Potten bakken langs de Maas

Potterie Jacobsladder, staat er op het lage gebouw. Het dateert van even voor 1930 en raakte in de jaren zestig in onbruik. Keramist Geert Jacobs kocht het op en ging er muziekinstrumenten maken. De achterliggende jaren is de bouwval opgeknapt. Vrijwilligers vormden een stichting. Toen die, met enige moeite, de pottenbakkerij tot monument had laten bestempelen, kwam er meer dan 200.000 euro aan subsidies los. „Dat bedrag is volledig besteed”, zegt voorzitter T. Holthuysen. „Alleen de renovatie van de schoorsteen kostte al 35.000 euro.”
Holthuysen wijst op de plaats waar het 18 meter hoge gevaarte werd losgezaagd. „Hij is met oliedruk zo’n 9 millimeter opgekrikt, tot hij weer rechtstond. Daarom is de voeg aan de ene kant dikker dan aan de andere kant. Het bovenste stuk van de schoorsteen was heel slecht; daar is een meter afgebroken en vervolgens twee meter opgemetseld.”
De pottenbakkerij is zoveel mogelijk in oude staat gelaten. De naam verwijst naar initiatiefnemer Jacobs én naar de Jacobsbrug in Utrecht, waar hij een bedrijfje had.
Buiten is het 35 graden, maar Jacobs loopt onbekommerd rond met een wollen muts op zijn hoofd. Enthousiast laat hij de fluiten en hoorns zien die hij heeft gemaakt. En zijn orgel. Het is het enige keramische orgel ter wereld, een draaiorgel met 38 pijpen van klei.

Spannend
Chris de Graaf zet zich achter een draaitafel, waarop een vormeloze homp klei ligt. Die moet allereerst precies naar het midden worden geduwd. Met een voetpedaal zet De Graaf de tafel in beweging, met water probeert hij de klei zacht te maken. „Het is eigenlijk veel te warm, daardoor is de klei stug. Vijftien, zestien graden is een ideale temperatuur.”
Zweet stroomt de keramist van het gezicht als hij kracht zet om de klei op de tafel te centreren. Met zijn duimen maakte hij vervolgens een kuiltje in het midden. De opening wordt steeds groter, de wanden rijzen omhoog. „Behalve schalen maak je alles vanuit deze cilindervorm.”
De Graaf duwt met zijn duimen, met zijn vingers, en af en toe met een sponsje of een ander hulpstuk. In korte tijd ontstaat een perfect ronde vaas, met bovenaan een kleine tuit. Door de klei met een ijzerdraadje los te maken van de draaitafel, is de onderkant precies recht. „Iets creëren maakt je blij”, zegt Jacobs. „Maar het duurt wel even voordat je een goede keramist bent. Ongeveer zo lang als een studie voor dokter.”
Zijn collega De Graaf zit al 50 jaar in het vak. Hij deed een academische opleiding keramiek en ging lesgeven, de laatste 30 jaar op een academie in Arnhem. „Na 50 jaar is het nog steeds spannend als je de oven opent: hoeveel werkstukken zijn heel gebleven en hoeveel zijn er kapotgesprongen? Als je het goed doet, gaat slechts zo’n 10 procent tijdens het bakken verloren.”

Stone Hands
Het museum is gemakkelijk te vinden: het staat bij een rotonde, en daar midden op bouwden De Graaf en Jacobs Stone Hands, een verwijzing naar Stonehenge, het duizenden jaren oude monument van staande stenen in Engeland. „We hebben er meer dan 16 ton klei in verwerkt, versterkt met papier.”
Voor het museum is een toeristisch overstappunt (TOP) in aanleg. Binnen kunnen bezoekers kennismaken met het oude ambacht. Er staan tal van machines, volledig gerenoveerd. „Deze hier was één bonk roest”, wijst stichtingsvoorzitter Holthuysen.
In het midden staat een grote oven. Die werd volgestouwd met potten, potjes en al wat er maar te bakken viel. Aan drie kanten werden er takkenbossen in geschoven. „Het stond hier vaak vol rook, zodat de pottenbakkers alleen gebukt naar de oven konden lopen. Door een raampje zagen ze zegers omvallen, kleine voorwerpen die de temperatuur aangaven. De eerste ging bij 600 graden omver, de tweede bij 800. Uiteindelijk werd alles een halve dag lang bij een temperatuur van 960 graden gebakken.”
Holthuysen hijst een zware ijzeren klep uit de vloer omhoog: „Hiermee kon het kanaal onder de vloer dat voor de trek tussen oven en schoorsteen zorgde, worden afgesloten.”

Maasklei
Boven de oven lagen potten te drogen voordat ze werden gebakken. Het plafond is roetzwart. „Eén muur hebben we witgemaakt, want het was hier wel erg donker. Verwarmingsbuizen waren er vroeger ook niet.”
Panelen aan de wand herinneren aan de acht pottenbakkerijen die Milsbeek vroeger telde. Ze haalden klei uit de uiterwaarden langs de Maas en hout uit de dichtbijgelegen bossen op de grens met Duitsland.
„Maon Wientjes was de snelste van de acht pottenbakkers; die maakte 600 potten per dag. Maar toen kwam er een machine en die maakte er 600 per uur. Het personeel zat er eerst ongelovig omheen. Maar het lukte en dat kostte steeds meer pottenbakkers hun baan.”
In het museum wordt tijdens rondleidingen over het oude ambacht verteld. Drie keramisten geven er demonstraties en bezoekers kunnen tijdens workshops zelf aan de slag.

www.deoudepottenbakkerij.nl

Volgende keer: Wecken en drogen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen