Van Pesach naar Pasen

De vroege kerk is voor dr. Marten van Willigen een belangrijk onderzoeksterrein. Al vele jaren besteedt hij een deel van de week aan het bestuderen van het werk van westerse en oosterse kerkvaders en het vertalen van hun geschriften, of gedeelten daarvan. Het confronteerde hem onder meer met de in die tijd gevoerde strijd over de paasdatum. „Die moest, zo vond onder anderen keizer Constantijn, worden losgekoppeld van het Joodse Pesach.”
De relatie tussen het oudtestamentische Pesach en het nieuwtestamentische Pasen ligt voor Van Willigen in de betekenis van het lam dat geslacht werd. „De kern van Pesach is het eten van het offerlam. Dat staat ook met Goede Vrijdag en Pasen centraal. Niet voor niets schrijft Paulus: ‘Ook ons Pascha is voor ons geslacht, namelijk Christus.’ Voor de christelijke kerk is Pesach in Hem vervuld.”
Opmerkelijk vindt de classicus uit Apeldoorn dat Pesach na verloop van tijd in Israël werd samengevoegd met het feest van de eerstelingen. „Er is inderdaad een zekere relatie tussen die twee feesten. Dat is bij de instelling van Pesach in Egypte al te zien. Het strijken van het bloed van het lam aan de posten van de deur zorgde er immers voor dat de eerstelingen van Joodse families in Gosen niet hoefden te sterven. God eiste van Zijn volk geen mensenoffers, maar Hij strafte de Egyptenaren door hun éérstelingen wel op te eisen en te doden.”

Waterbad
De vroege kerk verbond Pasen sterk met de doop, afgebeeld in de doortocht van Israël door de Rode Zee. „Dankzij een pad door het water lieten de Israëlieten Egypte definitief achter zich. Het volk had geen andere keus: óf ze bleven aan de Egyptische zijde en vonden de dood, óf ze moesten door het water heen. Het baptisterium in de kerken van destijds symboliseerde dat heel duidelijk. Niet voor niets had de ruimte waarin dit waterbad zich bevond de vorm van een mausoleum.”
In de paasnacht daalden de catechumenen aan de voorzijde het water in, waarmee ze aangaven hun oude leven achter zich te willen laten. Nadat ze waren gedoopt, kwamen ze aan de andere zijde omhoog. Zo verlieten ze het baptisterium en werden ze, terwijl ze Psalm 23 zongen, ontvangen door de gemeente. Tijdens de dienst op eerste paasdag werd met de pas gedoopte leden het avondmaal gevierd.
„Deze dubbele sacramentsbediening was één imponerende beweging”, concludeert Van Willigen. „Sterven aan het oude leven, opstaan in Christus en dan deelnemen aan het heilig avondmaal. Als een zichtbare en persoonlijk beleefde prediking van wat Paulus schrijft in Romeinen 6: ‘Wij zijn dan met Hem begraven door de doop in de dood, opdat gelijkerwijs Christus uit de doden opgewekt is tot heerlijkheid des Vaders, alzo ook wij in nieuwigheid des levens wandelen zouden.’ Dat indrukwekkende zicht op de verbinding tussen doop, Pasen en avondmaal zijn wij, denk ik weleens, te veel kwijtgeraakt.”

Paasdatum
De vroegchristelijke traditie kan in de optiek van Van Willigen voor een deel worden hersteld. „Door de belijdeniscatechisanten op Goede Vrijdag belijdenis van hun geloof te laten afleggen en aan hen de gelegenheid te geven op Eerste Paasdag deel te nemen aan het heilig avondmaal, als zij daartoe in hun hart verzekerd zijn. Ze belijden dan op de bijzondere dag van Christus’ sterven dat Zijn offer voor hen van groot belang is geworden, en onderstrepen dat op Eerste Paasdag door deel te nemen aan het avondmaal. We blijven nog dichter bij de vroegchristelijke traditie als zowel het afleggen van de geloofsbelijdenis als het gedenken van de dood des Heeren op Eerste Paasdag plaatsvindt.”
Het loskoppelen van de paasdatum van die van Pesach door de vroege kerk vindt de hervormd-gereformeerde classicus en patristicus overigens een begrijpelijk besluit. „De meeste Joden wilden niets van Christus weten. Voor de christenen was de Gekruisigde juist hun vaste en enige hoop.
Met de beslissing om de paasdatum definitief aan te passen, maakte het christendom zich van het Jodendom los. De keuze voor de zondag in plaats van de sabbat accentueert dat de opstanding van Christus het hart van het christelijk geloof is.”

Vasten
Een Koptische priester aan wie hij Grieks gaf, maakte Van Willigen deelgenoot van de paasviering in de Koptische kerk. „De traditie van de vroege kerk is daar veel beter bewaard gebleven, inclusief de doop in een baptisterium. In de paasnacht wordt het hele boek Openbaring gelezen en zingt de gemeente onder meer vroegchristelijke hymnen. De keus voor Openbaring heeft te maken met de grote plaats die in dit boek wordt ingeruimd voor Christus als enerzijds het paaslam en anderzijds het overwinnende lam.”
De Koptische Kerk hield bovendien het nauwgezette vasten in de lijdenstijd in stand. „Het heen leven naar het sterven en de opstanding van de Heere Jezus gaat daar letterlijk door je lijf. Veertig dagen zijn deze mensen aan het vasten; de nacht voor Pasen brengen ze als gemeente wakend in de kerk door. Aansluitend wordt het paasfeest gevierd. Wat dat betreft is onze invulling van Pasen, met alle respect, wel heel sterk uitgekleed.”
De kracht van de oosterse traditie is voor Van Willigen dat Goede Vrijdag en Pasen nauw aan elkaar verbonden bleven. „Voor de vroege kerk vormden die een eenheid. Goede Vrijdag was in Pasen besloten. Wij hebben die twee te veel uit elkaar gehaald. Ik zou er daarom voor willen pleiten om als gemeente ook op de zaterdagmorgen tussen Goede Vrijdag en Pasen bij elkaar te komen, voor een samenkomst waarin de vraag wat Christus als Verlosser voor ons betekent centraal staat. Die dienst kan ons nog meer bewust maken van de nauwelijks te overschatten waarde van het paasfeest.”

Dr. Marten van Willigen
• 54 jaar
• Docent nieuwtestamentisch Grieks aan de VU en de PThU (Amsterdam)
• Oprichter van de Stichting Bijbeluitleg in de Vroege Kerk
• Auteur van “Christus volgen” en “Met Christus verbonden” (over doop en avondmaal in de westerse en oosterse traditie binnen de vroege kerk)

De Paasstrijd
Aanvankelijk herdachten de christenen de opstanding van Jezus op de dag van het Joodse Pesach. Al aan het begin van de 2e eeuw rezen daartegen bezwaren. Daarmee begon de “Paasstrijd”. Op het concilie van Nicea (325 na Chr.) werd officieel vastgesteld dat Pasen gevierd moest worden op de eerste zondag na de eerste volle maan in de lente (tussen 22 maart en 25 april). Het christelijke paasfeest mocht in geen geval met het Joodse Pesach samenvallen.
Keizer Constantijn de Grote stelde alle bisschoppen op de hoogte met een brief die de passage bevat: „In de eerste plaats bleek het onwaardig te zijn dit hoogheilige feest volgens het gebruik van de Joden te vieren, die hun handen door hun goddeloze misdaad hebben bezoedeld en daarom terecht, als mensen op wie een bloedschuld rust, met geestelijke blindheid geslagen zijn. Als wij hun gebruik van de hand wijzen, kunnen wij de Romeinse traditie om het paasfeest op een zondag te vieren ook voor de toekomst veilig stellen. Wij moeten niets gemeen hebben met het gehate volk van de Joden.”
De paasdatum van de oosterse en de westerse kerk bleef verschillend, omdat de oosterse kerk uitging van de juliaanse kalender in plaats van de in het westen gangbare gregoriaanse kalender. Pogingen om tot een zelfde paasdatum te komen, leverden tot nu toe niets op. De laatste gesprekken hierover hadden in 1997 plaats in het Syrische Aleppo.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen