Saambinder voor Veluwse hervormden

Om de twee weken is het stressen in de hervormde pastorie van Harskamp. Dan moet de kopij door van Kerkklanken, het kerkblad van de hervormde gemeenten Otterlo, Harskamp en Wekerom. Soms wordt ds. M.C. Schreur gemaand door drukkerij AMV Lunteren om zijn bijdrage te versturen. Als dat is gebeurd, haalt hij opgelucht adem.

Alle tekst wordt automatisch doorgeplaatst naar Torendruk in Nijkerk, het bedrijf dat de vormgeving van de Veluwse Kerkbode verzorgt. „De beroemdste kerkbode van Nederland”, lacht de predikant. Hij leerde die kennen door zijn vrouw. „Die komt uit Nijkerk. Haar vader was daar koster van de Grote Kerk. De kerkbode werd elke week gretig gelezen. Toen we trouwden, kregen we van mijn schoonvader onder andere een jaarabonnement op het blad.”

Gedurende de jaren waarin Schreur met zijn gezin in Hoorn woonde, waar hij werkzaam was als evangelist, hield de kerkkrant hen op de hoogte van het wel en wee op de Veluwe. „Ik lees hem meestal vluchtig, maar mijn vrouw spelt hem bijna. Gekscherend noem ik de Veluwse Kerkbode weleens onze refo-Privé. Ook veel randkerkelijke gemeenteleden verslinden hem.”

MEDEDELINGEN

Het blad, dat oorspronkelijk Mededelingen van de Ned. Hervormde Kerk in de classis Harderwijk heette, werd geboren in 1943. Boekhandelaar en drukker W.C. de Jong in Kampen gaf het in eigen beheer uit. Het orgaan telde vier pagina’s, verscheen eens in de twee weken en kostte 75 cent per halfjaar. Namens de classis vormden ds. C.G. van der Graaf uit Nijkerk en ds. G.J. Koolhaas uit Oldebroek de redactie. Na het vertrek van de bezetter werd de naam gewijzigd in Hervormde Kerkbode voor de Ned. Hervormde Kerk in de classis Harderwijk. De snelle groei van het aantal abonnees was vooral te danken aan ds. J.T. Doornenbal, de befaamde pastor van Oene. Diens stukken werden tot ver buiten de Veluwe gelezen, zelfs over de oceaan.

Na verloop van tijd nam Penninkhof in Dronten het uitgeven en drukken van De Jong over. Het faillissement van Penninkhof veroorzaakte onder de lezers en auteurs van de Hervormde Kerkbode enige paniek, maar Wegener in Apeldoorn bood uitkomst. Intussen valt de uitgave en druk van de kerkkrant onder de Persgroep Nederland. De eindredactie kwam tijdens het bewind van Wegener in handen van Freek Bakker, eigenaar van Grafisch Centrum de Toren in Nijkerk. Sinds diens overlijden rust de taak op de schouders van zoon Gert, samen met broer Freddy eigenaar van het bedrijf waar ook de vormgeving van de Veluwse Kerkbode plaatsvindt. „De vaak handgeschreven kopij werd destijds opgehaald door drie personen”, verhaalt Gert. „Medewerkers van Wegener tikten de tekst uit en maakten die op. Een probleem was dat ze geen kerkelijke achtergrond hadden. Als ze niet konden ontcijferen wat er stond, gokten ze maar wat. Dat had soms pijnlijke gevolgen. Vandaar dat Wegener mijn vader vroeg om naast de eindredactie ook de vormgeving voor zijn rekening te nemen. Dat is zo gebleven.”

GEBROKEN BEEN

Een deel van de hervormde gemeenten op de Veluwe begon een eigen kerkbode, om inhoudelijke of financiële redenen. Ds. Doornenbal had er geen goed woord voor over. De hervormde Harskampers kunnen kiezen tussen Kerkklanken en de Veluwse Kerkbode. Met Kerkklanken zijn ze goedkoper uit. De Veluwse Kerkbode biedt hun kerknieuws uit een veel wijdere regio. Met de positieve kanten en de schaduwzijden daarvan. „Ik ben soms nogal uitgebreid in mijn schrijven”, bekent ds. Schreur. „De een kan dat waarderen, de ander zegt: „Van mij hoeft de hele Veluwe niet te weten dat ik een gebroken been heb.” Daar kan ik me wat bij voorstellen. Aan de andere kant krijgen mensen daardoor soms heel mooie kaarten of brieven van personen die ze niet kennen.”

De hervormde predikant uit Harskamp is zelf vooral geïnteresseerd in wat zijn collega ds. M. van Kooten uit Elspeet te melden heeft. „Ik lees ook altijd even de berichten onder Emst. Met ds. Van den Noort, de predikant in Emst, heb ik op de Pieter Zandt scholengemeenschap gewerkt.” Over zijn eigen schrijverij hoort hij wisselende berichten. „Rond het avondmaal schrijf ik vaak iets meditatiefs, naar aanleiding van het bezinningsuur in de week van voorbereiding. Ik publiceer ook regelmatig citaten die me hebben geraakt, vaak van zendelingen en opwekkingspredikers uit vroeger dagen. De een vindt ze mooi, voor anderen is het te veel. Dat is een beetje mijn probleem. Te veel en te vol, maar goed, dan denk ik maar aan de mensen die er iets aan hebben. Als iemand is overleden, schrijf ik altijd een soort “in memoriam”. Dat heb ik geleerd van Van Kooten. We begraven niet een kist maar een persoon, die een leven heeft geleid.”

ERECODE

Het is een onuitgesproken erecode dat predikanten niet negatief op elkaars bijdragen gaan reageren. In het slot van het Samen-op-Wegproces, dat uitmondde in een kerkfusie en een kerkscheuring, werd deze code soms geschonden. Desondanks besloot het gros van de Veluwse hervormden en hersteld hervormden de eenheid in ieder geval binnen het kerkelijke lijfblad te bewaren. Dat heet sinds 2004 “Veluwse Kerkbode, weekblad voor de hervormde gemeenten op de Veluwe”. Het nieuws van de hervormde PKN-gemeenten staat voorin, het nieuws van de hersteld hervormde gemeenten achterin. Daarna volgt nog de vrije gemeente van Driedorp.

Gert Bakker, ruimhartig hervormd, vindt het een zegen dat dit besluit is genomen. „De Veluwse Kerkbode heeft niet alleen een informerende, maar ook een verbindende functie.” Omdat het blad om druktechnische redenen een veelvoud van vier pagina’s moet tellen, heeft de eindredacteur altijd wat vulmateriaal achter de hand. „Het vervolgverhaal, een puzzel, aankondigingen van concerten, toogdagen en soortgelijke evenementen, stukjes uit andere kerkelijke bladen en citaten uit werk van Calvijn.

De door predikanten en scriba’s aangeleverde bijdragen leest hij globaal door. Tekst die al in een plaatselijke of regionale kerkbode is geplaatst, redigeert hij zo nodig. „Ik ben er toch wel een dag per week mee bezig.” Een hoogst enkele keer schrapt hij een stukje tekst. „Ik houd daar niet van, we leven in een vrij land, maar er zijn grenzen. De Kerkbode is niet bedoeld voor discussie. Als ik iets schrap, doe ik dat in overleg met de redactieraad die in 2004 in het leven is geroepen.”

DS. DOORNENBAL

Lulof Dalhuisen uit Oene, geboren in 1946, is het wandelend historisch geheugen van de Veluwse Kerkbode. Hij heeft vrijwel alle uitgaven vanaf 1943. Er ging een lange zoektocht aan vooraf. „Na het faillissement van uitgever Penninkhof is het archief waarschijnlijk vernietigd, dus ik moest het hebben van particulieren die de kerkbodes bewaarden. Soms op stoffige zolders of in vette keukenkastjes.” Aan de hand van zijn collectie stelde Dalhuisen bundels met nagelaten werk van ds. J.T. Doornenbal samen. Nu gebruikt hij de verzameling voor zijn rubriek “Een halve eeuw geleden”, waarmee hij in 2015 begon.

SCHATERLACHEN

Als kind raakte de inwoner van Oene al geïnteresseerd in het blad. „Ik woonde toen nog in Epe en zat daar op de School met de Bijbel. Van de zes personeelsleden waren er vier gereformeerd, twee hervormd. Soms hoorden we ze tijdens de pauze in een van de lokalen schaterlachen. Dan lazen ze samen de bijdrage van dominee Doornenbal in de Veluwse Kerkbode. Dat intrigeerde me. Daarom ging ook ik die stukjes lezen.” Ze grepen hem vanaf het begin. „Doornenbal schilderde met woorden. Soms werd er in een volgende uitgave op gereageerd door ds. Joh. de Boer uit Veessen, in de vorm van een gedicht in de stijl van Jacob Cats onder het kopje Sorghvliet-rijmen.” De predikant van Oene begon zijn beschrijvingen over het alledaagse en kerkelijke leven in zijn woonplaats voor de jongens uit de gemeente die waren uitgezonden naar Indië. Na hun terugkeer bleef hij het doen. Soms overwoog hij te stoppen, vanwege kritiek van lezers, maar enthousiaste abonnees en collega’s zoals ds. Lamens uit Elspeet en ds. Van Dijk uit Garderen gaven hem keer op keer nieuwe moed.

VROUWELIJKE DOMINEE

De kerkbode van 13 december 1947 bevatte een lang gedicht over de vrouwelijke dominee die eraan zat te komen. Ze werd getekend als een verleidelijke dame: „de benen bloot, de lippen rood, zeer gesoigneerd, gedecolleteerd…” Een auteursnaam ontbrak, maar voor ieder was helder wie het epos had aangeleverd. In de volgende uitgave boden de uitgever en de redacteuren ds. C.G. van der Graaf en ds. G.J. Koolhaas hun excuses aan. Doornenbal leverde vervolgens een jaar lang geen letter aan. In januari ’49 pakte hij de pen toch maar weer op.

Hoewel Dalhuisen met heimwee aan die tijd terugdenkt, bleef hij ook na het verscheiden van ds. Doornenbal de Veluwse Kerkbode trouw lezen. Vanwege zijn taak als organist van de hervormde gemeenten in Epe, Emst en Oene leest hij per definitie de informatie van deze gemeenten. Al was het alleenmaar om de aankondiging van de psalmen voor de komende zondag. Ook het wel en wee van hersteld hervormde broeders en zusters heeft zijn warme belangstelling. Met pijn in het hart denkt hij terug aan de breuk. „Ik ben heel dankbaar dat we in de Kerkbode toch nog iets hebben wat ons bindt.”

OPA

Tussen 2002 en 2018 zakte het aantal abonnees van 8500 tot 6500. „Dat is voor de uitgever een reden van zorg”, erkent Gert Bakker. „Toen ik trouwde –ik ben nu 49– werd ik vanzelfsprekend abonnee van het RD en de Kerkbode. Dat was een automatisme. Bij de jonge generatie is dat verdwenen.”

Het wachten is op een nieuwe ds. Doornenbal. „Er zijn predikanten die beter gelezen worden dan collega’s”, weet Bakker, „maar iemand met de uitstraling van Doornenbal hebben we nooit meer gehad. We zijn niet voor niets begonnen met de rubriek “Een halve eeuw geleden”. De meeste geselecteerde stukjes zijn van zijn hand. Na vijftig jaar zijn ze nóg lezenswaardig. Vooral bij de oudere lezers is die rubriek populair.”

Zelf leest de eindredacteur de Kerkbode op zondagmiddag nog eens rustig door. Vooral de gedeelten over gemeenten waar familieleden of vrienden lid zijn. „Ik heb een aantal jaren in Elspeet gewoond. Het is toch mooi als je via de Veluwse Kerkbode ontdekt dat een medecatechisant van destijds opa is geworden.”

OENE, 24 APRIL 1954

Ik had vorige week een mooi artikel gelezen over de tegenwoordige paus, en hoe hij zijn dagen doorbrengt in stille afzondering en geestelijke oefeningen van de morgen tot de avond, en ik vond dat zo mooi, dat ik besloot om ook zo eenzaam en teruggetrokken te gaan leven, in deze oude pastorie, ver van ’t aards gedruis, en al mijn dagen te wijden aan het heilig ambt. Maar toen ik er aan beginnen wou, zeiden ze in de pastorie: “De ramen moeten morgen gedaan, wil je ze afspuiten?” En vanmorgen moesten alle boeken met boenwas gewreven ter ere van de schoonmaak, en dat is tegenwoordig mijn taak. Nee, paus word ik blijkbaar voorlopig nog niet, en heilig evenmin.

Ds. J.T Doornenbal

VEESEN, 1 MEI 1954

De schoonmaeck is een waere plaegh in ’t leeven van de mannen.
Sy willen deese “ramp” ghraegh naer de Moockerhey verbannen
Toch syn de mannen hierin mis ’t is niet en lust tot plaeghen
’t welck dan de nijv’re vrouwen drijft om stof end’ spin te jaeghen.
Dees’ woed’ en is geen dwaese ghrill, ’t en syn gheen malle kuuren,
die ied’re braeve echtghenoot een tijdtlangh moet verduuren.
Oock als men niet en is ghetrouwdt ghaet “sy” de kaemers suyvr’en
van binnen ende buyten met een drift om van te huyv’ren.
Oock dán helpe “hij” een handtje mee ende komt vrij vercklaeren:
“die aeckelighe schoonmaeck kwam voor paus-worden bewaeren”.
Hadt in “syn” oude pastorie de schoonmaeck-stem ghesweeghen,
dan hadden wy sowaer nogh een “Hervormde Paus” gheckreeghen.

Ds. Joh. de Boer

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen