Twee culturen op een kussen

Prachtige chocoladebruine ogen. Een uiterst charmant voorkomen. Een heel beleefde benadering. Dat kenmerkte mijn man, afkomstig uit Iran, toen ik hem voor het eerst ontmoette. Ik vond hem leuk, natuurlijk. Maar was ook op mijn hoede. Want anders dan bij de meeste Nederlandse mannen, kon ik hem niet in een hokje plaatsen. En hoe kwam ik erachter of hij wel was wie hij zei dat hij was? Ik had immers maar weinig referentiekader, omdat veel van zijn familieleden en vrienden ver weg woonden.
Pas toen onze relatie groeide en ik zijn familie en vrienden leerde kennen, kwam ook de geruststelling. Echter: toen dienden zich de culturele verschillen aan. Ik vroeg hem bijvoorbeeld het hemd van het lijf naar zijn denkwijzen, ervaringen en overtuigingen. En hij, helemaal overrompeld, verweet mij hem als interviewobject te behandelen. Nog steeds vindt hij dat Nederlanders bijzonder impertinente vragen kunnen stellen. Dat doe je niet als je elkaar net kent, schrijven de Iraanse beleefdheidsregels voor. Dat doe je juist wel als je elkaar wilt leren kennen en wilt zien of je bij elkaar past, aldus de Nederlander.
En dan het communiceren in een andere taal: dat blijft lastig. Ik herinner me dat we ooit een lange, lange middag ruzie hadden omdat we elkaar verkeerd begrepen. Hij vond dat ik de voormalige eigenaren van ons huis moest opbellen vanwege de problemen met onze verwarming. Ik wilde dat niet; met die mensen hadden we niet zo’n bijzonder goede relatie opgebouwd nadat ze het huis iets verder hadden uitgekleed dan de bedoeling was. Hij werd boos; hoorde ik hem immers niet te helpen nu zijn Nederlands nog niet goed genoeg was om zelf te telefoneren? Ik werd boos: want nee, ik ging die mensen beslist niet om hulp vragen, zelfs niet voor hem.
Toen we het bij wilden leggen en hij mij vroeg wat er nou mis was met het bellen van een elektricien, ging bij mij een lampje branden. Elektricien? Ah, blijkbaar hadden we hier een taalmisser van jewelste gemaakt door beiden in het Engels op zo’n manier over de derde partij te spreken, dat de ander totaal niet had begrepen wie we bedoelden. Beschaamd maakten we het weer goed.

IJsberg
Het zijn maar een paar voorbeelden van hobbels binnen interculturele relaties. Maar ze zijn er te over. Dat laten ook de cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek zien. Die berekende al in 2002 dat het aantal echtscheidingen onder mensen met een interculturele relatie een stuk hoger ligt dan daarbuiten.
Psycholoog Corry Nap weet als geen ander van de moeilijkheden die interculturele relaties met zich mee kunnen brengen. Ze werkte met haar man en kinderen 12 jaar als zendeling in Nepal. Tegenwoordig is ze verbonden aan InTransit, een praktijk voor psychologische begeleiding en dienstverlening aan missionair werkers en uitzendende organisaties.
„Er zijn praktische en relationele moeilijkheden”, onderscheidt ze. „Een praktische is bijvoorbeeld dat een intercultureel gezin vaak niet zomaar in z’n geheel naar Nederland mag. Daar heb ik vrij regelmatig mee te maken. Soms zorgt dit voor grote problemen. Ik denk aan een Nederlandse vrouw die burn-out is geraakt. Ze had jonge kinderen, maar haar man mocht niet in Nederland blijven. Dan heb je als gezin echt een probleem.”
De culturele problemen gaan nog veel dieper. „Cultuur zitten ’m niet alleen in het eten van een bepaald soort voedsel of het dragen van een bepaald type kleding. Het omvat je hele kijk op het leven, de wereld en zelfs je godsbeeld. Cultuur is als een ijsberg, zeggen we bij InTransit vaak. Tien procent ervan is duidelijk zichtbaar en zit boven water. Het grootste deel ligt verborgen onder water. Hoe dieper, hoe moeilijker je er zicht op krijgt. Maar in een intieme relatie krijg je vroeg of laat ook te maken met het onderste deel van de ijsberg.”

Verrijking
Het is belangrijk om voor het huwelijk zo goed mogelijk inzicht te krijgen in de grootste verschillen, adviseert Nap. Hoe denkt de ander over man-vrouwverhoudingen? Wie is God voor hem of haar? Wat zijn de wederzijdse verwachtingen van jullie relatie? „Onderschat ook de invloed van familie op de relatie niet. In een crosscultureel huwelijk moet je er rekening mee houden dat je ook met de schoonfamilie trouwt. Zelfs al woon je samen in Nederland.”
Ondanks alle verschillen, hoedt Nap zich ervoor een interculturele relatie af te keuren. „Mits je flexibel genoeg bent om je aan de ander aan te passen, kan een dergelijke relatie ook een verrijking zijn. We zijn geneigd als Nederlanders te denken dat onze manier van doen de beste is, maar juist in een intercultureel huwelijk kun je ook een andere cultuur leren waarderen en respecteren.”

Respect
Respect voor de ander en zijn of haar cultuur hoort een basiswaarde te zijn in ieder intercultureel huwelijk, vindt Irna Amu-Ligtenberg (40). De docent sociale studies aan de Christelijke Hogeschool Ede is getrouwd met de 46-jarige Nigeriaan Ima Amu. De twee hebben drie kinderen: Adanna (3), Amara (1) en Afam (4 maanden).
Irna ontmoette haar man in 2011. Ze had toen al een carrière als jongerenwerker voor Stichting Gave achter de rug en was niet naïef over cultuurverschillen. Een relatie met de allochtonen die ze ontmoette, zag ze tot dan toe niet zitten. Totdat ze Ima ontmoette, een geëmigreerde kunstenaar. „Ik dacht: dit zou mijn man kunnen zijn. Hij was zorgzaam en nam initiatief. We konden samen goed praten en hadden hetzelfde gevoel voor humor. Beiden zijn we flexibele types: we passen ons makkelijk aan. Ook had onze opvoeding veel overeenkomsten. We kwamen beiden uit een christelijk gezin met dezelfde soort regels.”
Toch bleef Irna in eerste instantie op haar hoede. „Niet uit wantrouwen, maar uit gezond verstand. Een Afrikaan van 40 die zegt geen kinderen te hebben, daar moet je je vraagtekens bij zetten. Hij was overigens net zo goed aftastend om te zien wie hij voor zich had.”
Inmiddels zijn de twee heel gelukkig met elkaar. „Ik heb tot nu toe geen dag spijt gehad van onze relatie. Als je bereid bent goed naar elkaar te luisteren om te ontdekken welke waarden er achter bepaalde gewoonten schuilgaan, is een intercultureel huwelijk een bron van tolerantie. Het verrijkt ons leven. Je doet wijsheid op door het omgaan met elkaar en krijgt een breder zicht op de wereld.”

Verschillen
Toch hebben ook zij te maken met cultuurverschillen. „Hij vindt bijvoorbeeld dat ik veel ruimte geef aan kinderen om de discussie aan te gaan over een regel. Voor hem is nee nee. Over dit soort verschillen gaan we dan in gesprek. Beiden vinden we gezag in de opvoeding belangrijk. Maar ik leer van hem dat ik niet alles hoef uit te leggen aan de kinderen en dat het soms gewoon klaar is. Hij leert van mij dat het ook belangrijk is om soms het gesprek aan te gaan met je kind.”
Er zijn nog meer, kleine, verschillen. De omgang met tijd bijvoorbeeld. „Ima wil zich bijna nooit haasten. Te laat komen boeit hem niet. Als ik dan ook nog ga zeuren dat we weg moeten, raakt hij geïrriteerd. Hij leeft ook heel erg in het nu en is minder dan ik bezig met de lange termijn: nu trek, nu eten, nu geld, nu iets leuks doen of kopen.”
In gezelschap kritische geluiden uiten over Ima of hun relatie is geen goede zet. „Hij zal dat ook nooit over mij doen. Hij zegt: als je negatief over mij of over ons huwelijk praat, komt dat misschien tussen ons in te staan. Mensen onthouden vaak alleen maar het negatieve. Maar als je met z’n tweeën sterk blijft staan, zal de omgeving je ook zo zien.”
Irna, die een reformatorische achtergrond heeft, bepaalt voor Ima welke kleding hij moet dragen als ze op bezoek gaan bij haar familie. Andersom zoekt Ima voor Irna de kleding uit die geschikt is voor hun Afrikaanse kerkelijke gemeente. „Dat zorgt ervoor dat we ons op ons gemak voelen bij onze verschillende leefwerelden.”
Dit soort compromissen sluiten ze ook als het gaat om muziek. „Als er een kind gedoopt wordt, is dat voor Nigeriaanse familie en vrienden een heel groot feest. Muziek kan daarbij niet ontbreken. Maar ik weet dat mijn familie zich daar misschien niet prettig bij voelt. Dus spreken we af dat we bijvoorbeeld na 12 uur de muziek aanzetten. Dan kan mijn familie kiezen of ze op dat moment liever weggaan of nog willen blijven.”
Irna raadt anderen een intercultureel huwelijk aan noch af. „Besef beiden wel wat je doet. Zeker als je een relatie krijgt met een vluchteling die hier nog geen status heeft, in een afhankelijkheidsrelatie ten opzichte van jou verkeerd en mogelijk trauma’s meetorst. Weet dan dat je die mooie, lieve, attente man inclusief zijn verleden en huidige situatie trouwt.”
En, ze kan het niet genoeg benadrukken: „Luister naar elkaar, bevraag elkaar en wees bereid om de gewoontes van de ander over te nemen als die binnen jullie gezamenlijke waarden passen.”

Vuur aan de schenen
Coen Legemaate, pastor van de International Christian Fellowship (ICF) in Rotterdam kwam bijna 4 jaar geleden voor het eerst diepgaand in aanraking met interculturele relaties toen hij zijn huidige gemeente kreeg. „Een sprong in het diepe”, noemt hij die benoeming, „maar onverwacht mooi.” Over en weer valt er veel te leren van andere culturen, daar is hij van overtuigd. „De dynamiek van de Bijbel wordt veel groter als je ziet dat God echt de God van alle volken is.”
Interculturele relaties brengen echter ook de nodige uitdagingen met zich mee. Dat heeft hij van dichtbij gezien door de huwelijksbegeleiding die hij biedt. „Ik leg deze stellen daarom voor hun huwelijk het vuur aan de schenen. Ik vraag bijvoorbeeld of ze allebei vijf culturele verschillen opschrijven die hen opgevallen zijn. Daar pak ik de belangrijkste uit en die bespreek ik met hen.”
Hij noemt een verschil dat regelmatig ter tafel komt. „Gastvrijheid is een enorm grote waarde in veel culturen. Als je schoonfamilie op bezoek komt, moet je bereid zijn soms voor maanden je huis met hen te delen, inclusief jullie eigen slaapkamer. Dat kan voor Nederlanders echt een zware dobber zijn.”

Ontploft
Zo zijn er meer voorbeelden. „Omgang met geld. Langetermijndenken versus kortetermijndenken. Verschil in vrijgevigheid en man-vrouw verhoudingen. Ook het communiceren gaat vaak anders. Nederlanders verwachten openheid en transparantie. Wat ga je vanavond doen, hoe laat kom je thuis, ben je bij het eten? De ander denkt dan: waar bemoei je je mee? Het kan ook zijn dat de Nederlander denkt dat alles koek en ei is terwijl de partner ineens, schijnbaar vanuit het niets, ontploft. Veel oosterlingen zijn namelijk niet gewend zich openlijk uit te spreken en een Nederlander voelt niet altijd aan dat er onderhuids al langer wat speelt.”
Ook de ideeën over het opvoeden van kinderen verschillen sterk. „Nederlanders voeden hun kinderen op om zelfstandig in de maatschappij te kunnen functioneren. In andere culturen worden kinderen opgevoed om hun plaats in de familie en de omgeving in te kunnen nemen.”
Al deze verschillen maken dat Legemaate niet bij voorbaat staat te juichen als er weer een crosscultureel stel met huwelijksplannen voor de deur staat. „Ik zeg altijd: Je weet niet waar je aan begint en je onderschat waar je aan begint. Verkering hebben met iemand van een andere cultuur is nog iets heel anders dan met diegene getrouwd zijn en in één huis wonen.”

Eén vlees
Om hen toch zo goed voorbereid mogelijk het huwelijksbootje in te laten stappen, adviseert Legemaate de Nederlandse partner voor een aantal weken naar het land van zijn of haar geliefde te gaan en een tijd bij de toekomstige schoonfamilie door te brengen. „Zo kan de Nederlander ervaren hoe groot de aanpassingen zijn die de ander dagelijks moet maken om in Nederland te kunnen wonen. Ook houd ik hen voor dat ze na hun huwelijk zich nooit meer achter hun cultuur kunnen verschuilen. Je wordt samen één vlees, dus je gaat één cultuur uitvinden waar je met z’n tweeën mee kunt leven. De sleutel is daarbij om juist over de lastige onderwerpen het Woord te bestuderen. Dat gaat altijd uit boven je eigen culturele gelijk en vanzelfsprekendheden.”
Goede interculturele huwelijken hebben twee grote gemene delers, ontdekte Legemaate. „De eerste is dat de Nederlandse kant niet alleen verliefd op de persoon van de ander, maar ook op diens cultuur. En de tweede is dat de niet-Nederlandse kant buiten de huwelijksrelatie een plek heeft gevonden waar hij of zij de eigen culturele wortels kan uitslaan en waar tegelijk het geloof wordt opgebouwd – bijvoorbeeld door vriendschappen met mede-gelovigen vanuit dezelfde achtergrond.”

Zwaar weer
Hebben de huwelijken die Legemaate langs ziet komen vaak kans van slagen? „Als ik de afgelopen vier jaar waarin ik pastor van de ICF was overzie, waren er stellen voor wie de culturele verschillen een verrijking van hun relatie én geloof zijn geweest. Er zijn ook stellen voor wie de cultuurverschillen nog altijd een worsteling zijn. En stellen die hierop zijn stuk gelopen.”
Soms weet hij niet goed hoe het met het huwelijk van zijn gemeenteleden gaat. „Ook dat heeft te maken met cultuurverschillen. Ex-moslims zullen niet snel naar de pastor gaan als het mis loopt, omdat een imam vaak niets van doen heeft met huwelijksproblemen. Een kerkelijke gemeente moet zich hiervan bewust zijn en proberen toch betrokken te blijven. Niet door heel Hollands direct te vragen of het goed gaat met het huwelijk, maar met een omweg.”
Als een interculturele relatie in zwaar weer belandt, laat een Braziliaans-Nederlands pastoraal duo dan helpen bij een Braziliaans-Nederlands huwelijk in moeilijkheden, adviseert Legemaate. „Daarvoor zul je vaak buiten de eigen de kerkmuren hulp moeten zoeken, maar het voorkomt dat de niet-Nederlandse kant zich in de hoek gedreven voelt.”
En, voegt hij toe: „Zoals bij elk huwelijk blijven vergeving en aanvaarding van elkaar het recept om elkaar weer te kunnen vinden.”

Wie: Jacolien Overeem-Ten Voorde (19) en Arno Overeem (24)
Waar: Beemte-Broekland, Nederland

Wat: „In juli 2014 kwam mijn man met een goede vriend naar Canada. Hij was net afgestudeerd en kwam een tijdje op onze geitenboerderij werken. Mijn vriendinnen grapten dat het geniaal zou zijn als ik met een van hen een relatie zou krijgen. Maar dat wilde ik echt niet. In mijn ogen was Nederland een klein kippenlandje waar de mensen zo dicht op elkaar leefden dat ze bijna in de slaapkamer van de buren sliepen.”
Hoe: „Toen ik Arno ontmoette, klikte het meteen heel goed. Drie weken later hadden we verkering. Onze gesprekken verliepen in het begin echter moeizaam. Hij sprak basis-Engels, ik basis-Nederlands. Toch besloten we onze relatie voort te zetten. In 2015, na mijn examen aan de middelbare school ben ik voor een jaar naar Nederland gekomen. Ik woonde bij een oom en tante en deed een versnelde opleiding financiële administratie aan het Hoornbeeck College. Onze relatie groeide en in december dat jaar zijn we verloofd. Vorig jaar oktober zijn we getrouwd en op dit moment verwachten we een kleintje.”
Mooi: „De Nederlandse cultuur past eigenlijk beter bij me dan de Canadese. In Canada gaat alles er heel relaxed aan toe en kun je gerust een halfuur te laat komen. Nederlanders zijn veel perfectionistischer. Verder was ik in het begin heel verbaasd dat Nederlanders alleen maar brood en fruit meenemen naar school en werk. In Canada nemen we vooral chips en pizza mee en allerlei lekkers uit de kast.”
Moeiijk: „Ondanks dat ik erg nuchter ben, vind ik het soms heel lastig dat mijn familie zo ver weg woont. Bijvoorbeeld toen mijn zus net van een tweeling was bevallen. Of tijdens een verjaardag, als je weet dat ze allemaal gezellig aan de taart zitten.”
Advies: „Ik zou een interculturele relatie niemand aanraden, ook al ben ik zelf heel gelukkig met mijn man. Zoek maar lekker iemand uit Nederland of Duitsland. Dat is heerlijk dichtbij en scheelt een hoop geld aan vliegtickets.”

Wie: Marianne Sangala-Meeuwsen (27) en Constantine Sangala (25)
Waar: Chigumula, Malawi

Wat: „Samen met een vriendin heb ik bijna twee jaar in het weesdorp van Stichting Stephanos in Malawi gewerkt. Constantines zusje woonde daar. Toen zij naar het voortgezet onderwijs ging, vertrok zij uit het weesdorp. We bleven echter contact houden: ze nodigde mijn vriendin en mij uit bij haar thuis. Daar heb ik Constantine ontmoet.”
Hoe: „Ik had hem verteld dat ik geen relatie wilde. Maar hoe vaker we elkaar zagen, hoe meer ik daaraan begon te twijfelen. In februari 2014 kregen we verkering. Mijn omgeving reageerde niet onverdeeld positief. Ook mijn familie schrok in eerste instantie. In december kwam Constantine naar Nederland. Toen is hij langere tijd bij ons in huis geweest en heeft mijn familie een fijne band met hem gekregen. In juli 2016 zijn we getrouwd en zijn we in Malawi gaan wonen omdat we de mensen daar willen helpen met onze stichting. Wat de doorslag gaf in onze relatie, is dat ik de overtuiging kreeg dat de Heere het goed vond.”
Mooi: „Dat je van elkaar kunt leren en een bredere kijk op de wereld krijgt. Ook de gastvrijheid hier vind ik heel mooi. De mensen hebben altijd tijd voor elkaar.”
Moeilijk: „Ik ken de taal niet en kan me daardoor een vreemdeling voelen. Daarom ben ik met een taalcursus begonnen. Wat ik ook moeilijk vind, zijn begrafenissen hier. De vrouwen huilen heel hard en kort, daarna zijn ze weer aan het koken, praten en lachen. Ook vind ik het wel eens lastig dat gasten hier gerust een hele dag blijven. En over tijd denken we allebei anders. Constantine zegt als hij weg gaat bijvoorbeeld: ik ben zeker om drie uur thuis. Dan is hij er om vijf uur nog niet.”
Advies? „Ik ben heel gelukkig met Constantine, maar zou niet iedereen aanraden een interculturele relatie aan te gaan. Je moet, zeker wat geloof betreft, op één lijn zitten en je beiden goed aan elkaar kunnen aanpassen.”

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen