PAULUS EN JERUZALEM

S. Janse, PAULUS EN JERUZALEM, Een onderzoek naar de heilshistorische ln'le/< enis van Jeruzalem in de brieven van Pauliis, 496 blz.. ƒ 75, - , ISBN 90-239-0701-9, Boekencentrum, Zoetermeer 2000.

Hoe dacht en schreef Paulus over Jeruzalem? Wordt de aardse stad vergeestelijkt? Of blijft er in Gods heilsplan een perspectief voor het aardse Jeruzalem? In een boeiend geschreven boek zet de auteur van deze dissertatie zijn vragen in een breed kader. Allereerst komt het Oude Testament en de na-bijbelse joodse literatuur ter sprake, als het kader voor het paulinische spreken. Heil voor de wereld is niet denkbaar zonder heil voor Jeruzalem.

Vervolgens komen de evangeliën, de brief aan de Hebreeën en de Openbaring van Johannes aan de orde. De schrijver wijst er op. dat er weliswaar verschillende stemmen klinken waarbij de mogelijkheid van een nieuw begin door het oordeel heen voor Jeruzalem bij de synoptici openblijft. Polemiek met de synagoge (Hebr., Op.) en een accent op heil hier en nu (Joh.) doen de verwachting voor de aardse stad ineenschrompelen.

De hoofdstukken 5 l/m 9 vormen de hoofdmoot van het boek. De auteur plaatst Paulus met Beker e.a. in een apocalyptisch kader en legt nadruk op de contextualiteit van zijn brieven. Zo komt er ruimte om het eigen geluid van zowel de Galatenbrief - polemische brief - als de Romeinenbrief, een dialogische apologie, tot zijn recht te laten komen. Cruciaal is de collecte voor Jeruzalem. In die collecte komt het oudtestamentische visioen van de volken die optrekken naar Jeruzalem tot vervulling. De parousie van Jezus in Jeruzalem geeft aan de moedergemeente haar gewicht. Zo is de aardse stad van beslissend belang voor Jood en heiden. De collecte is het instrument om dit heil naderbij te brengen: de eenheid van Joden en heidenen en de bekering van Israël.

In het laatste hoofdstuk geeft Janse een aanzet tot hermeneutische verwerking, waarbij hij voorzichtig een weg zoekt tussen de benaderingen van Van de Beek (niet apocalyptisch noch heilshistorisch). Berkhof (niet apocalyptisch, wel heilshistorisch) en Pannenberg (apocalyptisch en heilshistorisch). Met Berkhof is de auteur van oordeel, dat God ook aan aardrijkskunde doet. Gods handelen is concreet en raakt de aardse werkelijkheid en de geschiedenis. Vandaar dat de auteur voorzichtig een chiliastische visie bepleit in de lijn van Berkhof en Miskotte als kader van een Jeruzalem-theologie.

Tegelijk grenst hij zijn visie aftegen een fundamentalistische lezing. Sommige verwachtingen

van Paulus zijn niet uitgekomen. Maar niettemin mogen we vertrouwen dat de Geest wegen sclirijft in de tijd en wegen wijst. Particulariteit en universaliteit vormen samen het geheim van de verkiezing.

Ik vind dit een rijk boek, dat met name in de exegetische delen bijzonder veel geeft. Een lezen van de brieven van Paulus in de context van zijn tijd en de situatie waarin hij werkte, levert winst op. Overtuigend is ook de wijze waarop de schrijver de achterliggende tradities (OT, Jodendom) verwerkt in zijn exegese van de brieven. De poging in hoofdstuk 10 om de hermeneutische implicaties te laten zien is moedig en gedurfd. Toch vind ik dit hoofdstuk het minst helder.

Dat zal ook wel te maken hebben met het feit dal Janse hier tastend zijn weg zoekt en een aantal vragen toch te lapidair behandelt. Zo is me niet duidelijk wat nu de winst is in hermeneutisch opzicht van het chiliastische kader. Heb je dat echt nodig om aan het gevaar van spiritualisering te ontkomen? Hoe verhoudt zich de profetie als pneumatologische catagorie inzake het verstaan en vertolken vandaag tot het gezag van de canon? Hoe kunnen we de geesten onderscheiden? De schrijver pleit voor een bewegelijke hermeneutiek, waarbij posities kunnen verschuiven. Het beroep op het beeld van de wilde olijfboom uit Romeinen 11 vond ik als argument weinig overtuigend. Eerder heeft die bewegelijkheid voor mij te maken met het feit dat de Schrift ten aanzien van Israël duidelijker is in het 'dat' dan in het "hoe".

Ook inzake de exegese blijven er vragen over. Zo gaat de schrijver m.i. op biz. 328 te makkelijk voorbij aan de kritiek van Cranfield op die exegeten die 'leven uit de doden" zien als positieve impuls voor een zending onder de heidenen in de lijn Paulus' reisplannen voor Spanje. De woorden 'dan zal het einde zijn' uit Romeinen 11 verzetten zich voor mijn gevoel tegen de door Janse gevonden structuurovereenkomst tussen Romeinen II en 15. Je ontkomt bij Janse's visie op die structurele verbanden toch niet helemaal aan een cirkelredenering.

De chiliastische uitleg van I Kor. 15:23vv vond ik evenmin erg plausibel. Dat Christus sinds de opstanding regeert temidden van zijn vijanden is toch nieuwtestamentisch gemeentegoed vanuit de spanning tussen het 'reeds' en het 'nog niet'. Dat is nog wat anders dan een gerealiseerde eschatologie. Overigens geef ik Janse volmondig toe, dat we met het chiliasme minder makkelijk klaar komen dan de klassieke visie de eeuwen door beweerd heeft.

Het is niet eenvoudig om naast je gemeentewerk een dissertatie te schrijven. Dat het de auteur gelukt is, is een hartelijke felicitatie waard. Dat hij het over dit onderwerp gedaan heeft - en dat op zo'n grondige wijze - verdient respect en waardering. Ik wens dit boek daarom een grote lezerskring toe. Wie in de prediking over de brieven aan het thema Jeruzalem aandacht schenkt, late dit boek niet ongelezen.

E.

A.N.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen