AMBROSIUS VAN MILAAN EN DE GE­SCHIEDENIS

G. H. Kramer, AMBROSIUS VAN MILAAN EN DE GE­SCHIEDENIS, IX en 249 blz., ƒ 35, —, Buijten en Schipperheijn, z.p., z.j. (Amsterdam 1983).

Dit boek — oorspronkelijk een dissertatie, verdedigd aan de VU, faculteit der letteren — is een van de weinige nederlandse publicaties over Ambrosius. De auteur geeft allereerst een korte schets van leven en geschriften van de kerkvader; daarna beschrijft hij diens visie op het Oude Testament, de joden, de oudere romeinse geschiedenis en de historische rol van het eigentijdse romeinse imperium. In een zesde hoofdstuk stelt hij 'Ambrosius' visie op de geschiedenis als samenhangend geheel' aan de orde. Besloten wordt met een epiloog, een lijst van gebruikte edities en afkortingen, een bibliografie, registers van teksten en een 'summary'.

Dr. Kramer heeft zich grondig in een belangrijk deel van het oeuvre van de kerkvader verdiept. Wel vraagt men zich na lezing en herlezing van zijn boek af, of niet een andere opzet van het onderzoek gewenst zou zijn geweest. Nu gaat in feite slechts hoofdstuk VI over het eigenlijke onderwerp, een dertigtal bladzijden. De auteur heeft, naar hij aangeeft, ook zelf dit bezwaar wel gevoeld. Vooral op p. 195 blijkt dit: de oorspronkelijke bedoeling was een proefschrift te schrijven over 'de geschiedenisbeschouwing van Ambrosius van Milaan'. Dit bleek niet mogelijk, want 'van een hem toe te schrijven systeem is nauwelijks sprake, en Zelfs van een historische ontwikkelingsgang is weinig te bespeuren'.

Wanneer dit zo is, rechtvaardigt dit dan de nu gekozen opzet en titel? Overtuigd ben ik daarvan niet. En ik vraag mij ook af, of er niet meer is dat in dit kader aandacht verdient.

Ambrosius is bijv. diepgaand beïnvloed door Philo. Zozeer zelfs, dat men met succes verloren gegane of onduide-

lijke teksten van de alexandrijnse jood gereconstrueerd heeft uit Ambrosius' geschriften. Was het niet mogelijk geweest beider opvatting over de geschiedenis vergehjkenderwijs aan de orde te stellen? Stemt de kerkvader (Philo christianus) overeen met de hellenistisch-joodse schrijver of zijn er ingrijpende verschillen? Nu wordt Philo wel enkele keren genoemd, maar zijn werken zijn niet geraadpleegd en zijn visie op de geschiedenis komt niet naar voren. Toch is hier een bron aanwezig die — positief of negatief — voor Ambrosius' denken over de geschiedenis van betekenis geweest moet zijn.

Met nog meer nadruk is eenzelfde vraag te stellen m.b.t. het neoplatonisme. In de milanese kring rond Ambrosius is een unieke poging gewaagd christelijk geloof en neoplatonische filosofie met elkaar te combineren. Vooral Simplicianus, de geestelijke vader van Ambrosius en later diens opvolger, heeft hierin een zeer belangrijke rol gehad. Maar ook Ambrosius zelf mag in dit opzicht niet onderschat worden: recent onderzoek heeft aangetoond, dat hij geschriften van Plotinus in het grieks las.

Welnu, wanneer een zó grote kennis van en beïnvloeding door de neoplatonische filosofie vaststaat, moet dan niet gevraagd worden naar de betekenis daarvan voor Ambrosius' denken over de geschiedenis? Naar bekend is het historisch verloop volgens de neoplatonici een cirkelgang, zonder begin of eind. Hoe staat Ambrosius daar tegenover vanuit zijn spreken over schepping, heilsgeschiedenis en eschaton?

Dit zijn uiteraard geen geringe vragen. Maar wanneer men Ambrosius en zijn visie op de geschiedenis bestudeert, lijken ze mij onontkoombaar. Nu komen het neoplatonisme, Philo of bijv. de op Ambrosius grote invloed uitoefenende Origenes niet of slechts terloops aan de orde.

Wel spreekt de auteur over de betekenis van de heilsgeschiedenis volgens de kerkvader. Dit komt echter niet uit boven hetgeeen door anderen (bijv. A. Luneau en V. Hahn) reeds is gemeld. En dient daar niet méér over gezegd te worden dan nu geschiedt, inzonderheid vanuit Ambrosius' De inysterüs en De sacramentis, geschriften nu slechts eenmaal genoemd?

Kramers boek roept zo vragen op. Ook in diverse detailkwesties kan men met de auteur van mening verschillen. Maar anderzijds: deze publicatie bevat voor breder kring waardevolle uiteenzettingen over Ambrosius' exegese, zijn visie op de joden en bijv. zijn denken over oorlog en vrede.

Houten (U)

J.v.O.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen