Het hobbelige landschap van Ouddorp

De felrode bakstenen spits is kilometers ver in de omtrek zichtbaar. De oude kerk van Ouddorp is al eeuwenlang het onbetwiste middelpunt van het dorp. Het Godshuis dateert uit 1348, maar door opeenvolgende verbouwingen is er van het oorspronkelijke karakter niet veel meer over. „Foeilelijk”, aldus Pau Heerschap, als we langs de kerk naar de toren lopen. Van het oorspronkelijke, bijzondere tufstenen koor is in 1904 negen meter gesloopt om een uitbouw met twee zijbeuken mogelijk te maken. Die zijbeuken zijn in 1926 nog eens vergroot.
Pau is een bekende persoonlijkheid. Niet alleen in Ouddorp, maar op het gehele voormalige eiland. Hij was schoolmeester en daarna jarenlang docent Nederlands aan christelijke scholengemeenschap Prins Maurits in Middelharnis. Heerschap is een dialectkenner, treedt op als gids voor de VVV, is bijzonder ambtenaar van de burgerlijke stand en heeft ook zijn sporen verdiend in de historische vereniging.

Griezelen
Op de plek van de toren ligt het ontstaan van het dorp. Na de Romeinse tijd had het eiland – toen nog los van wat later uitgroeide tot Overflakkee – te maken met verstuivingen, die het zo typische landschap van de Westduinen vormden. „De verstuivingen kwamen tot de plaats waar de kerk is gebouwd. De hoogste plek van Goeree. Het godshuis is gewijd aan Sint Maarten. Pau: „Een dure kerk voor die tijd, met een tufstenen koor.”
Naar de houten balustrade rondom de spits is het 87 traptreden. We schuifelen in het schemerdonker naar boven en passeren de cellen op de eerste en tweede verdieping. De bovenste is voorzien van een ketting en een oude brits. Pau laat kinderen griezelen als hij bij de beklimming van de toren of met kinderfeestjes de sfeer van voorheen oproept door het licht uit te doen en de zware deur te vergrendelen. Op de tweede verdieping was het voormalige soldatenverblijf. „Die hadden een open haard, waarmee de kou en de tocht konden worden verdreven.”
In de spits hangt de klok. Die slaat niet alleen ieder half uur, maar wordt om 8.00, 12.00 en 20.00 uur ook echt geluid. Een traditie die terugvoert naar de tijd dat de landarbeiders van het gebeier afhankelijk waren om te weten wanneer ze hun werkzaamheden (tijdelijk) konden staken.
Het uitzicht vanaf de omloop op een hoogte van achttien meter is de moeite waard. Bij helder weer kan het grootste deel van het vroegere eiland worden overzien, hoewel de begroeiing het echte zicht op zee heeft doen verdwijnen. Rondom de kerk begon de ontwikkeling van Ouddorp. Naast het oude gebouw verrees het gemeentehuisje, door buitenstaanders vaak voor een kasteeltje aangezien. De Weststraat typeert Heerschap als een echte herenstraat, waar de notabelen van het dorp hun onderkomen bouwden. Ook de doopsgezinde gemeente vond er in een schuilkerk een verblijfplaats.
Anno 2016 vormen de straatjes rondom de kerk het centrum van het dorp, met winkeltjes, een hotel, enkele terrasjes en horecagelegenheden. Op dinsdag wordt er de weekmarkt gehouden.

Romeinen
In zijn woning aan de doodlopende Duinkerkerweg haalt Heerschap oude kaarten tevoorschijn. Op een van de oudste exemplaren is er sprake van een klein eiland met het oude dorp, terwijl aan de rand van het eiland de handelsactiviteiten plaatshadden. Daar ontstond Goedereede, dat bekend werd vanwege de haringvisserij en later stadsrechten verwierf. Archeologen hebben bij opgravingen overblijfselen aangetroffen van een complete Romeinse nederzetting, centraal gelegen tussen Holland en Vlaanderen.
Richting het vasteland waren er zandbanken en eilandjes, die door indijkingen en de aanleg van poldertjes gaandeweg Overflakkee vormden. Om waterstaatkundige redenen werden Goeree en Overflakkee in latere eeuwen met een dam verbonden.
De Ouddorpers leefden van de visserij en de landbouw. De boeren en hun personeel, dat meestal ook over een stukje eigen grond beschikte, hebben het landschap gemaakt tot wat het nu is. „Om de percelen af te scheiden en verstuiving te voorkomen, werden greppels gegraven en aarden wallen opgeworpen. Dat zijn de zogenaamde schurvelingen. Tegen het einde van de negentiende eeuw bleken de akkertjes te hoog te liggen en werden ze afgegraven. De vruchtbare aarde ging terug en de rest kwam boven de schurvelingen, die vervolgens uitgroeiden tot haogten”, doceert Pau.
Schurvelingen en haogten bepalen een groot deel van het landschap. „Ze mogen nu beslist niet meer worden afgegraven. Het levert zelfs subsidie op als ze vrij worden gehouden van hoge begroeiing en in het zicht blijven.”

Chicorei
Anno 2016 is Ouddorp een welvarend dorp. Vooral dankzij het toerisme. Gelokt door de prachtige en voor Nederlandse begrippen brede stranden weet een nog altijd groeiende stroom vakantiegangers Goeree te vinden. Traditioneel verblijven er, net als in de meeste andere Nederlandse kustplaatsen, veel Duitsers. Daarnaast is het een geliefde vakantiebestemming van de reformatorische gezindte.
Tijdens een rondje door het dorp én het buitengebied geeft Heerschap een beeld van Ouddorp anno 2016. Het aantal winkels en zeker ook de supermarktoppervlakte overstijgt het inwonertal, dat ergens tussen de 6500 en de 7000 schommelt. Geen wonder, want in de maanden juli en augustus komen er tienduizenden toeristen naar Goeree.
Het dorp telt twee molens. De ene is nog steeds in bedrijf, van de andere draaien de wieken regelmatig, aangestuurd door een vrijwillige molenaar.
Aan de rand van het dorp staat een voormalige chicoreifabriek. Na de Tweede Wereldoorlog telde Ouddorp maar liefst vijf van deze fabrieken. Er werd surrogaatkoffie gefabriceerd. Het karakteristieke pand was vele jaren in verval, maar wordt binnenkort dankzij inspanningen van de gemeente en de provincie gerestaureerd. Het is een rijksmonument. Getracht zal worden in de toekomst een horecaondernemer te interesseren voor het gebruik van (delen) van het pand. Heerschap is echter sceptisch. „Een echt plan voor de toekomst ontbreekt.”
Een bijzonder onderkomen heeft de VVV, die is ondergebracht in een duinboerderij uit 1650. Het karakteristieke pand is felblauw geschilderd en staat bekend onder de naam het Blaeuwe Huus.
Veel panden in het buitengebied waren van boeren en hun knechten. Nogal wat percelen bij de huizen zijn nu veranderd in grote tuinen. De landbouw is nauwelijks een factor van betekenis meer. Een grote bloemenkwekerij vormt een uitzondering. Er zijn meerdere bloemenhandels.

Vakantievilla’s
Een brede rondweg maakt het dagjesmensen gemakkelijk het dorp te vermijden. Langs deze route bevinden zich de meeste grote parken en campings. Het voorkomt op zomerse dagen verkeersopstoppingen in het dorp en waarborgt tot op zekere hoogte ook de zondagsrust.
Aan de groei van de recreatie lijkt maar geen einde te komen. Aan de zuidkant van het eiland, bij De Punt, worden dure vakantievilla’s ontwikkeld, maar ook dichterbij is een park met huisjes in aanbouw. Daarnaast heeft de grootste camping van het voormalige eiland forse uitbreidingsplannen.
Natuurbeschermers hebben onlangs een protestmars gehouden, waarin ze ageerden tegen het bouwen van vakantiewoningen pal aan zee. Veel autochtone bewoners vrezen vooral dat de zondagsrust verder onder druk komt te staan. Omdat grote parken hun eigen supermarkt(je) hebben, worden vraagtekens geplaatst bij de weinig kritische houding van de politiek. „Het gemeentebestuur vindt dit prachtig en heeft het over economische vooruitgang. Alleen SGP en CU steken een waarschuwende vinger op.”

Ouddorp
Ouddorp was vroeger, samen met Goedereede, een apart eiland. Goeree wordt omsloten door de Noordzee, het Haringvliet, het Volkerak en de Grevelingen. Ouddorp is vooral bekend vanwege de prachtige brede Noordzeestranden. Ouddorp telt ruim 6500 inwoners. Het grotendeels kerkelijke dorp telt zes verschillende kerkelijke gemeenten: PKN (hervormd), PKN (gereformeerd), HHK, GG, Doopsgezinde Gemeente en RK.

Hobbelwei
De Westduinen, een open duinterrein (in de volksmond ook wel hobbelwei genoemd), heeft een oppervlakte van 160 hectare. Sinds het ontstaan van dit gebied in de vroege Middeleeuwen is het, behalve voor beweiding, nooit door de mens in gebruik geweest en vrijwel onveranderd gebleven. Echelon Ouddorp maakt nu gebruik van dit gebied. Het marinezendstation dateert uit 1949 en is eigendom van de Marine.

Kurvink
De bekende ouderling Pieter Dingeman Kurvink (1902-1974) wordt geboren in Hillegersberg. Hij verhuist in 1903 met zijn ouders naar Ouddorp. Piet woont enige tijd in Dordrecht, waar hij werkt als drogisterijbediende. In 1924 treedt hij in het huwelijk met Mina Mastenbroek, ook uit Ouddorp. Reeds in 1928 keren ze terug naar Ouddorp. Mina gaat in lijn met haar opvoeding trouw naar de kerk, Piet niet. Totdat de Heere ingrijpt in het leven van Piet, in 1933.
Begin 1945 wordt hij tot ouderling gekozen. Dit ambt bekleedt hij 27 jaar, waarvan vele jaren als scriba. Met veel vrijmoedigheid bezoekt hij gemeenteleden, leest hij preken tijdens de zondagse diensten en leidt hij begrafenissen. Van hem is ook een tweetal eigen preken/oefeningen bekend.
Kurvink staat bekend om zijn zachtmoedigheid, maar ook om zijn snedige opmerkingen. Als hij eens de consistorie binnenkomt, zegt een van de ambtsbroeders: „We hadden het net over je, Piet!” „Oh ja? Als jullie goed over me spraken, dan ken je me niet. Maar als jullie kwaad over me spraken, dan ken je jezelf niet!”

Vrouw met vat pek
Tijdens de Hoekse en Kabeljauwse twisten is, in 1490, het bovenstuk van de toren in Ouddorp verwoest. De verwoesting was het gevolg van woede bij Hoeksen na een afgeslagen aanval op Goedereede. In het stadje herinnert een beeldje van een vrouw met een vat pek aan deze gebeurtenis. De in 1508 weer opgebouwde spits in Ouddorp werd later vervangen door hout. In 1983 werd de roodgeverfde bakstenen spits hersteld.

Raadhuis
In 1904 verrijst, pal naast de kerk, het nieuwe raadhuis van de toen nog zelfstandige gemeente Ouddorp (tot 1966). Architect Tjeerd Kuipers, bekend van het bouwen van verschillende gereformeerde kerken, maakt het ontwerp. Het geplande torentje met daarin een klokje kan alleen doorgaan dankzij de medewerking van enkele aannemers. In de oude raadzaal worden nog huwelijken voltrokken. Het gebouw was de afgelopen decennia in gebruik als museum, maar door bezuinigingen wordt het ook bibliotheek en krijgt het een (klein) steunpunt van de Rabobank. „Drie in één, eigenlijk drie keer niks”, aldus een teleurgestelde Heerschap.

Dialect
In Ouddorp wordt een van de Zeeuwse dialecten gesproken. Elk dialect heeft weer meerdere varianten. Eén ervan is het oer-Ouddorps, dat nog door een aantal ouderen wordt gebezigd. Het dialect is verwant aan de West-Vlaamse dialecten. Dit zou te maken hebben met een trek vanuit het dichtbevolkte gebied rondom Brugge naar het dunbevolktere noorden. Op Flakkee waren later ook de invloeden vanuit het Hollandse dialect sterker merkbaar en daar werd enigszins neergekeken op het wat boersere dialect op Goeree. Er zijn over en weer tal van spotzinnetjes ontstaan. De rivaliteit was ook nog merkbaar bij de gemeentelijke herindeling in 2013.

Johannes Pretorius
De stamvader van de stichters van het Zuid-Afrikaanse Pretoria (1855) is in Ouddorp is geboren. Johannes Pretorius was de zoon van dominee Wessel Pretorius. Op 26 oktober 1642 wordt hij door zijn vader in de kerk tegenover hun huis gedoopt. Johannes Pretorius is de eerste naam in het doopboek van de kerk van Ouddorp, eigenhandig door zijn vader daarin opgetekend. Volgens overlevering zou de hergoten kerkklok die dag weer voor het eerst geluid zijn, maar dat is nooit bewezen. Johannes studeert ook theologie, maar wordt van de opleiding verwijderd omdat hij betrokken is bij een studentenoproer in Leiden. Via de VOC belandt hij uiteindelijk in Zuid-Afrika. Nog steeds zijn er banden tussen Ouddorp en nazaten van Pretorius. Ze hebben de afgelopen decennia meerdere malen de voormalige pastorie (nu een pannenkoekenhuis, Weststraat 13/15) en de kerk bezocht.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen