. De vriend en geestverwant van Heldring wilde op deze wijze het landgoed in stand houden en een bijdrage leveren aan het werk in Gods Koninkrijk. „Aan de laatste wilsbeschikking van Frans Godard, een neef van mijn overgrootvader, heb ik een belangrijk deel van mijn huidige werk te danken”, stelt Frans van Lynden vast.
De joviale rentmeester groeide op in Utrecht, maar kwam veelvuldig naar het dorpje aan de Linge. Vader Ludo was secretaris van het Lijndensche Fonds, zelf begon hij in Hemmen een fruitbedrijf. Daarnaast werkte hij parttime op een rentmeesterskantoor en verrichtte hij incidenteel wat werk voor de familiestichting. In 1990 begon de jonge baron zijn eigen kantoor, negen jaar later stootte hij het fruitbedrijf af. „Ik werk nu ongeveer een dag per week voor het Lijndensche Fonds.”
De statuten bepalen dat een meerderheid van het stichtingsbestuur moet bestaan uit leden van de familie Van Lynden. Vandaag zijn dat de baronnen Willem, Diederik en Lex. Het gezelschap wordt gecompleteerd door drs. Huub Lems en Frits baron van Tuyll van Serooskerken, beiden werkzaam voor de Protestantse Kerk in Nederland. „Vanuit mijn functie als rentmeester draag ik verantwoordelijkheid voor de inkomsten en de administratie daarvan”, licht Van Lynden toe. „Na aftrek van de beheers- en instandhoudingskosten voor het landgoed blijft er jaarlijks ongeveer zes ton over voor uitkering aan kerk- en zendingsdoelen. Het bestuur bepaalt aan welke doelen het geld wordt uitgekeerd.”

Marktconform
De inkomsten van het zevenhonderd hectare grote landgoed komen uit de opbrengst van verpachte landbouwgronden en de huur en erfpacht die de inwoners en middenstanders van Hemmen betalen. „Het unieke van dit dorp is dat iedere vierkante millimeter van het landgoed is”, onderstreept Van Lynden.
Onder de huidige rentmeester kwam er een eind aan het financieel bevoordelen van belijdende leden van de hervormde gemeente te Hemmen. Iedereen betaalt nu een marktconforme huur. Wel krijgen actieve leden van de kerk nog altijd voorrang als er meer gegadigden voor een woning zijn. „Geld speelt bij ons niet de voornaamste rol. Met wat inspanning zouden we van Hemmen een forensendorp voor Wageningse hoogleraren kunnen maken, maar dat willen we niet. In het spoor van de erflater proberen we het karakter van het dorp zo goed mogelijk te bewaren.”
Van een feodale verhouding tussen de dorpelingen en de Van Lyndens is geen sprake. In zijn studententijd huurde Frans van Lynden een kamer in boerderij De Hucht, aan de rand van het dorp, terwijl zijn huidige onderkomen werd bewoond door Jan van den Brandhof. In het voetspoor van ds. Heldring ving die er samen met zijn vrouw mensen op die maatschappelijk en sociaal tussen wal en schip waren geraakt. „Mooi werk, maar ook zwaar”, constateert de minzame Hemmenaar. Na twintig jaar zijn we ermee gestopt.” Nu bewoont hij de voormalige uitbouw van de oude pastorie, als buurman van Frans.

Wandelpaden
De dorpskern rond de oude kerk met bijbehorend kerkhof is omringd door platanen en beukenhagen. Achter de kerk staat de dorpspomp uit 1748, die tot 1945 werd gebruikt.
Een vel papier in het vitrinekastje naast de ingang van het oude godshuis laat weten dat in de erediensten en het vormings- en toerustingswerk „wordt gezocht naar verbindingen met elkaar en met God”.
Een digitaal scherm, iets verderop, toont afwisselend een topografische kaart van Hemmen, toeristische informatie en het onroerend goed dat binnenkort vrijkomt. De oude dorpsschool doet sinds de sluiting dienst als dorpshuis. In het voormalige ‘meestershuis’ heeft Pauline Blankenberg haar bedrijf Pauline’s Cuisine, voor catering en workshops, gehuisvest. ‘Heerlijkheden voor 5 tot 500 gasten’, staat op de antieke driewielige Vespacar voor de deur.
Vanuit de dorpskern loopt een netwerk van wandelpaden over het rustieke landgoed. Niet alleen inwoners van Hemmen en het naburige Zetten maken er gebruik van. Ook volk van elders heeft de ‘parel van de Betuwe’ ontdekt. Wie een dag of dagdeel wil onthaasten, vindt daarvoor in Hemmen alle ingrediënten.

Laagdrempelig
Ed Janssen, voormalig chef gebouwendienst van de Heldringstichtingen, groeide op in de tijd dat de doofstomme baron Frans van Lynden voorzitter was van het Lijndensche Fonds. Hemmen was toen nog een besloten gemeenschap. „Iedereen kende iedereen, al je buren noemde je ‘oom’ en ‘tante’. Ik zat in de zesde klas met twee meisjes, dat was alles. De school telde twee lokalen.”
De verhouding met de bestuurders van het Lijndensche Fonds was ook toen al vriendschappelijk. „Baron Frans, de grootvader van de huidige Frans, had boven in het eenvoudige gemeentehuis naast het hulppostkantoor een grote bibliotheek. Daar ben ik vaak geweest, want ik was zeer geïnteresseerd in boeken, dankzij onze hoofdonderwijzer Teunis van Goor. Die verdiepte zich in historie, sterrenkunde, landschapsbeheer, flora en fauna, literatuur, te veel om op te noemen. Zijn enthousiasme wist hij op zijn leerlingen over te dragen.”
Na zijn trouwen moest Janssen noodgedwongen het dorp verlaten, omdat er geen woning beschikbaar was. Direct na het overlijden van zijn moeder, in 1977, vervoegde hij zich bij baron Godard van Lynden, destijds voorzitter van het Lijndensche Fonds en burgemeester van de gemeente Valburg. „Op mijn vraag of ik nu de woning kon huren, sprak hij op deftige toon: ‘Nou Eddie, dat lijkt me niet zo’n probleem, maar ik moet het wel even overleggen. Daar heb je een bestuur voor.’ Die reactie was typerend voor de gemoedelijke sfeer in dit dorp. Ludo, de vader van Frans, sprak ik gewoon bij zijn voornaam aan. Frans is nog laagdrempeliger dan zijn vader.”

Biologisch
De tijd dat vrijwel alle Hemmenaren op zondag naar het hervormde kerkje kwamen en bij verkiezingen op de CHU stemden, is voorbij. „Er wonen hier nog maar weinig geboren Hemmenaren”, zegt Janssen. „Het merendeel is import.”
In de oude smederij waar zijn vader ter wereld kwam, is nu biologische winkel De Smidse gehuisvest. Dankzij de inzet van de huidige rentmeester kreeg het landgoed ook een aantal biologische boerenbedrijven. Op een akker buiten het dorp spreekt André Jurrius een groep bezoekers toe. Gezeten op een boerenkar luistert het gezelschap naar het verhaal van de bevlogen agrarische ondernemer, die van De Lingehof een florerend ecologisch akkerbouwbedrijf wist te maken. Zo’n vier hectare grond verhuurt hij aan Welmoet, Angelien en Linde van biologische tuinderij De Stroom. Een groot deel van hun gewassen zetten de dames af via de ‘Hemmense groentetas’ die meer dan driehonderd gezinnen wekelijks ontvangen.
In De Hemmense Boerderij, nabij het kasteelpark, is een woonvoorziening en dagbestedingscentrum van Philadelfia ondergebracht, voor mensen met een verstandelijke beperking. De kwekerij is geopend voor publiek. Bezoekers worden er opgewacht door Arthur, die visitekaartjes spaart en de verzamelde collectie trots toont.

Brasserie
Liselotte Tap, uitbaatster van Brasserie Heerlijkheid aan het Kerkplein, keerde na tientallen jaren naar haar geboortegrond terug. Ze werd geboren in herenboerderij De Boelenham, tegenover het ministation van Hemmen-Dodewaard. Ooit stond hier een slot dat dienst deed als wachtkasteel voor de erfgenaam van de Heer van Hemmen.
Nadat een overstroming het kasteel ruïneerde, verrees op dezelfde plek herenhuis De Boelenham, dat net als Huis Hemmen in 1944 door oorlogsgeweld werd verwoest. Na de oorlog werd een boerenwoning van bescheidener omvang neergezet.
Door vererving was het goed inmiddels in handen van de familie Tap gekomen. Arie Hendrik Tap, de vader van Liselotte, dreef er zijn fruitteeltbedrijf. Op eigen grond, een unieke situatie in Hemmen. Pas toen hij door ziekte niet meer in staat was het bedrijf overeind te houden, verkocht hij zijn land aan het Lijndensche Fonds.
De positie van de familie Tap was ook op zondag zichtbaar. De herenbank voor in de kerk, tegen de zijwand, was gereserveerd voor leden van de familie Van Lynden. Die zaten pal naast de kerkenraad. Dat privilege was voor de Tappen niet weggelegd, maar ze hadden wel een eigen bank, bijna voorin. „De kerk zat toen nog stampvol”, zegt Liselotte, „maar wij hoefden ons nooit te haasten. Een oudere zus van me vond dat gênant, ik had er geen moeite mee.”
Na de studie pr en marketing, in Leiden en Amsterdam, vestigde ze zich in Utrecht. Later woonde ze met haar partner Frank Schimmelpennink in Deventer. Financieel hadden ze het prima, maar de gedachte dat ze tot hun pensioen achter een bureau zouden zitten, sprak hen niet aan. Toen de voormalige bakkerij van Hemmen vrij kwam, ontstond het idee daarin een brasserie te beginnen. „We zijn met Frans om tafel gegaan en hebben een businessplan geschreven. Daar was hij meteen enthousiast over. En hij wist wat voor vlees hij met mij in de kuip had.”

Bakkerij
Sinds december woont ze weer in haar geboortedorp, nu pal naast de kerk. Het voelde een beetje als thuiskomen. „Hemmen is nog altijd een heel mooi en rustig dorpje. De hele dag zie ik vogels en eekhoorntjes. De oude Hemmenaren vinden het geweldig leuk dat ik hier een restaurant ben begonnen.” Frank, een liefhebber van koken, bereidt de gerechten, zo mogelijk met producten uit de regio. „Wat we zelf lekker vinden, passen we hier toe. Dat slaat aan. Onze omzet is veel hoger dan we hadden verwacht.”
In de voormalige bakkerswinkel verkoopt Liselotte onder de naam Soesa gebruiksvoorwerpen uit Afrika, Azië en Zuid-Amerika. Klanten van de brasserie en Soesa ontvangen gratis een fraai kaartje met daarop de wandelroutes en bijzondere objecten in het dorp.
Door haar terugkeer naar Hemmen verkeert de boerendochter ook weer in de nabijheid van De Boelenham. Na het overlijden van haar vader besloot ze de geschiedenis van de streek en de hoeve op papier te zetten. In 2011 werd ‘Huize De Boelenham. De geschiedenis van een Betuws adellijk goed’ gedrukt. „Voor mijn neefjes en nichtjes, zodat ook zij bekend blijven met de historie.”
Dat was niet de enige reden. „Mijn drie zussen en ik hebben het huis geërfd, mijn moeder heeft het vruchtgebruik. Als zussen moeten we beslissen wat we in de toekomst met De Boelenham gaan doen. Met het oog daarop leek het me goed om vast te leggen wat we van onze vader hebben gekregen. Het is niet zomaar een rijtjeshuis. Ik vind het belangrijk dat De Boelenham op een goede manier wordt overgedragen.”

Unieke kasteeltuin
De ommuurde kasteeltuin van Hemmen is sinds 1993 ondergebracht in een aparte stichting. De verwaarloosde hof werd volledig gerenoveerd en opnieuw beplant. Dankzij de inzet van zo’n dertig vrijwilligers uit de regio, 450 donateurs door het hele land en het geld dat bezoekers in de giftenbus bij de ingang deponeren, hoeft geen entree te worden geheven. „Dat is uniek in Nederland”, onderstreept secretaris en onbezoldigd beheerder Jan van den Brandhof, in het dagelijks leven inspecteur en keurmeester bij de Nederlandse Algemene Kwaliteitsdienst Tuinbouw.

De voormalige moestuin van de adellijke familie veranderde in een siertuin in classicistische stijl, met door buxus omgeven borders en zitjes tussen hagen van taxus. Blikvanger is de rozenboog in het hart van de tuin, die zeshonderd verschillende plantensoorten telt. De harde kern van de bezoekers houdt precies bij welke beplanting is aangepast.
Jaarlijks trekt deze plek vele duizenden bezoekers. Niet alleen plantenliefhebbers, maar ook rustzoekers. Binnen de begroeide muren van de feeërieke kasteeltuin is het rumoer van de wereld ver weg. „Mensen zitten hier rustig op een bankje naar de bloemen, de planten en de vlinders te kijken”, weet Van den Brandhof. „De kasteeltuin heeft Hemmen op de kaart gezet. Door publicaties in bladen als Landleven komen mensen van heinde en ver hiernaartoe.”
De beheerder begrijpt waarom. „’s Morgens ben ik vaak heel vroeg wakker. Als ik dan naar de kasteeltuin loop, word ik meer dan eens toegejuicht door een winterkoninkje op de rozenkoepel. Een andere keer zie ik de groene specht, of de miereneter. Er heerst hier altijd een serene rust. Ook ’s avonds wandel ik vaak nog even naar de tuin, samen met mijn vrouw. Heen langs de Linge, terug door het kasteelpark. Dat rondje blijft bijzonder.”

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen