VAN DALE GROOT WOORDENBOEK DER NEDERLANDSE TAAL

VAN DALE GROOT WOORDENBOEK DER NEDERLANDSE TAAL, Twaalfde, herziene druk door prof. dr. G. Geerts en dr. H. Heestermans, 3 dln., 3897 p., ƒ 285, - , Uitg. Van Dale Lexicografie, Utrecht-Antwerpen 1992.

In 1864 verscheen een handwoordenboek der Nederlandse taal, samengesteld door I.M. en N.S. Calisch, dat we beschouwen als de eerste uitgave van de 'Grote Van Dale'. Immers, J.H. van Dale, schoolhoofd te Sluis, nam dit als basis voor het door hem samengestelde woordenboek, dat in 1872 verscheen - zelf beleefde hij de volledige uitgave niet meer - en dat voortaan zijn naam zou dragen.

Sindsdien is de Van Dale alleen maar gegroeid en thans ligt de 12e druk voor ons: bijna 4000 pagina's, ongeveer 240.000 woorden. De drie kloeke delen bieden samen een bijzonder grote hoeveelheid informatie over de Nederlandse woordenschat vanaf ± 1850

De wijzigingen t.o.v. de 11e editie (1984, ook al drie delen) zijn aanzienlijk.

Allereerst enkele typografische veranderingen; een iets ander lettertyf)e - wat prettiger leesbaar dan bij de vorige editie - en onderstreping van de lettergreep die in de trefwoorden het hoofdaccent heeft. Vervolgens een aanzienlijk aantal inhoudelijke veranderingen. Vele omschrijvingen zijn gemoderniseerd of op een andere wijze herzien: een continue, tijdrovende en onvermijdelijke bezigheid van elke lexicograaf. Nieuw is dat tienduizenden woorden thans van een korte etymologische toelichting zijn voorzien, een welkome aanvulling. Wie nu bijvoorbeeld bij 'litteken' zoekt, vindt daar de informatie dat in de eerste lettergreep lijk = vlees schuilgaat en dat verheldert het woord aanzienlijk: 'litteken' is dus 'teken in het vlees'; en bij het woord 'livrei' lezen we dat dit teruggaat op het middelned. 'liv(e)rye' (= ambtsgewaad). Verder zijn zo'n 12.000 nieuwe woorden toegevoegd (het aantal woorden dat geschrapt is wordt niet vermeld!). Terecht staat op de titelpagina 'herziene' vermeld, zo moge blijken uit de hier kort aangestipte veranderingen.

Een ingrijpende kwestie vormt voor elke lexicograaf de taalverandering: woorden verdwijnen - o.m. omdat de samenleving verandert - , nieuwe woorden komen erbij, bestaande woorden verschuiven in betekenis of krijgen er betekenissen bij (vergelijk bijvoorbeeld de oude betekenis van 'slecht' - eenvoudig - met de nieuwere: zedelijk verkeerd). Wie dit alles wil vastleggen - en de lexicograaf streeft dat ideaal na - zal soms keuzes moeten maken, mede uit ruim-

teoverwegingen. Op dit punt komen bij de gebruiker - ook bij mij - soms vragen op. Waarom déze samenstelling wel opgenomen en een andere niet? Waarom dit vreemde woord wel en een ander niet? Waarom is niet van meer woorden de uitspraak 'fonetisch' weergegeven? Ik vermeld deze vragen niet om spijkers op laag water te zoeken, maar om duidelijk te maken dat ook zo'n uitgebreid woordenboek het ideaal van volmaaktheid en compleetheid nooit zal bereiken.

Nog iets over de functies van het woordenboek. Een daarvan is dat het registreert. In de Inleiding zeggen de samenstellers: het legt vast 'wat er in de taal gangbaar is' en dat gangbare is weer een spiegel van de samenleving. Dat lijkt me een juist standpunt. Als Van Dale dus woorden markeert als 'beledigend', 'plat', 'informeel', 'formeel' e.d., zijn dat geen normatieve etiketten maar registraties. Wanneer het woord 'jood' ook als scheldwoord voorkomt in onze taal, moet het woordenboek dit vermelden. Een discussie over het feit dat een dergelijk gebruik discriminerend is voor een bepaalde bevolkingsgroep, moet elders plaatsvinden. Wie het woord 'jodenstreek' discriminerend vindt, moet het zelf niet gebruiken en kan het gebruik bij anderen afkeuren, maar het woord hoort wél in het woordenboek thuis, omdat dit nu eenmaal dient te beschrijven, te registreren wat de taal aan woordmateriaal en - betekenissen biedt.

Nog een opmerking over de opbouw. Het hoofdbestanddeel wordt uiteraard gevormd door de lemmata a t/m z. Het woordenboek biedt echter meer. Aan het begin van het eerste deel treffen we behalve een inleiding ook de beginselen van de Nederlandse spelling aan - een woordenboek functioneert in sterke mate als spellingswijzer! - en de titulatuur. En het laatste deel bevat, net als de vorige editie, drie belangrijke 'Aanhangsels': een lijst gevleugelde woorden en citaten, een lijst namen uit de Griekse en Romeinse oudheid en een lijst met bijbelse namen.

Samenvattend: de grote Van Dale is het meest complete woordenboek van het Nederlands (het WNT buiten beschouwing gelaten, dat een andere doelstelling heeft en dat rond het jaar 2000 voltooid moet zijn). Dat het Nederlands een levende taal is en dus aan verandering onderhevig, is goed uit deze 12e druk af te lezen. De grote Van Dale - een voortreffelijk werk - mag in geen enkele bibliotheek, leeszaal of studeerkamer van enige allure ontbreken!

Ede

J.d.G.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen